کبد

کبد بزرگترین عضو جامد و بزرگترین غده در بدن انسان است، که بیش از 500 وظیفه در بدن انجام می دهد. کبد به عنوان بخشی از دستگاه گوارش طبقه بندی می شود، نقش این عضو شامل سم زدایی، سنتز پروتئین و تولید مواد شیمیایی برای کمک به هضم غذا می باشد. وزنش بین 1.44 تا 1.66 کیلوگرم وزن دارد و به رنگ قرمز مایل به قهوه ای می باشد. این عضو در بالا و در سمت چپ معده و زیر ریه ها گرفته است.

ساختار کبد

این عضو تقریباً مثلثی شکل می باشد و از دو بخش اصلی یا لوب تشکیل شده است. لوب راستش از لوب چپ بزرگ تر است. لوب ها توسط رباط falciform از هم جدا می شوند. هر لوب بیشتر به هشت بخش تقسیم می شود. هر بخش دارای 1000 لوبول یا لوب کوچک است. هر یک از این لوب ها دارای لوله (مجرای) کوچکی هستند که به سمت مجرای مشترک جریان دارد.

در مقایسه با بقیه بدن، مقدار بیشتر خون بدن (13 درصد از کل خون) در این عضو جریان دارد.

کپسول گلیسون

یک لایه از بافت فیبری به نام کپسول گلیسون قسمت بیرونی این عضو را می پوشاند. این کپسول بیشتر توسط محیط صفاقی پوشانده می شود. کپسول گلیسون، این عضو را در جای خودش نگه می دارد و آن را از آسیب های جسمی محافظت می کند.

رگ های خونی کبد

برخلاف بیشتر اندام های بدن، این عضو دارای دو منبع اصلی خون است.

ورید پرتال. خون غنی از مواد مغذی را از دستگاه گوارش به این عضو منتقل می کند.

شریان کبدی. خون حاوی اکسیژن را از قلب به کبد انتقال می دهد.

رگ های خونی آن به مویرگ های کوچک تر تقسیم می شوند که هر یک از آن ها در یک لوبول به پایان می رسند. لوبول ها واحد های عملکردی آن می باشند و از میلیون ها سلول به نام سلول های کبدی تشکیل شده است.

خون از طریق سه رگ از این عضو خارج می شود.

عملکرد کبد

به طور کلی عملکرد ها آن عبارتند از:

سوخت و ساز چربی. صفرا چربی ها را تجزیه کرده و هضم آن ها را آسان تر می کند.

سنتز آنژیوتانسینوژن. آنژیوتانسینوژن در مواقع ضروری برای هشدار به بدن، فشار خون را بالا می برد.

کمک به متابولیسم پروتئین. صفرا تولید شده در آن به تجزیه پروتئین ها برای هضم کمک می کند.

متابولیسم کربوهیدرات ها. کربوهیدرات ها در آن به عنوان گلیکوژن ذخیره و در مواقع نیاز، آزاد می شوند.

تولید صفرا. صفرا در بدن به جذب چربی ها، کلسترول و برخی ویتامین ها کمک می کند و  از مواد زیر تشکیل شده است:

• آب
• کلسترول
• بیلی روبین
• الکترولیت ها
• نمک های صفراوی

جذب و متابولیسم بیلی روبین. بیلی روبین با تجزیه هموگلوبین ایجاد می شود. آهن آزاد شده از هموگلوبین در این عضو یا مغز استخوان ذخیره و از آن برای ساخت سلول های خونی استفاده می شود.

پیشگیری از لخته شدن خون. ویتامین K برای پیشگیری از لخته شدن خون، ضروری است. صفرا برای جذب ویتامین K ضروری است و در این عضو ایجاد می شود. اگر این عضو به اندازه کافی صفرا تولید نکند، بدن ممکن است با کمبود ویتامین K و لخته شدن خون روبرو شود.

ذخیره ویتامین و مواد معدنی. این عضو مقادیر قابل توجهی ویتامین های A، D، E، K و B12 را ذخیره و آهن هموگلوبین را به صورت فریتین، و مس ذخیره و آزاد می کند.

پاکسازی خون. این عضو ترکیبات داخلی بدن (هورمون های استروژن و آلدوسترون) و ترکیبات موجود در خارج از بدن (الکل و سایر داروها) را از خون جدا کرده و آن ها را از بین می برد.

تولید آلبومین. آلبومین رایج ترین پروتئین در سرم خون است. آلبومین، اسید های چرب و هورمون های استروئیدی را برای کمک به حفظ فشار خون و جلوگیری از نشت رگ های خونی منتقل می کند.

بازسازی کبد

این عضو تنها اندام بدن است که می تواند خودش را بازسازی کند. بشرطی که حداقل 25 درصد از بافت آن در بدن باقی مانده باشد، این اندام می تواند به طور کامل خودش را بازسازی کند. در انسان، روند بازسازی طول می کشد، بازسازی در 8 تا 15 روز اتفاق می افتد. طی چند هفته بعد، بافت جدید از بافت اصلی قابل تشخیص نیست. این ترمیم توسط تعدادی از ترکیبات از جمله فاکتور های رشد و سایتوکاین ها انجام می شود.

بیماری های کبد

طیف وسیعی از بیماری ها وجود دارند که بر آن تأثیر می گذارند. در یک کبد بیمار یا ناقص، عواقب آن می تواند خطرناک یا حتی کشنده باشد.

نمونه هایی از بیماری های عبارتند از:

فاشیولیازیس

فاشیولیازیس در اثر حمله انگلی یک کرم انگلی رخ می دهد که می تواند برای ماه ها یا حتی سال ها در کبد بدون علائم مخفی بماند. فاشیولیازیس یک بیماری گرمسیری محسوب می شود.

سیروز

در این بیماری بافت خارجی کبد در فرآیندی به نام فیبروز، جایگزین سلول ها می شود. این بیماری می تواند در اثر عوامل مختلفی از جمله سموم، الکل و هپاتیت ایجاد شود. سرانجام، با از بین رفتن عملکرد سلول ها، سیروز می تواند منجر به نارسایی کبد شود.

هپاتیت

هپاتیت، به التهاب کبد گفته می شود و ویروس ها، سموم یا یک واکنش خود ایمنی می تواند باعث ایجاد آن شود.

بیماری کبد چرب

این بیماری معمولاً در اثر چاقی یا سوء مصرف الکل رخ می دهد. در این بیماری، واکوئل های چربی در سلول ها ایجاد می شوند. اگر این بیماری به دلیل سوء مصرف الکل ایجاد نشود، به آن، بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD) گفته می شود. این بیماری معمولاً ناشی از ژنتیک، داروها یا رژیم غذایی پر قند فروکتوز است. بیماری کبد چرب غیر الکلی شایع ترین اختلال کبدی در کشورهای توسعه یافته است و با مقاومت به انسولین همراه است.

بیماری کبد الکلی

نوشیدن زیاد الکل در طولانی مدت می تواند باعث آسیب کبدی شود.

کولانژیت اسکلروزان اولیه (PSC)

PSC یک بیماری التهابی جدی مجاری صفراوی است که منجر به از بین رفتن مجاری صفراوی می شود. در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای آن وجود ندارد و علت آن مشخص نیست.

سندرم گیلبرت

سندرم گیلبرت یک اختلال ژنتیکی است که 3 تا 12 درصد از جمعیت را تحت تأثیر قرار می دهد. در این بیماری ممکن است زردی خفیف رخ دهد، اما این اختلال کم خطر است.

سرطان liver

شایع ترین انواع سرطان liver، سرطان کارسینوم و کولانژیوکارسینوما است و علت های اصلی آن ها الکل و هپاتیت می باشد.

سرطان liver ششمین سرطان شایع و دومین علت مرگ و میر ناشی از سرطان ها است.

علائم بیماری های liver

علائم تنها زمانی بروز می کنند که میزان قابل توجهی از بافت کبد آسیب دیده است. علائم همچنین ممکن است به نوع بیماری بستگی داشته باشد. اما التهاب هپاتیت با درد در ربع فوقانی راست شکم، تهوع و استفراغ همراه می باشد.

به طور کلی علائم بیماری ها، عبارتند از:

• ضعف
• خستگی
• کاهش وزن
• تنگی نفس
• ناتوانی جنسی
• زردی رنگ پوست
• خونریزی بیش از حد یا کبودی بدن
• ژنیکوماستی (بزرگ شدن بافت سینه در مردان)
• بالا رفتن سطح آمونیاک در خون و سردرگمی ناشی از انسفالوپاتی
• در مرحله انتهایی بیماری کبد، آسیت و تورم پا ممکن است به دلیل تولید ناکافی آلبومین توسط کبد رخ دهد.

تشخیص بیماری های liver

پزشک برای تشخیص بیماری های liver، شکم را معاینه می کند، در حین معاینه ممکن است، بیماری کبد بزرگ شده را احساس کند. پزشک می تواند، بزرگ شدن کبد را در زیر حاشیه دنده راست احساس شود. کبد ملتهب در هپاتیت حاد ممکن است حساس باشد. اما کبدی که دچار سیروز شده، کوچک و تحلیل رفته است و در هنگام معاینه احساس نمی شود.

• ممکن است پوست، و سفیدی چشم بیمار برای تشخیص زردی، ارزیابی شود.
• مشاهده رگ های عنکبوتی در بدن می توانند نشان دهنده اختلالات کبدی باشد.
• در صورت ابتلا فرد به بیماری های کبدی احتمال دارد میزان مایعات تجمع یافته در شکم (آسیت) افزایش یابد.
• اگر فرد مبتلا به انسفالوپاتی کبدی باشد، پزشک معاینه فیزیکی را انجام می دهد. مبتلایان به این بیماری در هنگام دراز کردن بازو هایشان قادر به نگه داشتن مچ دست خود نیستند، مچ دستانشان به صورت ریتمیک تکان می خورد.
• پزشک می تواند آزمایش خون را برای کمک به تشخیص بهتر تجویز کند. سطح بالا آنزیم های کبدی در خون ممکن است التهاب liver را نشان دهد. با این وجود، در بیماران مبتلا به بیماری کبد در مرحله پایانی، کبد می تواند خود را از بین ببرد اما آنزیم ها حتی در مواجهه با بیماری شدید در سطح طبیعی قرار داشته باشند.
• در بعضی مواقع ممکن است، سونوگرافی و سی تی اسکن در ارزیابی ساختار کبد مفید باشد.

بیوپسی کبد

در اکثر موارد، بیماری های liver با بررسی سابقه پزشکی، معاینه جسمی و آزمایش خون قابل تشخیص هستند .اما در بعضی مواقع، در صورت عدم قطعیت تشخیص یا ارزیابی میزان آسیب به کبد، ممکن است بیوپسی کبد لازم باشد. در بیوپسی متخصص گوارش یا کبد یک سوزن بسیار ریز را از طریق پوست به داخل کبد وارد می کند تا کمی از بافت آن را نمونه برداری کند. نمونه تهیه شده برای تشخیص بیماری توسط میکروسکوپ بررسی می شود. برای جلوگیری از بروز عفونت، بیوپسی در شرایط استریل انجام می شود و برای تسکین درد یک ماده بی حسی موضعی به پوست تزریق خواهد شد.

راهکار های محافظت از کبد

رژیم غذایی سالم. از آنجایی که کبد وظیفه هضم چربی ها را به عهده دارد، مصرف زیاد چربی می تواند آن را را تحت فشار قرار دهد و عملکرد آن را مختل کند، علاوه بر آن چاقی با کبد چرب مرتبط است.

ترک الکل و مواد مخدر. نوشیدن الکل به مروز زمان باعث سیروز کبدی می شود.

احتیاط هنگام مصرف داروها. برخی از داروهای بدون نسخه و داروهای طبیعی می توانند با هم تداخل ایجاد کنند. علاوه بر آن، تداخل داروها با الکل فشار زیادی روی این عضو وارد می کند. به عنوان مثال، ترکیب الکل و استامینوفن می تواند منجر به نارسایی حاد آن شود. حتما دستورالعمل های مربوط به مصرف هرگونه دارو را رعایت کنید.

محافظت در برابر مواد شیمیایی موجود در هوا. هنگام استفاده از رنگ های ساختمانی یا مواد شیمیایی تمیز کننده یا باغبانی، باید از ماسک استفاده کنید. مواد شیمیایی موجود در هوا می توانند باعث آسیب کبدی شوند زیرا کبد مجبور است هر سمومی را که وارد بدن می شود تجزیه کند.

واکسن. در صورت مسافرت به مناطقی که ممکن است هپاتیت A یا B در آن شیوع زیادی داشته باشد، واکسیناسیون ضروری است. مالاریا در کبد رشد و تکثیر می کند و تب زرد می تواند منجر به نارسایی کبد شود. هر دو این بیماری با استفاده از داروهای خوراکی و واکسیناسیون قابل پیشگیری هستند.

رابطه جنسی محافظت شده. هیچ واکسن برای هپاتیت C وجود ندارد، بنابراین در مورد رابطه جنسی، خال کوبی و سوراخ کردن بدن احتیاط لازم را رعایت کنید. از قرار گرفتن در معرض خون افراد آلوده خودداری کنید. اگر در معرض خون شخص دیگری قرار دارید، مراقبت های پزشکی را رعایت کنید. همچنین بهتر است که وسایل شخصی مربوط به بهداشت مانند مسواک را به اشتراک نگذارید.

پزشکان درمان کننده بیماری های کبدی

• متخصص کبدی، منحصراً روی درمان کبد تمرکز دارد.
• متخصصان گوارش متخصصانی هستند که بر روی دستگاه های گوارشی و liver تمرکز می کنند.
• درمان بیماری های کبدی ممکن است توسط متخصصان مراقبت های اولیه و یا داخلی انجام شود.

بسته به نوع بیماری کبد، متخصصان دیگری در مراقبت از بیماران مبتلا به بیماری کبد نقش دارند، از جمله:

• جراحان
• انکولوژیست ها
• هماتولوژیست ها
• متخصصان اورژانس
• متخصصان مراقبت های ویژه
• متخصصان بیماری های عفونی