بر اساس اهمیت و نقش به سزایی این اندام در دستگاه ادراری، ما در این مقاله سعی کردیم ساختار و عملکرد مثانه و بیماری های شایع آن را عنوان کنیم تا با درک اهمیت آن برای حفظ و سلامت آن راهکاری های لازم را رعایت کنید.
مثانه (آبدان، پیشابدان، میزه دان) یک کیسه عضلانی در لگن است که درست در بالا و پشت استخوان شرمگاهی قرار دارد. ظاهر مثانه بسته به میزان ادرار ذخیره شده در آن متفاوت است و در صورت پر شدن به شکل بیضی در می آید و هنگام خالی بودن به اندازه و شکل یک گلابی است. مثانه توسط لایه هایی از بافت ماهیچه ای که برای نگه داشتن ادرار خاصیت ارتجاعی دارند، پوشیده شده است. بافت داخلی مثانه به داخل مثانه چین خورده است و به آن خاصیتی ارتجاعی و قابل انعطاف پذیری می دهد. مثانه هنگام خالی شدن ادرار، دوباره منقبض می شود و به حالت طبیعی خود بر می گردد و دیواره عضله مثانه ضخیم تر و کل مثانه سفت می شود.
ساختار مثانه
ساختار خارجی مثانه عبارتند از:
- Apex، که توسط رباط میانی (بقایای ادرار) به ناف متصل می شود.
- بدنه، که قسمت اصلی مثانه است و در قسمت بالایی آن قرار دارد.
- پایه یا Fundus، ساختار مثلثی شکل در قسمت پشت یا انتهایی مثانه واقع شده است.
- گردن که به مجرای ادراری متصل است.
عضله مثانه
- عضلات مثانه نقش کلیدی در ذخیره سازی و تخلیه ادرار دارند.
- دیواره مثانه حاوی عضله صاف تخصصی معروف به عضله دترسور است که یکپارچگی ساختار مثانه را هنگام کشش حفظ می کنند و در هنگام انقباض مثانه باعث دفع ادرار می شود.
همچنین دو اسفنکتر عضلانی در مجرای ادرار وجود دارد:
اسفنکتر مجرای داخلی
- اسفنکتر مجرای داخلی زنان یک اسفنکتر عملکردی است و هیچ عضله ای ندارد.
- اسفنکتر مجرای داخلی در مردان از الیاف صاف دایره ای تشکیل شده است، که تحت کنترل اعصاب ارادی هستند و در هنگام انزال از جلوگیری مجدد منی جلوگیری می کنند.
اسفنکتر مجرای ادراری خارجی
- این اسفنکتر در زنان و مردان ساختار یکسانی دارد.
- اسفنکتر مجرای ادراری خارجی یک عضله اسکلتی است و تحت کنترل اعصاب غیرارادی قرار دارد است. با این حال، مکانیسم اسفنکتر خارجی در مردان پیچیده تر است.
عملکرد مثانه
مثانه از نظر ساختار و عملکرد یک عضوی از سیستم ادراری است که دو نقش اصلی و مهم را در بدن ایفا می کند:
ذخیره موقت ادرار
مثانه ارگان توخالی با دیواره های قابل انعطاف پذیر است که این دیواره در بزرگسالان به مثانه اجازه می دهد تا 400 تا 600 میلی لیتر ادرار را بتوانند به طور موقت تا زمان تخلیه ذخیره کنند. بسته به میزان تجمع ادرار، اندازه مثانه می تواند افزایش پیدا کند. به طور طبیعی مثانه 400 تا 600 میلی لیتر ادرار را در خود جای می دهد، اما زمانی که تقریباً یک چهارم آن پر شود، فرد نیاز به ادرار کردن پیدا می کند.
کمک به دفع ادرار
ساختار و عملکرد مثانه به گونه ای است که می تواند در دفع ادرار نقش موثری داشته باشد. ادرار در کلیه ها ساخته و بوسیله دو لوله به نام مجرای ادرار به مثانه منتقل می شود. مثانه ادرار را ذخیره و دفع آن را کنترل می کند. مثانه هنگامی که پر می شود، ادرار را از طریق مجرای ادرار، آزاد می کند. در زنان، این لوله بین کلیتوریس و مهبل ختم می شود. در حین ادرار کردن، ماهیچه های مثانه فشرده می شوند و دو اسفنکتر (دریچه) باز می شوند تا ادرار از بدن خارج شود. اسفنکتر داخلی در مثانه یک دریچه ای عضلانی است که از نشت ادرار جلوگیری می کند. تریگون در مثانه یک پایه مثلثی شکل است که از کشش مجرای ادرار یا برگشت جریان ادرار به مجرای ادرار جلوگیری می کند.
رفلکس کشش مثانه
رفلکس کشش مثانه یک رفلکس نخاعی بدوی است که در پاسخ به کشش دیواره مثانه تحریک می شود. در طول آموزش توالت در نوزادان، این رفلکس نخاعی توسط مراکز بالاتر مغز از بین می رود.
قوس رفلکس:
- مثانه با ادرار پر می شود و دیواره مثانه دراز می شود.
- اعصاب حسی دیواره این کشش را تشخیص داده و این اطلاعات را به نخاع انتقال می دهند.
- گیرنده های عصبی در داخل نخاع، سیگنال را به عصب لگن منتقل می کنند.
- عصب لگن عضله دفع کننده را منقبض و نیاز به ادرار کردن را تحریک می کند.
اگرچه این کار پس از دوران کودکی و آموزش توالت در کودکان غیر کاربردی می شود، اما رفلکس کشش مثانه در آسیب های ستون فقرات و بیماری های عصبی نقش دارد.
بیماری های مثانه
از نظر ساختار و عملکرد مثانه های سالم تا زمانی که افراد فرصت استفاده از دستشویی کردن را نداشته باشند، ادرار را نگه می دارند، اما مثانه ممکن است به دلایل مختلف دچار مشکلات زیادی شود. عفونت مثانه و عفونت های مجاری ادراری در خانم ها شایع تر هستند زیرا محل و طول مجرای ادرار آن ها باعث می شود که مجاری ادراری آن ها بیشتر در معرض باکتری ها قرار بگیرد. همچنین، زنانی که اخیراً زایمان کرده اند ممکن است مشکلات ادراری زیادی را تجربه کنند.
بیماری های مختلفی از مثانه که در زنان بالای 50 سال رایج هستند، عبارتند از:
- سیستیت
- سنگ مثانه
- احتباس ادرار
- مثانه نوروژنیک
- بی اختیاری ادرار
- مثانه بیش فعال
- مثانه اسپاستیک
- بی اختیاری استرس
برخی از شایع ترین بیماری های مربوط به مثانه، عبارتند از:
- سیستیت. التهاب یا عفونت مثانه است که باعث درد حاد یا مزمن، ناراحتی یا دفع ادرار می شود.
- سنگ های ادراری. ممکن است سنگ ها در کلیه شکل گرفته و به سمت مثانه حرکت کنند که در این صورت می تواند باعث درد شدید شود.
- سرطان مثانه. سرطان مثانه معمولاً پس از یافتن خون در ادرار، کشف می شود. استعمال سیگار و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی در محیط کار خطر ابتلا به سرطان مثانه را افزایش می دهد.
- بی اختیاری ادرار. بی اختیاری ادرار می تواند دلایل بسیاری زیادی داشته باشد.
- مثانه بیش فعال. در این شرایط عضله مثانه کنترل خود را از دست می دهد و باعث نشت ادرار می شود. بیش فعالی عضله مثانه یک علت شایع بی اختیاری ادرار است.
- هماتوری یا خون در ادرار. هماتوری ممکن است بی ضرر باشد و یا در اثر عفونت یا یک وضعیت جدی مانند سرطان مثانه ایجاد شود.
- احتباس ادرار. در این شرایط به دلیل انسداد یا اختلال در فعالیت عضله مثانه ادرار به طور عادی از مثانه خارج نمی شود.
- سیستوسل. معمولاً پس از زایمان بر اثر ضعیف شدن ماهیچه های لگن ایجاد و منجر به فشار مثانه بر روی واژن و بروز مشکلات ادراری می شود.
- شب ادراری. شب ادراری بیشتر در كودكان 5 سال یا بالاتر تعریف می شود كه حداقل یك یا دو بار در هفته در مدت 3 ماه یا بیشتر رخ می دهد.
- دیسوریا (ادرار دردناک). این شرایط مربوط به درد یا ناراحتی در هنگام ادرار به دلیل عفونت، سوزش یا التهاب مثانه، مجرای ادرار یا دستگاه تناسلی خارجی می باشد.
تجمع ادرار
علاوه بر اختلال عملکرد عصبی مثانه، تخلیه طبیعی مثانه ممکن است با هر نوع انسداد از سطح گردن مثانه به سمت پایین مسدود شود. در مردان، شایع ترین علت انسداد به دلیل بزرگ شدن پروستات (BPH) است. دلایل دیگر شامل انسداد سنگ یا لخته خون بزرگ است. تجمع حاد یک اورژانس پزشکی است، زیرا مثانه دارای ظرفیت عملکردی “عادی و مشخصی” است. در این شرایط بیمار احساس درد زیادی می کند و قرار دادن سوند ادرار علائم را سریعاً کاهش می دهد.
تجمع ادرار مزمن یک روش تدریجی به دلیل انسداد و خروج ناقص ادرار است که با گذشت ماه ها یا سال ها باعث تجمع ادرار و تغییر حجم ادرار می شود. تجمع مزمن اغلب با اختلال در عملکرد کلیه ها همراه است. با این حال، معمولاً هیچ درد احساس نمی شود. تجمع مزمن ادرار اغلب به دلیل عفونت و تشکیل سنگ مثانه به دلیل تجمع ادرار و تجمع مواد معدنی در ادرار پیچیده است.
آزمایشات تشخیصی بیماری های مثانه
- آزمایش ادرار، آزمایش ادرار هم بصورت روتین و هم برای بررسی مشکلات مثانه یا کلیه انجام می شود.
- سیستوسکوپی، در این روش تشخیصی یک لوله باریک از مجرای ادرار و مثانه عبور می کند و به پزشک اجازه می دهد مشکلات مثانه را تشخیص و درمان کند.
- آزمایش اورودینامیک، آزمایش اورودینامیک یک سری آزمایشات مربوط به ادرار کردن است که معمولاً در مطب پزشک انجام می شود. جریان ادرار، فشار، ظرفیت مثانه و اندازه گیری های دیگر می تواند به شناسایی مشکلات مثانه موثر باشند.
درمان بیماری های مثانه
- جراحی، سرطان مثانه به طور کلی نیاز به جراحی دارد. علاوه بر این برخی از موارد بی اختیاری ادرار و سیستوسل نیز ممکن است با جراحی درمان شوند.
- کاتتریزاسیون مثانه، در صورت انسداد جریان ادرار، پزشک می تواند از یک سوند برای تسکین فشار در مثانه استفاده کند.
- داروهای ضد اسپاسم، این داروها می توانند به کاهش برخی از علائم مثانه بیش فعال و بی اختیاری کمک کنند.
- تمرینات کگل، ورزش دادن ماهیچه های لگنی با تمرینات کگل (مانند قطع جریان ادرار) ممکن است بی اختیاری ادرار را بهبود بخشد.
کنترل مثانه خود را در دست بگیرید.
در صورت بروز بیماری های مربوط به مثانه پزشک می تواند در درک علت بیماری به شما کمک کرده و یک برنامه درمانی را پیشنهاد دهد همچنین تغییر سبک زندگی می تواند در کنترل و سلامت ساختار و عملکرد مثانه بسیار موثر باشد.
علاوه بر آن شما می توانید با در نظر گرفتن راهکارهایی کنترل مثانه خود را به دست بگیرید، از جمله:
مصرف کافئین و الکل را محدود کنید. کافئین و الکل اثر مدر و ادرار آور بودن بر روی بدن دارند و می توانند میزان ادرار را افزایش می دهند. به همین منظور در صورتی که در کنترل مثانه خود مشکلی دارید، مصرف نوشیدنی های کافئین دار می تواند در بروز این مشکل نقش داشته باشد. برای کمک به مدیریت علائم خود، مصرف کافئین و الکل را محدود کنید، یا از مصرف آن ها کلا اجتناب کنید. قهوه، چای، نوشابه، شکلات و برخی داروهای خاص حاوی کافئین زیادی هستند.
از مصرف شیرین کننده های مصنوعی خودداری کنید. برخی از شیرین کننده های مصنوعی، از جمله سدیم ساکارین، استسولفام K و آسپارتام، ممکن است مثانه را تحریک کنند. شیرین کننده های مصنوعی نیز ممکن است به عنوان یک ادرار آور، درست مانند کافئین، بی اختیاری ادرار را بدتر کنند. برای کمک به تسکین این علائم، از مصرف غذاها و نوشیدنی هایی که حاوی این جایگزین های قند هستند خودداری کنید.
تحریک کننده های جانبی
برخی غذاها ممکن است مثانه و تولید ادرار را تحریک کنند.
این موارد می تواند شامل موارد زیر باشد:
- سیب
- گوجه فرنگی ها
- غذاهای ادویه دار
- میوه های خانواده مرکبات
- غذاهای حاوی شربت ذرت
سعی کنید مصرف این غذاها را محدود کنید.
عضلات کف لگن را تمرین کنید.
مثانه بیش فعال یکی از دلایل عمده مشکلات کنترل مثانه، به ویژه در زنان است. انجام تمرینات منظم Kegel می تواند به درمان این بیماری کمک کند. انجام تمرینات کگل نسبتاً آسان است. اما قبل از شروع کار، باید عضلات کف لگن خود را شناسایی کنید. عضلات مورد استفاده برای انجام این کار عضلات کف لگن شما هستند. پس از یافتن عضلات کف لگن، می توانید تمرینات منظم Kegel را برای تقویت آن ها انجام دهید. به سادگی عضلات کف لگن خود را منقبض کنید، آن ها را برای پنج تا ده ثانیه نگه دارید و آن ها را آرام کنید.
در برخی موارد، پزشک ممکن است تمرینات مثانه را توصیه کند. تمرین مثانه می تواند در کاهش تعداد دفعات لازم برای رفتن به دستشویی موثر باشند. این تمرینات اغلب با تمرینات Kegel یا سایر روش های درمانی همراه هستند. برای بازیابی مثانه، پزشک به شما توصیه می کند که یک برنامه منظم را برای رفتن به دستشویی دنبال کنید به نحوی که به تدریج مدت زمان رفتن خود را به دستشویی افزایش دهید. بهتر است از خالی کردن مثانه در موارد غیر ضروری خودداری کنید.
برنامه درمانی خود را دنبال کنید.
گاهی اوقات، شما می توانید موارد خفیف بی اختیاری را با تغییر سبک زندگی به تنهایی درمان کنید. در موارد دیگر، ممکن است شما به دارو، جراحی یا سایر روش های درمانی احتیاج داشته باشید. به عنوان مثال، داروهای تجویزی می توانند به کاهش اسپاسم عضلات و مشکلات عصبی کمک کند. اگر در کنترل مثانه خود مشکل دارید، به پزشک مراجعه کنید. آن ها می توانند در تشخیص علت علائم و گزینه های درمانی شما را راهنمایی کنند. پیروی از برنامه درمانی توصیه شده توسط پزشک، می تواند در کنترل مثانه به شما کمک کند.
آخرین دیدگاه‌ها