علت درد بالای معده چیست؟

معده درد یک شکایت رایج در کودکان و بزرگسالان است اما علت اصلی درد بالای معده چیست؟ به طور کلی، قسمت فوقانی معده چندین ساختار حیاتی از جمله روده فوقانی، کیسه صفرا، کبد و پانکراس را در خود جای داده است. در حالی که در اکثر مواقع درد بالای معده زیاد نگران کننده نیست اما در برخی مواقع نیاز به درمان و مراجعه به پزشک دارد.

عوامل مختلفی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند باعث درد بالای معده شود. در بسیاری از موارد، یک وضعیت می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند منجر به بروز عوارض بیشتری شود. به عنوان مثال، زخم ممکن است باعث سوء هاضمه شود یا سنگ کیسه صفرا ممکن است باعث اختلال در عملکرد کبد شود. اما به طور کلی درد در قسمت فوقانی معده می تواند علل مختلفی داشته باشد که شایع ترین آن عبارتند از:

نفخ یا گاز

علت درد بالای معده ممکن است گاز باشد. گاز به طور طبیعی در روده ها و دستگاه گوارش ایجاد می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود. تجمع بیش از حد گاز در شکم می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند باعث احساس فشار، نفخ یا پری شود. عفونت، ویروس، اسهال یا یبوست می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند باعث درد شدید در بالای معده شود. درد ناشی از گاز معمولاً جدی نیست و داروهای بدون نسخه (OTC) می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانند در رفع آن موثر باشند. فرد همچنین می‌تواند آهسته‌تر غذا بخورد تا از بلعیدن هوا و از بدتر شدن وضعیت خود جلوگیری کند.

برخی از افراد متوجه می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند که مصرف برخی از غذاها، مانند بروکلی، بیشتر باعث درد گاز می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. گاز معمولاً بدون درمان در عرض چند ساعت از بین می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رود. اگر همراه با تب، استفراغ کنترل نشده یا درد شدید رخ داد، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.

سوء هاضمه

سوء هاضمه احساس سوزش در قسمت فوقانی معده و گاهی اوقات در دهان یا گلو است. درد همچنین ممکن است از قفسه سینه احساس شود. به طور معمول، سوء هاضمه می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند ناشی از زخم معده، رفلاکس اسید یا حتی سرطان معده باشد. سوء هاضمه مکرر که بسیار دردناک است یا با کاهش وزن غیرقابل توضیح رخ می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهد، می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند نشانه یک وضعیت جدی تری باشد.

داروهای OTC در مدیریت سوء هاضمه موقت بسیار موثرند. شناسایی محرک‌ها، مانند برخی غذاها، می‌تواند به فرد در ایجاد تغییرات سالم در سبک زندگی کمک کند. افراد مبتلا به سوء هاضمه مکرر یا شدید بهتر است با پزشک در مورد مدیریت علائم خود یا تشخیص علت زمینه ای مشورت کنند.

ورم معده

گاستریت باعث التهاب و درد معده می شود. گاستریت حاد معمولاً به دلیل عفونت باکتریایی، مانند باکتری هلیکوباکتر پیلوری در کوتاه مدت رخ می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهد و به سرعت بروز می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند. از طرفی هم برخی از بیماری ها پوشش معده را تحریک می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنند و باعث گاستریت مزمن می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. شایع ترین علل گاستریت مزمن، عبارتند از:

• آلرژی
• سارکوئیدوز
• بیماری کرون
• بیماری های خود ایمنی
• ویروس ها در افراد با سیستم ایمنی ضعیف

آنتی بیوتیک ها معمولا می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانند عفونت های باکتریایی را درمان کنند. هنگامی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌که گاستریت مزمن است، تشخیص و درمان علت زمینه ای می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند کمک کننده باشد.

برای بسیاری از افراد، کاهش اسید معده با خوردن یک رژیم غذایی اسیدی کمتر یا مصرف داروها نیز می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند کمک کننده و موثر باشد. مسکن‌ها می‌توانند به رفع علائم کمک کنند، در حالی که داروهایی که از پوشش معده محافظت می‌کنند می‌توانند از بدتر شدن علائم جلوگیری کنند.

ویروس های معده

ویروس های معده می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانند باعث استفراغ و حالت تهوع شوند. گاستروانتریت یک ویروس معده است که علاوه بر درد بالای معده می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند باعث تهوع، استفراغ و اسهال نیز شود. افراد مبتلا به ویروس معده ممکن است سردرد، درد عضلانی و انرژی کم نیز داشته باشند. برخی از مردم گاستروانتریت را آنفولانزای معده می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نامند، اما در واقع نوعی آنفولانزا نیست.

برای اکثر افراد، علائم در عرض چند روز خود به خود از بین می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌روند. اجتناب از مصرف وعده های غذایی سنگین و نوشیدن مایعات شفاف می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند استفراغ را از بین ببرند. در عین حال باید از کم آبی بدن پشگیری کنید، بنابراین نوشیدن چیزی که الکترولیت ها را بازیابی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند، مانند نوشیدنی ورزشی، تا زمانی که علائم برطرف شود، در نظر بگیرید.

برخی از افراد ممکن است برای جلوگیری از کم آبی بدن به درمان پزشکی نیاز داشته باشند، از جمله افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، نوزادان و کودکان بسیار خردسال، و افرادی که دارای بیماری های جدی مانند سرطان هستند.

درد عضلانی

بسیاری از ماهیچه ها تا قسمت فوقانی معده انتشار می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یابند. درد ناشی از آسیب خفیف عضلانی یا اسپاسم می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند باعث درد موقت در قسمت بالای شکم شود. درد اغلب با ماساژ ملایم و استراحت بهتر می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود. برخی از افراد نیز با استفاده از بسته های سرد و گرم تسکین می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یابند. اگر درد عضلانی شدید است یا بعد از چند روز بهتر نشد، برای ارزیابی و معاینه به پزشک مراجعه کنید.

آپاندیسیت

آپاندیسیت عفونت آپاندیس است. این وضعیت بدون درمان، می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند باعث پارگی آپاندیس شود و حتی خطرناک و جدی باشد. در مراحل اولیه آپاندیسیت، فرد ممکن است متوجه درد مبهم در اطراف ناف خود شود، اما این درد می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند به قسمت فوقانی معده نیز سرایت کند. با بدتر شدن عفونت، درد به سمت راست پایین حرکت می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند. در بیشتر موارد، پزشک آپاندیسیت را با برداشتن آپاندیس و جراحی درمان می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند.

سنگ کیسه صفرا

سنگ های صفراوی تشکیلات سخت کلسترول یا بیلی روبین هستند که می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانند در کیسه صفرا ایجاد شوند. آنها همیشه مشکل ایجاد نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنند، اما گاهی اوقات ممکن است منجر به انسداد مجرای صفراوی شوند. انسداد سنگ کیسه صفرا می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند باعث درد شدید در سمت راست بالای معده و همچنین استفراغ، خستگی و فرسودگی شود.

سنگ های صفراوی درمان نشده می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانند بر عملکرد کبد و پانکراس تأثیر بگذارند. هنگامی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌که این اتفاق می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌افتد، فرد ممکن است زردی را تجربه کند و یا دچار عفونت جدی پانکراس شود.

در بیشتر موارد، پزشک با برداشتن کیسه صفرا، سنگ های صفراوی را درمان می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند و فرد می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند بدون این اندام زندگی منظمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ داشته باشد. یا ممکن است پزشک دارویی برای حل کردن سنگ تجویز کند.

اگر سنگ کیسه صفرا خود به خود از بین برود، ممکن است پزشک تغییراتی در سبک زندگی مانند ورزش بیشتر یا رژیم غذایی کم چرب را برای کاهش خطر عود مجدد سنگ توصیه کند.

مشکلات کبد یا پانکراس

کبد، لوزالمعده و کیسه صفرا برای حمایت از هضم با هم کار می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنند. هر سه اندام در سمت راست بالای معده قرار دارند. گاهی اوقات، سنگ های صفراوی درمان نشده مجاری صفراوی را مسدود می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنند و باعث درد در کبد یا پانکراس می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند.

بیماری های کبدی مانند هپاتیت می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانند باعث درد کبد شوند. حتی پانکراتیت که التهاب پانکراس است نیز ممکن است باعث درد شود. برخی از علل دیگر، مانند سرطان کبد یا پانکراس، کمتر احتمال دارد.

سایر علائم مشکلات کبد یا پانکراس، عبارتند از:

• ادرار تیره
• حالت تهوع
• استفراغ
• زردی چشم یا پوست
• دردی که به تدریج بدتر می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود.
• اجابت مزاج بسیار کم رنگ یا سفید

درمان مناسب به علت زمینه ای بستگی دارد. افراد مبتلا به پانکراتیت ممکن است برای دریافت مایعات در بیمارستان بستری شوند. بیماری های کبدی نیاز به دارو دارند و پیوند کبد می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند بیماری پیشرفته کبد را درمان کند.

سرطان های کبد و پانکراس ممکن است به شیمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌درمانی، پرتودرمانی یا جراحی نیاز داشته باشند. صرف نظر از علت درد در کبد یا پانکراس، تشخیص سریع می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند نجات دهنده باشد.

انسداد روده

انسداد روده، روده ها را مسدود کرده و عبور هر چیزی را دشوار یا غیرممکن می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند. این وضعیت می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند باعث درد شدید، یبوست و مشکل در هضم و جذب غذا شود. علاوه بر درد معده، علائم انسداد روده عبارتند از:

• التهاب و ورم معده
• گرفتگی شدید
• ناتوانی در دفع گاز یا اجابت مزاج
• استفراغ صفرا، یک ماده زرد مایل به سبز

انسداد روده یک وضعیت جدی پزشکی است، زیرا می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند باعث پارگی روده یا عفونت شود. داروها، مایعات و مسکن ها اغلب کمک می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنند. در برخی موارد، بیمار ممکن است برای رفع انسداد به جراحی نیاز داشته باشد.

بیماری دیورتیکول

کیسه های کوچکی به نام دیورتیکولا می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانند در روده ظاهر شوند. هنگامی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌که این کیسه ها دچار التهاب یا عفونت شوند، فرد ممکن است دچار درد شدید شکم گردد. محل درد بستگی به محل قرارگیری دیورتیکول ها دارد. در حالی که دیورتیکول‌ها در روده‌های تحتانی شایع‌تر هستند، می‌توانند در روده‌های بالایی نیز ظاهر شده و باعث ایجاد درد در قسمت فوقانی معده شوند.

دیورتیکولیت همچنین ممکن است بر عملکرد روده تأثیر بگذارد و علائمی ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مانند یبوست و اسهال ایجاد کند. پروبیوتیک ها و رژیم غذایی پر فیبر اغلب به درمان دیورتیکولیت کمک می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنند. اگر عفونت بدتر شود یا از بین نرود، پزشک ممکن است جراحی را برای برداشتن دیورتیکول یا بخشی از روده انجام دهد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر فردی تب و درد شکمی ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌داشته باشد باید ظرف 24 ساعت به پزشک مراجعه کند. در بیشتر موارد، درد در بالای شکم بی خطر است. در صورت بروز منتظر بمانید و ببینید که آیا درد بالای معده بدون درمان برطرف می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود یا خیر. اگر درد ادامه یافت یا بدتر شد، یا در شرایط زیر بهتر است به پزشک مراجعه کنید.

• استفراغ بیش از 12 ساعت طول می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کشد.
• تب همراه با درد شکم وجود دارد.
• درد شکم به دنبال آسیبی مانند ضربه به معده رخ می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهد.
• فرد پس از مصرف داروی جدید دچار درد شکم می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود.
• درد معده در فردی با سیستم ایمنی ضعیف به دلیل اچ آی وی، شیمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌درمانی یا داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی رخ می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهد.

اما در موارد زیر سریعا به مراکز درمان مراجع کنید:

• احساس درد شدید در سمت راست بالای شکم وجود دارد.
• درد معده غیر قابل تحمل است.
• درد معده و مدفوع سفید یا کم رنگ وجود دارد.
• یک زن باردار دچار درد شدید شکم می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود.
• یک نوزاد تازه متولد شده استفراغ مداوم یا تب بالا دارد.
• فرد دچار علائم کم آبی شدید مانند ادرار نکردن، ترک خوردن لب ها، پوست بسیار خشک، گیجی، سرگیجه یا گودی چشم می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود.

سخن آخر

درد شکم می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند یک ناراحتی جزئی یا آنقدر شدید باشد که عملکرد روزمره فرد را دشوار کند. قبل از تصمیم گیری در مورد اینکه آیا مراقبت پزشکی ضروری است، باید به علائم دیگر خود توجه کنید. در بسیاری از موارد، به ویژه مواردی که به دلیل عفونت های جزئی یا گاز، درد بالای معده طی چند ساعت یا چند روز از بین می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رود.