سندرم شوگرن یک بیماری خود ایمنی است که با علائمی مثل خشکی دهان و چشم ها بروز پیدا می کند. ویژگی یک بیماری خود ایمنی تولید غیر طبیعی و بیش از حد آنتی بادی ها در داخل خون است. این آنتی بادی ها به صورت مستقیم به بافت های مختلف بدن حمله کرده و به آن ها آسیب می رسانند. این سیستم ایمنی با حمله اشتباه به بافت های بدن منجر به التهاب آن خواهد شد. این بیماری خود ایمنی به خصوص با نام سندرم شوگرن بیشتر باعث التهاب و مشکلات عملکردی برای غدد مسئول ترشح اشک و بزاق دهان شده و در نتیجه فرد شاهد بروز علائمی مثل خشکی دهان و چشم ها خواهد بود. به زبان ساده تر، التهاب غدد تولید کننده اشک (غدد لاکریمال) باعث کاهش تولید اشک و نهایتاً خشکی چشم خواهد شد.
التهاب غدد تولید کننده براق دهان (غدد بزاقی که شامل غدد پاراتوئید می شود) باعث کاهش تولید براق دهان و خشکی دهان و لب های فرد مبتلا خواهد شد. سندرم شوگرن در صورتی که باعث التهاب غده ای (خشکی چشم ها و دهان و غیره) شده و با بیماری دیگر بافت های همبندی همراه نباشد به آن سندرم اولیه شوگرن گفته می شود. اما اگر نسدرم شوگرن منجر به بیماری و درگیر شدن بافت های همبندی مثل آرتروز روماتوئید، لوپوس اریتماتوز سیستمیک یا اسکلرودرما شود به آن سندرم ثانویه شوگرن گفته می شود. گاهی اوقات خشکی چشم ها و دهان در بیماران مبتلا یا غیر مبتلا به سندرم شوگرن را با عنوان سندرم sicca (سیکا) نیز می شناسند.
علت سندرم شوگرن
سندرم شوگرن یک بیماری خود ایمنی بوده و سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول ها و بافت های خودی حمله می کند.
دانشمندان هنوز از علت اصلی بروز سندرم شوگرن مطمئن نیستند. با این حال معتقدند که بعضی از ژن های به خصوص می تواند فرد را مستعد بروز این بیماری کنند. علاوه بر این خانواده هایی که اعضای آن مبتلا به بیماری های دیگر خود ایمنی مثل اریتماتوزئوس لوپوس سیستمی، بیماری خود ایمنی تیروئید، دیابت نوع یک و غیره هستند نیز، احتمال بروز سندرم شوگرن در تمامی اعضای خانواده بیشتر خواهد بود. همچنین به نظر می رسد که مکانیزم های تحریک کننده ای مثل عفونت در نتیجه ورود ویروس یا باکتری نیز می تواند باعث بروز سندرم شوگرن شود. در فرد مبتلا به سندرم شوگرن، سیستم ایمنی ابتدا غدد تولید کننده اشک و بزاق دهان را هدف قرار می دهد اما می تواند به قسمت های دیگر بدن نیز آسیب برساند.
این قسمت ها شامل موارد زیر می شود:
- مفاصل
- تیروئید
- کلیه ها
- کبد
- شش ها
- پوست
- عصب ها
عوامل خطر سندرم شوگرن
عامل خطر اصلی برای ابتلا به بیماری سندرم شوگرن، عضوی از یک خانواده مبتلا به بیماری خود ایمنی است. البته این بدین معنی نخواهد بود که در صورت ابتلای یکی از اعضای خانواده به بیماری های خود ایمنی تمامی اعضای خانواده دچار سندرم شوگرن خواهند شد بلکه وجود چنین شرایطی تنها احتمال ابتلای اعضای دیگر خانواده را افزایش خواهد داد. سندرم شوگرن معمولاً در افرادی اتفاق میفتد که یک یا دو مورد از عوامل خطرناک زیر را داشته باشند.
این عوامل شامل موارد زیر می شود:
سن، سندرم شوگرن معمولاً در افراد بالای 40 سال تشخیص داده می شود.
جنسیت، زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به سندرم شوگرن هستند.
بیماری های روماتوئیدی، اینکه فرد مبتلا به سندرم شوگرن به بیماری های روماتوئیدی مثل آرتروز روماتوئید یا لوپوس مبتلا باشد، شایع است.
علائم سندرم شوگرن
معمولاً سندرم شوگرن را با دو نشانه اصلی می شناسند. این نشانه ها شامل موارد زیر می شود:
خشکی چشم
- چشم ها ممکن است به خاطر خشکی بیش از حد دچار علائمی مثل سوزش، خارش یا احساس وجود جسم خارجی در چشم شوند.
- همچنین خشکی چشم ها می تواند احتمال بروز عفونت های چشمی و التهابات مربوط به پلک ها (بلفاریس) را تا حد قابل توجهی افزایش دهد. خشک شدن چشم ها را در اصطلاحات پزشکی به عنوان xerophthalmia شناخته و زمانی که چشم ها به علت خشکی ملتهب شوند آن را به عنوان keratoconjunctivitis sicca می شناسند.
خشکی دهان
- خشکی دهان باعث می شود تا فرد دچار مشکلاتی مثل بلع یا صحبت شود.
معمولاً خشکی دهان با علائمی مثل خشک شدن لب ها همراه خواهد بود.
افراد مبتلا به سندرم شوگرن معمولاً یک یا دو نشانه از علائم زیر را خواهند داشت:
- درد مفصل، خشکی و تورم
- تورم غدد بزاقی، به خصوص غددی که در پشت فک و در قسمت جلوی گوش ها قرار گرفته اند.
- خرابی دندان
- بیماری های لثه
- مشکلات بلع غذا
- اختلال در صدا
- مشکل و حالت های غیر طبیعی در حس چشایی یا از دست دادن قدرت چشایی
- سفت شدن یا عفونی شدن غدد پاراتوئید در داخل گونه ها
- بروز ضایعات پوستی یا خشکی پوست
- خشکی ناحیه تناسلی (واژن)
- سرفه های خشک و طولانی
- بدن درد طولانی مدت
علام غدد
غدد دیگر نیز ممکن است در نتیجه ابتلا به سندرم شوگرن ملتهب شوند. به عنوان مثال غدد موجود در مسیر تنفس (منجر به بروز عفونت های تنفسی) و واژن (گاهی اوقات باعث احساس درد در هنگام رابطه جنسی و بروز عفونت های واژینال برگشت پذیر می شوند) از جمله موارد نه چندان شایع درگیر شدن غدد دیگر بدن فرد مبتلا به سندرم شوگرن است.
سایر علائم
علائم فرا غدد در سندرم شوگرن شامل خستگی، درد مفاصل یا التهاب (آرتروز)، پدیده رینود، التهاب ریه، بزرگ شدن غدد لنفاوی و کلیه، عصب ها، درد مفاصل و بیماری عضلات همراه با درد و ضعف در عضلات می شود. یکی از علائم نادر ولی بسیار جدی سندرم شوگرن، التهاب رگ های خونی (vasculitis) است که می تواند در نتیجه درگیر شدن عروق قسمتی از بدن به بافت آن ناحیه آسیب بزند.
یکی از بیماری های رایج همراه با سندرم شوگرن، ابتلا به تیروئیدیت خود ایمنی است که منجر به تغییر سطح غیر طبیعی هورمون تیروئید می شود. فرد مبتلا می تواند با آزمایش خون تیروئید، سوزش قلب و مشکلات بلع غذا متوجه بروز این بیماری شود. یکی دیگر از بیماری های جدی ولی نه چندان شایع همراه با سندرم شوگرن، ابتلا به سیروز صفراوی اولیه است که در آن کبد فرد درگیر شده و منجر به آسیب دیدگی بافت های کبدی می شود. عده بسیار معدودی از افراد مبتلا به این سندرم ممکن است دچار سرطان غدد لنفاوی (Lymphoma) شوند که این بیماری معمولاً چندین سال بعد از ابتلای فرد به شوگرن اتفاق میفتد. در نتیجه هر گونه تورم و التهاب غیر طبیعی در گره های لنفاوی باید به اطلاع پزشک معالج فرد برسد.
عوارض سندرم شوگرن
یکی از شایع ترین عوارض جانبی سندرم شوگرن درگیر شدن چشم ها و دهان است. اما موارد دیگری نیز ممکن است اتفاق بیفتد.
عوارض شامل موارد زیر می شود:
- بیماری های دندانی، از آن جایی که بزاق دهان به حفاظت از دهان در برابر باکتری ها حفاظت می کند. در نتیجه خشک شدن دهان، احتمال خرابی و عفونت های دندانی را افزایش خواهد داد.
- عفونت مخمر، احتمال بروز برفک دهان که یک نوع عفونت مخمری است در افراد مبتلا به سندرم شوگرن بسیار بیشتر از دیگر افراد است.
- مشکلات دید و بینایی، خشکی چشم ها باعث حساسیت چشم به نور، تاری دید و آسیب قرنیه چشم خواهد شد.
عوارض جانبی دیگری نیز وجود دارد که احتمال بروز آن بسیار کمتر از موارد بالاست:
- تنفس، کلیه یا کبد، التهاب ممکن است باعث بروز ذات الریه، برونشیت یا سایر مشکلات تنفسی در فرد مبتلا شود. گاهی اوقات عملکرد کلیه فرد نیز با مشکل مواجه شده و باعث بروز هپاتیت یا سیروز کبدی می شود.
- گره های لنفاوی، درصد کمی از افراد مبتلا به سندرم شوگرن دچار سرطان گره های لنفاوی (lymphoma) می شوند.
- عصب ها، ممکن است فرد مبتلا به شوگرن در نتیجه بروز اختلالات عصبی، دچار بی حسی، گز گز و احساس سوزش در دست ها و پاها (peripheral neuropathy) شود.
تشخیص سندرم شوگرن
از آن جایی که علائم و نشانه های بروز سندرم شوگرن در افراد مختلف، متفاوت بوده و بعضاً شبیه علائم بیماری های دیگر است. در نتیجه تشخیص این سندرم کار دشواری است. حتی عوارض جانبی استفاده از بعضی داروها ممکن است بسیار شبیه علائم و نشانه های سندرم شوگرن باشد.
به همین خاطر برای تشخیص دقیق سندرم شوگرن معمولاً از آزمایشات زیر استفاده می شود:
آزمایش خون
پزشک ممکن است برای بررسی موارد زیر برای فرد آزمایش خون تجویز کند:
- سطح سلول های خونی
- درصد آنتی بادی های مؤثر در سندرم شوگرن
- شواهد و گواهی مشکلات التهابی
- نشانه ای بروز مشکل برای کبد یا کلیه ها فرد بیمار
آزمایش چشم
پزشک می تواند میزان خشکی چشم را با استفاده از آزمایش Schirmer test اندازه گیری کند. برای انجام این آزمایش یک تکه کاغذ فیلتر کوچک در زیر پلک پایینی قرار داده می شود تا میزان اشک تولیدی چشم را نشان بدهد. پزشک متخصص در درمان اختلالات چشمی (چشم پزشک) ممکن است با استفاده از دستگاه ذره بین که به آن slit lamp گفته می شود، سطح چشم را مورد بررسی قرار دهد. همچنین پزشک ممکن است با ریختن چند قطره در داخل چشم، سعی کند تا آسیب دیدگی قرنیه را با دقت بیشتری تشخیص دهد.
عکس برداری
برای بررسی عملکرد غدد بزاقی می توان از عکس برداری ها استفاده کرد.
سیالوگرافی
این عکس برداری اشعه ایکس به خصوص می تواند رنگ تزریق شده به داخل غدد بزاق در جلوی گوش ها را تشخیص دهد. این فرآیند میزان ترشح بزاق از غدد به داخل دهان را نشان می دهد.
Scintigraphy غدد بزاقی
- این شیوه تصویر برداری هسته ای بوده و شامل تزریق ایزوتوپ رادیو اکتیو در داخل رگ می شود. این ایزوتوپ پس از تزریق به مدت یک ساعت ردیابی می شود تا میزان سرعت رسیدن آن به تمامی غدد بزاقی فرد مورد ارزیابی و بررسی قرار گیرد.
بیوپسی
پزشک ممکن است از لب نمونه برداری کند تا از وجود سلول های التهابی که نشان دهنده بروز سندرم شوگرن است، اطمینان حاصل کند. برای انجام این آزمایش، یک لایه نازک از بافت غدد بزاقی در داخل لب ها برداشته می شود تا به دقت در زیر میکروسکوپ تحت بررسی و آزمایش قرار گیرد.
درمان سندرم شوگرن
شیوه درمان سندرم شوگرن بستگی به این دارد که چه قسمتی از بدن فرد درگیر شده باشد. بسیاری از مردم با استفاده از قطره های چشمی بدون نیاز به نسخه و نوشیدن آب بیشتر سعی می کنند تا علائمی مثل خشکی دهان و خشکی چشم ها را کاهش دهند. اما این راهکار دائمی نبوده و بیشتر افراد مبتلا نهایتاً نیاز به تجویز دارو یا انجام عمل های جراحی خواهند داشت.
دارو
با توجه به علائم بیمار، پزشک ممکن است داروهای زیر را برای فرد تجویز کند:
- کاهش التهابات چشمی، پزشک ممکن است قطره های چشمی ضد التهاب برای فرد مبتلا به خشکی چشم متوسط تا شدید تجویز کند.
- افزایش ترشح بزاق دهان، خوشبختانه داروهایی وجود دارد که فرد مبتلا به خشکی دهان می تواند با مصرف آن ها میزان ترشح بزاق و گاهی اوقات اشک را بیشتر کند. البته مصرف چنین داروهایی ممکن است عوارض جانبی مثل تعریق بیش از حد، درد در ناحیه شکم و افزایش ادرار را به دنبال داشته باشد.
- عوارض جانبی به خصوص، در صورتی که فرد مبتلا به سندرم شوگرن، دچار علائمی مثل آرتروز شود. احتمالاً پزشک برای بهبود علائم داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) یا دیگر داروهای مخصوص آرتروز تجویز خواهد کرد. عفونت های مخمری در دهان باید با استفاده از داروهای ضد قارچ درمان شود.
- درمان علائم کلی، می توان از داروی درمان کننده مالاریا برای درمان سندرم شوگرن استفاده کرد. داروهایی که سیستم ایمنی بدن را سرکوب می کند نیز ممکن است توسط پزشک برای درمان شوگرن تجویز شود.
عمل جراحی
می توان با انجام عمل جراحی punctual occlusion، مجاری دفع اشک را بسته و از خشک شدن چشم ها تا حد قابل توجهی جلوگیری کرد. برای اینکار از مسدود کننده های کلاژنی یا سیلیکونی استفاده شده و مجاری خروج اشک را با استفاده از آن ها مسدود می کنند. این کار باعث می شود تا اشک ترشح شده از چشم ها خارج نشده و در نتیجه فرد دچار خشکی چشم نشود.
سبک زندگی و درمان خانگی سندرم شوگرن
بسیاری از افراد مبتلا به سندرم شوگرن می توانند با استفاده از اقدامات و درمان های خانگی علائم این بیماری را کاهش دهند.
راهکارهای کاهش خشکی چشم
- استفاده از اشک ها و روان کننده های چشم یا هردو، اشک های مصنوعی، به شکل قطره و روان کننده ها، ژل یا پماد می تواند به کاهش ناراحتی و بهبود علائم خشکی چشم کمک کند. البته باید دقت داشته باشید که نباید به اندازه اشک های مصنوعی از روان کننده های چشم استفاده کنید زیرا روان کننده ها غلظت بیشتری داشته و باعث تاری دید تان خواهد شد. در نتیجه پیشنهاد می کنیم از این روان کننده ها فقط در هنگام خواب استفاده کنید.
ممکن است پزشک معالج تان استفاده از اشک های مصنوعی بدون مواد نگهدارنده را پیشنهاد کند. زیرا بعضی از افراد مبتلا به سندرم خشکی چشم نسبت به مواد نگهدارنده حساسیت داشته و این موضوع باعث شدت گرفتن علائم شان خواهد شد.
- افزایش رطوبت، با افزایش رطوبت هوای منزل و به حداقل رساندن قرار گرفتن چشم ها در معرض باد می توان از خشک شدن دهان و چشم ها تا حد قابل توجهی پیشگیری کرد. به عنوان مثال از نشستن مقابل پنکه یا هواسازها خودداری کرده و هنگام بیرون رفتن از منزل، از عینک های محافظتی یا دودی استفاده کنید.
راهکارهای کاهش خشکی دهان
- سیگار نکشید، سیگار باعث خشک شدن بیشتر دهان و آسیب خواهد شد در نتیجه بهتر است میزان سیگار کشیدن را به حداقل رسانده با با کمک پزشک برای همیشه سیگار را ترک نید.
- افزایش مصرف مایعات، سعی کنید در طول روز مایعات بیشتری بنوشید. خصوصاً مصرف بیشتر آب در طول روز می تواند تا حد زیادی علائم خشکی چشم سندرم شوگرن را کاهش دهد. از نوشیدن قهوه و نوشیدنی های اسیدی یا همان نوشابه ها خودداری کنید زیرا با این کار نه تنها باعث خشکی بیشتر دهان تان می شوید بلکه به مینای دندان تان نیز آسیب وارد خواهد کرد.
- تحریک ترشح بزاق، بهتر است در طول روز از آدامس های بدون شکر یا شکلات های سفت با طعم مرکبات استفاده کنید. این کار جریان بزاق در دهان را افزایش می دهد. از آن جایی که بروز سندرم شوگرن احتمال بروز آسیب های دندانی را افزایش می دهد، در نتیجه مصرف شیرینی جات بین وعده های غذایی را به حداقل برسانید.
- استفاده از بزاق مصنوعی، محصولات جایگزین بزاق دهان اغلب بهتر از آب معمولی عمل کرده و خاصیت روان کنندگی و مرطوب نگه داشتن بیشتری خواهند داشت. این محصولات معمولاً به شکل اسپری در داروخانه ها وجود داشته و می توانید بدون نسخه اقدام به خریداری آن ها کنید.
- استفاده از اسپری آب نمک بینی، اسپری آب نمک به مرطوب نگه داشتن مجرای بینی کمک کرده و باعث می شود تا فرد بتواند راحت تر از بینی نفس بکشد. در صورت خشکی دهان، فرد تمایل بیشتری به تنفس از دهان خواهد داشت به همین خاطر استفاده از اسپری به کاهش خشکی دهان کمک خواهد کرد.
سلامتی دهان
همانطور که پیش از این هم گفته شد، خشکی دهان احتمال بروز آسیب دندانی را افزایش می دهد.
برای جلوگیری از بروز چنین مشکلاتی بهتر است راهکارهای زیر را انجام دهید:
- بعد از هر وعده غذایی دندان های خود را مسواک زده و از نخ دندان استفاده کنید.
- به طور منظم به دندان پزشکی مراجعه کنید.
- روزانه از دهان شویه های آنتی باکتریایی و حاوی فلوراید استفاده کنید.
خشکی پوست و واژن
در صورتی که پوست تان خشک شده است، بهتر است از دوش گرفتن و حمام کردن با آب داغ بپرهیزید. هنگام خارج شدن از حمام با حوله به پوست خود ضربه زده و از ساییدن حوله به پوست خود بپرهیزید. همچنین هنگام ظرف شستن و تمیز کردن خانه از دستکش استفاده کنید. اگر دچار خشکی واژینال شده اید، از روان کننده های مخصوص بانوان پیش از رابطه جنسی و بهبود خشکی واژن استفاده کنید.
آمادگی برای مراجعه به پزشک
با توجه به علائم به وجود آمده، احتمالاً در اولین قدم برای تشخیص بیماری به پزشک عمومی، دندان پزشک یا چشم پزشک مراجعه خواهید کرد. ولی شاید در نهایت مجبور شوید برای درمان آرتروز و دیگر التهابات به وجود آمده به سراغ پزشک متخصص یا روماتولوژیست مراجعه کنید.
بهتر است لیستی از موارد زیر آماده کنید:
- اطلاعات درباره بیماری های گذشته و کنونی فرد
- اطلاعاتی در مورد سابقه بیماری والدین و بستگان
- سؤالاتی که قصد دارید در حین ویزیت از پزشک بپرسید.
- شرح تمامی علائم و زمان به وجود آمدن آن ها با تمامی جزئیات
- لیستی از تمامی داروها و مکمل هایی که مصرف می کردید را همراه با میزان مصرف تهیه کنید.
برای افراد مبتلا به سندرم شوگرن، پرسیدن سؤالات زیر را پیشنهاد می کنیم.
- آیا علت دیگری برای بروز آن وجود دارد؟
- چه آزمایشاتی نیاز است انجام دهم؟
- کدام شیوه درمانی را پیشنهاد می کنید؟
- علت اصلی بروز علائم این بیماری چیست؟
- آیا احتمال بروز عوارض جانبی طولانی مدت وجود دارد؟
- آیا بروشور یا برگه ای در مورد بیماری سندرم شوگرن دارید؟
- بهبود علائم و نشانه های بیماری یا درمان آن به چه مدت زمان نیاز دارد؟
- برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد این بیماری چه سایتی را پیشنهاد می کنید؟
- مبتلا به بیماری های دیگری نیز هستم. چگونه می توانم این بیماری ها را در کنار هم مدیریت کنم؟
سوالات پزشک از بیمار
پزشک در هنگام تشخیص و معاینه احتمالاً سؤالات زیر را مطرح خواهد کرد:
- آیا به تازگی مصرف داروی جدیدی را شروع کرده اید؟
- آیا دچار بیماری مزمن مثل فشار خون بالا یا آرتروز هستید؟
- آیا کسی در اقوام یا بستگان تان به آرتروز روماتوئید، لوپوس یا بیماری های مشابه مبتلا است؟
- آیا علائم تان در زمان مشخصی شدت گرفته و عود می کند؟ یا فقط زمانی که از منزل خارج می شوید علائم شدت می گیرند؟
سخن آخر
- بیشتر افراد مبتلا سندرم شوگرن خانم ها هستند.
- سندرم شوگرن سبب التهاب غدد و بافت های بدن می شود.
- سندرم شوگرن یک بیماری خود ایمنی است که غدد اشکی و بزاقی را درگیر می کند.
- معمولاً سندرم شوگرن با آنتی بادی ها همراه خواهد بود که به بافت های بدن حمله می کنند.
- سندرم شوگرن ممکن است با عفونی شدن چشم ها، سیستم تنفس و دهان شدت گرفته و وارد مرحله پیشرفته تری از بیماری شود.
- درمان بیماران مبتلا به سندرم شوگرن در راستای کاهش علائم و عوارض جانبی در قسمت هایی از بدن مثل چشم ها، دهان و واژن انجام می شود.
آخرین دیدگاه‌ها