دمانس یا زوال عقل، یک سندرمی است که معمولا ماهیت مزمن یا پیشرونده دارد و فرد در آن دچار اختلال در عملکرد شناختی می شود. دمانس گاهی اوقات بر حافظه، تفکر، جهت گیری، درک مطلب، محاسبه، ظرفیت یادگیری، تکلم و قضاوت افراد تأثیر می گذارد. اختلال در عملکرد شناختی معمولاً با اختلال در روابط عاطفی، رفتارهای اجتماعی یا انگیزه فرد همراه است. دمانس از انواع بیماری ها و صدماتی است که در درجه اول یا ثانویه بر مغز تأثیر می گذارد، مانند بیماری آلزایمر یا سکته مغزی ناشی می شود. دمانس یکی از مهمترین دلایل ناتوانی و وابستگی در بین سالمندان در سراسر جهان است.
شیوع زوال عقل
در سراسر جهان، حدود 50 میلیون نفر مبتلا به زوال عقل هستند و تقریباً 60٪ آن ها در کشورهای کم درآمد و متوسط زندگی می کنند. هر ساله نزدیک به 10 میلیون افراد جدید به این بیماری مبتلا می شوند. پیش بینی می شود تعداد افراد مبتلا به زوال عقل در سال 2030 به 82 میلیون نفر و در سال 2050 به 152 نفر برسد. بیشتر این افزایش مربوط به افزایش تعداد افراد مبتلا به زوال عقل در کشورهای کم درآمد و متوسط است.
علت دمانس
دمانس از آسیب دیدگی یا از بین رفتن سلول های عصبی و اتصالات آن ها در مغز ناشی می شود و بسته به محل آسیب دیدگی در مغز می تواند علائم مختلفی ایجاد کند. در برخی موارد دمانس در اثر واکنش به داروها و یا کمبودهای ویتامین ایجاد می شود که در این صورت ممکن است با تعویض دارو، بهبود پیدا کند.
عوامل خطر دمانس
بسیاری از عوامل می توانند خطر بروز زوال عقل را افزایش دهند.
عوامل خطر بروز این اختلال که قابل تغییر نیستند، عبارتند از:
- سن، با افزایش سن، به خصوص بعد از 65 سالگی، خطر بروز این اختلال افزایش می یابد. با این وجود، زوال عقل جزء روند طبیعی پیری نیست و در افراد جوانتر هم ممکن است ایجاد شود.
- سابقه خانوادگی، داشتن سابقه خانوادگی زوال عقل، افراد را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری قرار می دهد. با این حال، بسیاری از افراد با سابقه خانوادگی هرگز دچار علائم نمی شوند و بسیاری از افراد بدون سابقه خانوادگی این بیماری را تجربه می کنند.
- سندرم داون، بسیاری از مبتلایان به سندرم داون در سنین میانسالی به آلزایمر مبتلا می شوند.
عوامل خطر بروز دمانس که قابل تغییر می باشند، عبارتند از:
- دیابت
- افسردگی
- آپنه خواب
- مصرف الکل
- سیگار کشیدن
- عوامل خطر قلبی عروقی مانند فشار خون بالا، کلسترول بالا و چاقی
- کمبود ویتامین و مواد مغذی مانند ویتامین D، ویتامین B-6، ویتامین B-12 و فولات
- رژیم غذایی و ورزش، تحقیقات نشان می دهد عدم ورزش باعث افزایش خطر زوال عقل می شود. از طرفی هم در حالی که هیچ رژیم غذایی مشخصی برای کاهش خطر زوال عقل وجود ندارد، تحقیقات حاکی از شیوع بیشتر زوال عقل در افرادی است که رژیم غذایی ناسالمی دارند.
علائم دمانس
بیماری آلزایمر، شایع ترین علت بروز زوال عقل در سالمندان است، اما این اختلال می تواند علت های مختلفی داشته باشد بسته به علت، علائم این بیماری ممکن است متفاوت و حتی برگشت پذیر باشند. علائم مرتبط با زوال عقل به سه مرحله تقسیم بندی می شود:
مرحله اولیه
مرحله اولیه زوال عقل غالباً نادیده گرفته می شود، زیرا شروع آن تدریجی است. علائم شایع در مرحله اولیه این اختلال فراموشی و گم شدن در مکان های آشنا می باشد.
مرحله میانه
با پیشرفت زوال عقل به مرحله میانی، علائم بارز تر و محدود کننده تر می شوند.
علائم در مرحله میانی زوال عقل عبارتند از:
- گم شدن در خانه
- مشکل در برقراری ارتباط
- نیاز فرد به مراقبت های شخصی
- فراموش کردن وقایع اخیر و نام افراد
- تغییر رفتار، از جمله سرگردانی و پرسیدن سؤال های مكرر
مرحله آخر
در این مرحله اختلالات حافظه بسیار جدی هستند و علائم و نشانه های بدنی آشکارتر می شود.
برخی از علائم این مرحله، عبارتند از:
- مشکل در راه رفتن
- اختلال در خود مراقبتی
- نیاز روز افزون به مراقبت
- فراموش کردن زمان و مکان
- تغییرات رفتاری مانند پرخاشگری
- اختلال در شناخت اقوام و دوستان
همچنین تغییرات روانی ناشی از زوال عقل، عبارتند از:
- توهم
- پارانویا
- اضطراب
- افسردگی
- تحریک پذیری
- تغییر شخصیت
- بروز رفتارهای نامناسب
انواع دمانس
دمانس پیشرونده
دمانس های پیشرونده، انواعی هستند که به مرور زمان پیشرفت می کنند و قابل برگشت نیستند.
برخی از انواع پیشرونده، عبارتند از:
بیماری آلزایمر، بیماری آلزایمر شایعترین علت زوال عقل است.
دمانس عروقی، زوال عقل عروقی، دومین نوع متداول زوال عقل است که در اثر دیدگی رگ های خونی در مغز ایجاد می شود. مشکلات رگ های خونی می تواند با آسیب به الیاف موجود در ماده سفید مغز باعث سکته مغزی یا آسیب خود مغز شود. شایع ترین علائم زوال عقل عروقی شامل مشکلات مربوط به تفکر، تمرکز و سازماندهی است.
زوال عقل لوئی، اجساد لوئی توده های غیرطبیعی از پروتئین خاصی هستند که در مغز افراد مبتلا به زوال عقل لوئی، بیماری آلزایمر و پارکینسون دیده می شود. زوال عقل لوئی یکی از رایج ترین انواع دمانس پیشرونده است. علائم و نشانه های رایج آن، عبارتند از:
- شبگردی
- اختلال در تمرکز
- لرزش و سفتی (پارکینسونیسم)
- دیدن چیزهایی که در آن وجود ندارند (توهم بینایی)
فراموشی پیشانی گیجگاهی، شامل گروهی از بیماری های می شود که با تجزیه (دژنراسیون) سلول های عصبی و اتصالات آن ها در لوب های جلو و تمپور مغز بیماران بر روی رفتار، شخصیت، تفکر، تکلم و حرکت آن ها تأثیر منفی می گذارد.
زوال عقل ترکیبی، بررسی کالبد شکافی مغز افراد 80 ساله و مسن تر که دچار زوال عقل بودند، نشان می دهد که بسیاری از آن ها به چندین بیماری ترکیبی از جمله بیماری آلزایمر، دمانس عروقی و زوال عقل لوئی مبتلا بوده اند.
سایر اختلالات مرتبط با زوال عقل
بیماری هانتینگتون، این بیماری که ناشی از جهش ژنتیکی است باعث می شود سلولهای عصبی خاصی در مغز و نخاع از بین برود. علائم و نشانه ها از جمله کاهش شدید مهارت های تفکر (شناختی) معمولاً در حدود 30 یا 40 سالگی ظاهر می شود.
آسیب مغزی مغزی (TBI)، این حالت بیشتر در اثر ترومای تکراری سر ایجاد می شود. افرادی مانند بوکسورها، بازیکنان فوتبال یا سربازها ممکن است TBI را تجربه کنند. بسته به بخشی از مغز آسیب دیده، این وضعیت می تواند باعث علائم زوال عقل و علائمی مانند افسردگی، کاهش حافظه و اختلال در گفتار شود. TBI همچنین ممکن است باعث پارکینسونیسم هم شود. علائم آن می تواند تا سالها پس از تروما بروز نکنند.
بیماریCreutzfeldt-Jakob، این اختلال نادر مغز معمولاً در افراد فاقد عوامل خطر شناخته شده و به دلیل رسوب پروتئین های عفونی به نام پریون ها ایجاد می شود. بیماری Creutzfeldt-Jakob معمولاً علت مشخصی ندارد اما ممکن است جنبه ارثی داشته باشد. علائم و نشانه های این بیماری کشنده معمولاً بعد از 60 سالگی ظاهر می شود.
بیماری پارکینسون، بسیاری از افراد مبتلا به بیماری پارکینسون سرانجام علائم زوال عقل را تجربه می کنند.
دلایل قابل برگشت دمانس
برخی از دلایل زوال عقل یا علائم مانند زوال عقل با درمان قابل برگشت است. آن ها شامل موارد زیر هستند:
عفونت ها و اختلالات ایمنی، علائم زوال عقل می تواند ناشی از تب یا عفونت باشد. در برخی از موارد اختلالات سیستم ایمنی بدن مانند مولتیپل اسکلروز و سایر شرایط ناشی از حمله سیستم ایمنی بدن به سلول های عصبی نیز می تواند باعث زوال عقل شود.
مشکلات متابولیک و ناهنجاری های غدد درون ریز، مبتلایان به مشکلات تیروئید، قند خون پایین (هیپوگلیسمی)، سدیم یا کلسیم بیش از حد، و یا مشکلات جذب ویتامین B-12 می توانند علائمی مانند زوال عقل یا سایر تغییرات شخصیتی ایجاد کنند.
کمبودهای تغذیه ای و کم آبی و کمبود ویتامین B-1، عدم دریافت ویتامین های کافی B-6 و B-12 در رژیم غذایی می تواند علائمی مانند زوال عقل ایجاد کند. کمبودهای مس و ویتامین E همچنین می توانند باعث بروز علائم زوال عقل شوند.
آنوکسیا، این حالت، که به آن هیپوکسی نیز گفته می شود، در شرایطی رخ می دهد که بافت های اندام به اندازه کافی اکسیژن دریافت نمی کنند. آنوکسی ممکن است در اثر اختلالات شدید خواب، آسم، حمله قلبی، مسمومیت با مونواکسید کربن یا دلایل دیگر ایجاد شود.
هیدروسفالی فشار طبیعی، این وضعیت که در اثر بزرگ شدن بطن ها در مغز ایجاد می شود، می تواند باعث مشکلات راه رفتن، ادرار کردن و از دست دادن حافظه شود.
عوارض دمانس
دمانس می تواند بر بسیاری از سیستم های بدن و در نتیجه توانایی عملکرد آن ها تأثیر بگذارد.
دمانس می تواند منجر به بروز عوارض زیر شود:
- تغذیه ضعیف، بسیاری از مبتلایان به زوال عقل، در نهایت مصرف غذا را کاهش داده یا متوقف می کنند و در نهایت، ممکن است آن ها قادر به جویدن و بلعیدن نباشند.
- ذات الریه، اختلال بلع در این بیماران خطر خفگی یا آسپیراسیون مواد غذایی به ریه ها را افزایش می دهد، که می تواند تنفس را مسدود کرده و باعث ایجاد پنومونی شود.
- عدم توانایی در انجام کارهای شخصی، پیشرفت زوال عقل، می تواند در استحمام، لباس پوشیدن، مسواک زدن ،استفاده از توالت و مصرف دقیق داروها اختلال ایجاد کند.
- چالش های ایمنی شخصی، این اختلال به مرور زمان می تواند مشکلات ایمنی از جمله رانندگی، آشپزی و پیاده روی را برای مبتلایان ایجاد کند.
- مرگ، زوال عقل در مراحل آخر منجر به كما و مرگ می شود كه غالباً ناشی از عفونت است.
پیشگیری دمانس
هیچ راه مطمئنی برای پیشگیری از زوال عقل وجود ندارد، اما مراحلی وجود دارد که می می تواند تا حدودی از بروز علائم آن جلوگیری کند، از جمله:
فعال نگه داشتن ذهن، فعالیت های تحریک آمیز ذهنی، مانند خواندن، حل معماها و بازی های کلمه ای، و یادگیری ممکن است در به تاخیر انداختن شروع زوال عقل و کاهش اثرات آن موثر باشد.
فعالیت بدنی، فعالیت بدنی و تعامل اجتماعی ممکن است تاخیر در شروع زوال عقل و کاهش علائم آن موثر باشد.
مصرف ویتامین ها، برخی تحقیقات نشان می دهد در افرادی که کمبود ویتامین D دارند احتمال ابتلا به آلزایمر و سایر اشکال زوال عقل بیشتر است شما می توانید ویتامین D مورد نیاز خود را از طریق برخی غذاها، مکمل ها و قرار گرفتن در معرض آفتاب دریافت کنید. مصرف یک ویتامین B روزانه و کمپلکس ویتامین C نیز ممکن است در پیشگیری ازابتلا به این بیماری مفید باشد.
مدیریت عوامل خطر بیماری های قلبی عروقی، فشار خون بالا، کلسترول بالا، دیابت و شاخص توده بدنی (BMI) خود را مدیریت کنید.
حفظ رژیم غذایی، خوردن رژیم غذایی سالم به دلایل مختلف از اهمیت زیادی برخوردار است، اما رژیم غذایی مانند رژیم مدیترانه ای – سرشار از میوه، سبزیجات، غلات سبوس دار و اسیدهای چرب امگا 3 و آجیل به ویژه بادام و گردو ممکن است باعث تقویت سلامتی و کاهش خطر ابتلا به زوال عقل و بهبود سلامت قلب و عروق شود..
خواب با کیفیت، بهداشت خواب را تمرین کنید و در صورت بروز اختلالات خواب و یا خروپف به دنبال درمان باشید.
تشخیص دمانس
تشخیص زوال عقل و نوع آن می تواند چالش برانگیز باشد. افراد وقتی دچار اختلال شناختی مانند زوال عقل می شوند توانایی انجام وظایف روزانه مانند مصرف دارو، پرداخت قبض و رانندگی را از دست می دهند. برای تشخیص علت زوال عقل پزشک تاریخچه و علائم پزشکی بیمار را مرور کرده و معاینه جسمی را انجام می دهد. هیچ آزمایش منفردی نمی تواند زوال عقل را تشخیص دهد، بنابراین پزشکان به احتمال زیاد آزمایشات زیادی را انجام می دهند که بتوانند این بیماری را شناسایی کنند.
تست های شناختی و عصبی، پزشکان عملکرد تفکر (شناختی) بیمار را ارزیابی می کنند و برخی از آزمون ها مهارت های تفکر، مانند حافظه، استدلال و قضاوت، مهارت های زبانی و میزان تمرکز بیمار را اندازه گیری می کنند.
ارزیابی عصبی، پزشکان حافظه، زبان، درک بینایی، میزان تمرکز، حرکت، حواس، تعادل، رفلکس ها بیمار را ارزیابی می کنند.
اسکن مغزی، CT یا MRI ها می توانند شواهدی از سکته مغزی، خونریزی، تومور یا هیدروسفالی را شناسایی کنند.
اسکن PET، این آزمایش تشخیص می تواند الگوهای فعالیت مغزی را نشان دهد و در تشخیص و اندازه گیری سطح پروتئین آمیلوئید (مشخصه بارز بیماری آلزایمر) در مغز موثر است.
آزمایش خون، یک آزمایش خون ساده می تواند مشکلات جسمی را که بر عملکرد مغز تأثیر می گذارد، از جمله کمبود ویتامین B-12 یا اختلالات تیروئید را نشان دهد.
درمان دمانس
اکثر انواع زوال عقل قابل درمان نیستند، اما روش هایی برای مدیریت علائم این بیماری وجود دارد.
داروها
از مهارکننده های کولین استراز برای بهبود موقتی علائم زوال عقل استفاده می شود. این دارو ها اگرچه در درجه اول برای درمان بیماری آلزایمر استفاده می شود اما ممکن است برای زوال عقل های دیگر، از جمله زوال عقل عروقی، زوال عقل بیماری پارکینسون و زوال عقل بدن لوئی نیز تجویز شود. عوارض جانبی آن ها می تواند شامل تهوع، استفراغ و اسهال باشد. سایر عوارض جانبی احتمالی آن شامل کندی ضربان قلب، ضعف و اختلال در خواب است. همچنین پزشک ممکن است داروهایی را برای معالجه سایر علائم یا بیماری ها از جمله افسردگی، اختلال خواب، توهم، پارکینسونیسم یا اضطراب بیمار تجویز کند.
روش های درمانی
برخی از رویکردهای غیرمستقیم برای درمان علائم زوال عقل عبارتند ا:
- کار درمانی، یک کاردرمانگر می تواند در پیشگیری از بروز حوادث مانند افتادن بیمار و مدیریت رفتار او موثر باشد.
- اصلاح محیط، کاهش آلودگی های صوتی و سر و صدا باعث می شود تا فرد مبتلا به زوال عقل تمرکز و عملکرد بهتری داشته باشد.
- ساده کردن کارها، سازمان دهی و نظم دادن به کارهای روزمره می تواند در کاهش سردرگمی مبتلایان به زوال عقل موثر باشد.
سبک زندگی و درمان های خانگی دمانس
در حال حاضر هیچ درمانی برای درمان زوال عقل یا تغییر مسیر پیشرفت آن وجود ندارد. تعداد زیادی درمان جدید در مراحل مختلف کارآزمایی بالینی مورد بررسی قرار گرفته است. با این حال، می توان برای حمایت و بهبود زندگی افراد مبتلا به زوال عقل و مراقبان و خانواده های آن ها، راهکارهای زیادی را ارائه داد.
اهداف اصلی مراقبت از زوال عقل عبارتند از:
- تشخیص زودرس به منظور ارتقاء مدیریت زودهنگام و بهینه
- بهینه سازی سلامت جسمی، شناخت، فعالیت و بهزیستی
- شناسایی و درمان بیماری جسمی همراه
- تشخیص و درمان علائم رفتاری و روانی به چالش کشیدن
- ارائه اطلاعات و پشتیبانی طولانی مدت از مشاغل
علائم زوال عقل و مشکلات رفتاری بیماران مبتلا به زوال عقل با گذشت زمان پیشرفت خواهد کرد. مراقبان بهتر است برای مقابله و مدیریت این علائم، راهکارهای مدیریت با بیماران زوال عقل را بیاموزند و آن ها را عملی کنند.
طب جایگزین
چندین مکمل رژیم غذایی، داروهای گیاهی و روش های درمانی برای افراد مبتلا به زوال عقل مورد مطالعه قرار گرفته است. اما در این زمان هیچ مدرک قانع کننده ای برای تایید آن ها پیدا نشده است.هنگام مصرف مکمل های غذایی، ویتامین ها یا داروهای گیاهی، احتیاط کنید چون ممکن است با داروهای دیگر بیماران تداخل دارویی داشته باشند و باعث بروز عوارض جانبی خطرناک و جدی دربیماران شود.
در حالی که برخی مطالعات حاکی از آن است که مکمل های ویتامین E ممکن است برای بیماری آلزایمر مفید باشد در حال حاضر استفاده از آن توصیه نمی شود جایگزین کردن ویتامین E در رژیم غذایی و آجیل برای تقویت سلامت مغز برای این بیماران بهتر است.
سایر روش های درمانی
تکنیک های زیر ممکن است به کاهش اضطراب و افزایش آرامش در افراد مبتلا به زوال عقل کمک کند.
- موسیقی درمانی
- ورزش سبک
- تماشای فیلم در کنار اعضای خانواده
- آروماتراپی
- ماساژ درمانی
- هنر درمانی مبنی بر تمرکز بیماران بر روی یک هنر جدید
آمادگی برای مراجعه به پزشک
شما می توانید برای آمادگی بیشتر قبل از مراجعه به پزشک لیستی از علائم واطلاعات شخصی كلیدی، از جمله هرگونه فشارهای اساسی یا تغییرات اخیر زندگی و سابقه پزشکی خانواده و نام تمام داروها، ویتامین ها یا مکمل هایی که مصرف می کنید از جمله دوزهای آن ها را بنویسید.
در مورد زوال عقل، سوالات اساسی که باید از پزشک بپرسید، عبارتند از:
- چه آزمایشاتی لازم است انجام بدهم؟
- بهترین درمان برای وضعیت من چیست؟
- چه عاملی باعث ایجاد علائم من می شود؟
- آیا علل احتمالی دیگری برای علائم من وجود دارد؟
- آیا بروشور یا مواد چاپی دیگری که بتوانم از آن ها استفاده کنم؟
- چگونه می توان زوال عقل و سایر بیماری های را که دارم با هم مدیریت کرد؟
احتمالاً پزشک سؤالات زیر را از بیمار می پرسد:
- چه زمانی علائم شما شروع شد؟
- علائم شما چقدر شدید هستند؟
- آیا علائم شما مداوم بوده یا گاه به گاه بروز می کنند؟
- چه چیزی باعث بهتر و یا بدتر شدن علائم شما می شوند؟
آخرین دیدگاه‌ها