آزمایش آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA)

تست آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) یک آزمایش غربالگری برای سرطان پروستات و همچنین روشی برای نظارت بر درمان بیماری و بررسی عود اختلالات پروستات است. این آزمایش مانند سایر آزمایشات غربالگری سرطان، برای تشخیص زودهنگام  طراحی شده است.

در حال حاضر اکثر موارد سرطان‌های پروستات از طریق این آزمایش خون و معاینه دیجیتال رکتوم شناسایی می‌شوند. با این حال، در سال‌های اخیر، آزمایش PSA تبدیل به مسئله‌ای بحث برانگیز شده است.

هدف از انجام تست آنتی‌ژن اختصاصی پروستات

آزمایش PSA برای غربالگری یا ارزیابی پیشرفت سرطان پروستات تشخیص داده شده، استفاده می شود. این تست، سطح خونی آنتی‌ژن اختصاصی پروستات را بررسی می‌کند. این مولکول، پروتئینی است که فقط توسط سلول‌های پروستات ترشح می‌شود و عملکرد مایع منی را دارد.

PSA توسط سلول‌های طبیعی و سرطانی پروستات تولید می‌شود، اگرچه ممکن است در مقادیر بیشتری توسط سلول‌های سرطانی ترشح شود.

غربالگری و ارزیابی علائم اختلالات پروستات

انجام آزمایش آنتی‌ژن اختصاصی پروستات در سال 1994 به عنوان غربالگری سرطان پروستات در مردانی که هیچ نشانه‌ای از این بیماری ندارند، تایید شد. همچنین این تست ممکن است برای ارزیابی مردانی که با علائم و نشانه‌های سرطان پروستات یا عوامل خطر این بیماری روبه‌رو هستند، انجام شود.

در حالی که در گذشته مردانی که در معرض خطر متوسط بیماری ​​بودند، تشویق به انجام آزمایش PSA از سن 50 سالگی (همراه با معاینه دیجیتال رکتوم) می‌شدند، سازمان‌های مختلف اکنون دستورالعمل‌های متفاوتی دارند و برخی توصیه می‌کنند که این آزمایش به طور کامل حذف شود.

نظارت بر سرطان پروستات

آزمایش PSA برای اولین بار به عنوان روشی برای نظارت بر پیشرفت سرطان پروستات در طول درمان مورد استفاده قرار گرفت و امروزه نیز وجود دارد. همچنین این تست برای غربالگری عود بیماری پس از درمان انجام می‌شود.

محدودیت‌ها و نگرانی‌ها درباره تست آنتی‌ژن اختصاصی پروستات

در سال‌های اخیر در مورد محدودیت‌های تست PSA، به ویژه در رابطه با نتایج، بحث‌های قابل توجهی وجود داشته است. از جمله این موارد، عبارت‌اند از:

موارد مثبت کاذب

سطوح PSA ممکن است به عللی غیر از سرطان پروستات، از جمله سن، التهاب پروستات (پروستاتیت) و بزرگی پروستات (هیپرپلازی خوش خیم پروستات یا BPH) افزایش یابد. رابطه جنسی اخیر، ورزش سنگین، عفونت دستگاه ادراری، و آزمایش انجام شده پس از معاینه رکتوم دیجیتال یا زمانی که کاتتر فولی در محل قرار دارد نیز می‌توانند نتایج را از بین ببرند.

موارد منفی کاذب

سطوح PSA در “محدوده طبیعی” تضمین کننده عدم ابتلا به سرطان پروستات نیست. علاوه بر این، چاقی و مصرف برخی داروها برای درمان BPH می‌توانند سطح PSA را کاهش دهند.

حتی زمانی که سرطان پروستات بر اساس آزمایش PSA و آزمایش‌های بیشتر تشخیص داده می‌شود، ممکن است خطر مرگ مرتبط با تومور را کاهش ندهد (اما ممکن است کیفیت زندگی را کاهش دهد). تخمین زده می‌شود که بین 20 تا 50 درصد مردانی که بر اساس نتایج غربالگری PSA مبتلا به سرطان پروستات تشخیص داده می‌شود، در طول زندگی خود علائم بیماری را بروز نمی‌دهند.

در عین حال، تعداد قابل توجهی از این مردان ممکن است در نهایت با عوارض جانبی درمان (اعم از جراحی، پرتودرمانی یا موارد دیگر) مانند بی‌اختیاری و اختلال نعوظ روبه‌رو شوند.

تست‌های مشابه با آزمایش آنتی‌ژن اختصاصی پروستات

امروزه انواع مختلفی از تست‌ها برای ارزیابی PSA وجود دارد. از جمله این روش‌ها، عبارت‌اند از:

سرعت PSA

تست سرعت PSA شامل اندازه گیری سرعت تغییر سطح PSA است. در حالی که تغییر در PSA در طول زمان اغلب نگران‌کننده‌تر از سطح مطلق PSA است، نقش این آزمایش در غربالگری سرطان پروستات هنوز نامشخص است. در حالی که این تست ممکن است برای غربالگری استفاده شود (برای بررسی اینکه آیا آزمایشات بیشتری مورد نیاز است یا خیر)، با این حال اغلب برای بررسی اینکه آیا سرطان تشخیص داده شده پروستات پیشرفت کرده است یا خیر، استفاده می‌شود.

زمان دو برابر شدن PSA

زمان دو برابر شدن PSA روش دیگری برای بررسی سرعت PSA است. برای مثال، دو برابر شدن سریع PSA، یا افزایش 0.35 نانوگرم در میلی لیتر یا بیشتر در یک سال، برای مقدار PSA کمتر از 4.0 نانوگرم در میلی لیتر، ممکن است نشانه سرطان به سرعت در حال رشد باشد.

PSA آزاد

وقتی کل PSA در محدوده 4.0 تا 10.0 نانوگرم در میلی لیتر باشد، وجود PSA آزاد کمتر از 10 درصد احتمال ابتلا به سرطان پروستات را بسته به سن افزایش می‌دهد. در حالی که PSA آزاد بالا (بیش از 25 درصد) بسته به سن، نشان دهنده خطر کم ابتلا به سرطان پروستات است.

وقتی کل PSA خارج از این محدوده باشد، آزمایش PSA آزاد کمتر مرتبط خواهد بود. به عنوان مثال، معمولاً انجام بیوپسی پروستات برای کل PSA بالای 10.0 نانوگرم در میلی لیتر بدون توجه به مقدار PSA آزاد توصیه می‌شود.

تراکم PSA

این عدد مقدار PSA را با اندازه پروستات در MRI یا سونوگرافی مقایسه می‌کند، زیرا سرطان‌ها معمولاً PSA بیشتری در هر حجم بافت نسبت به سلول‌های طبیعی پروستات تولید می‌کنند. این آزمایش تا حدودی محدود است. زیرا برای انجام مقایسه به سونوگرافی پروستات یا MRI نیاز است.

Pro-PSA

هنگامی که PSA بین 4 تا 10 باشد، ممکن است که یک تستPro-PSA  انجام شود تا به تشخیص و افتراق PSA بالا به علت BPH، از PSA ناشی از سرطان، کمک کند.

PSA مخصوص سن

هنگام ارزیابی PSA ممکن است سن در نظر گرفته شود، زیرا سطح PSA اغلب با افزایش سن افزایش می‌یابد.

خطرات انجام تست آنتی‌ژن اختصاصی پروستات

مانند هر آزمایش پزشکی، خطرات احتمالی مربوط به بررسی PSA و همچنین عللی برای انجام ندادن این آزمایش وجود دارد.

خطرات اولیه آزمایش PSA مربوط به نتایج منفی کاذب و مثبت کاذب است. با یک نتیجه منفی کاذب، سطح پایین PSA ممکن است اطمینان کاذب را ایجاد کند که فرد به سرطان مبتلا نیست. نتایج مثبت کاذب معمولاً حتی بیشتر از مورد قبل نگران کننده است.

نتیجه مثبت کاذب ممکن است منجر به تشخیص اشتباه و درمان بیش از حد و تمام خطرات مربوط به روش‌های تشخیصی (مانند بیوپسی) و همچنین درمان‌ها (مانند جراحی) شود. خطر عاطفی و روانی همراه با یک نتیجه مثبت کاذب را نیز نمی‌توان دست کم گرفت.

موارد منع انجام تست آنتی‌ژن اختصاصی پروستات

انجام آزمایش PSA، حداقل در مردان در معرض خطر متوسط، معمولاً قبل از سن 40 سالگی توصیه نمی‌شود. علاوه بر این، به طور کلی باید از غربالگری برای مردانی که انتظار نمی‌رود حداقل برای 10 تا 15 سال آینده زندگی کنند، اجتناب شود. زیرا اکثر سرطان‌های پروستات رشد آهسته دارند و خطر درمان‌ سرطان پروستات “متوسط” احتمالاً از مزایای آن فراتر خواهد رفت. قبل از انجام آزمایش PSA رعایت هیچ نوع محدودیت غذایی لازم نیست.

تست آنتی‌ژن اختصاصی پروستات و فعالیت بدنی و جنسی

از آنجایی که انزال ممکن است سطح PSA را افزایش دهد، پزشکان توصیه می‌کنند یک یا دو روز قبل از آزمایش از این کار اجتناب کنید. فعالیت شدید همچنین ممکن است منجر به افزایش PSA شود و باید یک یا دو روز قبل از انجام آزمایش به حداقل برسد.

فرآیند انجام تست آنتی‌ژن اختصاصی پروستات

یک تکنسین آزمایشگاه یا پرستار پس از دریافت نسخه پزشک، نمونه PSA را تهیه می‌کند. وقتی که در آزمایشگاه یا اتاق معاینه هستید، تکنسین بازوی شما را با یک ماده ضد عفونی کننده تمیز می‌کند و رگ گیری (خونگیری) انجام می‌دهد. پس از نمونه برداری، او برای چند لحظه محل نمونه گیری را فشار می‌دهد و سپس محل را با بانداژ می‌پوشاند.

در صورت هر گونه خونریزی یا کبودی، اعمال فشار ملایم برای چند دقیقه تنها اقدامی است که معمولاً برای رفع مشکل ایجاد شده، لازم است.

تفسیر نتایج تست آنتی‌ژن اختصاصی پروستات

پس از تهیه نمونه، معمولاً ظرف چند روز نتایج آزمایش آماده می‌شود. پس از دریافت نتیجه آزمایش، باید با یک پزشک درباره تفسیر نتایج آزمایش مشورت کنید. به طور کلی، تفسیر نتایج آزمایش آنتی‌ژن اختصاصی پروستات یا PSA می‌تواند کاری چالش برانگیز باشد و معنای یک عدد خاص در طول زمان تغییر پیدا کند.

مقادیر مرجع برای تفسیر تست PSS

میزان PSA به صورت نانوگرم در هر میلی لیتر (ng/mL) خون ثبت می‌شود. بیشتر اوقات، مقدار PSA کمتر از حد طبیعی به این معنی است که فرد به سرطان مبتلا نیست (اگرچه استثنائاتی در اینباره وجود دارد). مقادیر بسته به نوع آزمایشگاه و نژاد نیز متفاوت هستند.

مرجعی که برای حد نرمال PSA که توسط برخی از کلینیک‌ها استفاده می‌شود، به شرح زیر است:

• سن کمتر از 40 سال: کمتر یا مساوی یا 2.0 نانوگرم در میلی لیتر
• 40 تا 49: کمتر یا مساوی 2.5 نانوگرم در میلی لیتر
• 50 تا 59: کمتر یا مساوی 3.5 نانوگرم در میلی لیتر
• 60 تا 69 سال: کمتر یا مساوی 4.5 نانوگرم در میلی لیتر
• 70 تا 79 سال: کمتر یا مساوی 6.5 نانوگرم در میلی لیتر
• 80 سال و بالاتر: کمتر یا مساوی 7.2 نانوگرم در میلی لیتر

به طور کلی، هر چه PSA بالاتر باشد (بیش از 4 نانوگرم در میلی لیتر)، خطر ابتلا به سرطان بیشتر می‌شود. اما سطوح این پروتئین می‌تواند به طور قابل توجهی بالاتر از 4 نانوگرم در میلی لیتر باشد و نشان‌دهنده ابتلا به سرطان نباشد، یا حتی اگر سرطان وجود داشته باشد، ممکن است این عدد کمتر از 4 نانوگرم در میلی لیتر باشد.

سخن آخر

به طور کلی، نتایج به دست آمده برای هر مرد باید به صورت جداگانه ارزیابی شود تا مشخص شود که آیا انجام آزمایشات بیشتری نیاز است یا خیر (به غیر از معاینه رکتوم دیجیتال).

هر چه سطح PSA بالاتر باشد، احتمال مثبت کاذب بودن نتیجه کمتر خواهد بود. برای مردانی که برای سطح PSA بین 4 نانوگرم در میکرولیتر (ng/mL) تا 10 نانوگرم در میلی لیتر بیوپسی انجام می‌دهند، از هر چهار نفر فقط یک نفر به سرطان پروستات مبتلا می‌شود.

وقتی PSA بیشتر از 10 نانوگرم در میلی لیتر باشد، حدود 42 تا 68 درصد از مردان به سرطان مبتلا خواهند شد. اگر PSA شما به وضوح “طبیعی” باشد، پزشک با شما در مورد زمان انجام آزمایش بعدی صحبت خواهد کرد (دستورالعمل‌ها متفاوت و در حال تغییر هستند).