نقش والدین در رشد هیجانی کودک بسیار مهم است و نداشتن آگاهی در مورد رشد کودک می تواند منجر به قضاوت ضعیف از کودکان و تصمیم گیری های نادرست شود.
به گفته روانشناس برجسته زیگموند فروید، نوزادان در ابتدای تولد شان بر اساس غرایز مادرزادی هدایت می شوند اما به تدریج با تقلید از رفتارهای والدین شان با اطراف خود سازگاری پیدا می کنند. این رفتارها در رشد کودک نقش دارند. یکی از مهمترین کارهایی که والدین باید آن را مد نظر داشته باشند، درک روانشناسی کودک است. درک روان شناسی کودک نیازی به، مدرک فرزندپروری ندارد و فقط والدین باید موارد ساده رفتار کودک خود را شناسایی کنند و بفهمند که کودک آن ها چه چیزی را دوست دارد یا دوست ندارد، چه چیزی باعث خندیدن، گریه، ایجاد انگیزه و حتی ناراحتی او می شود.
روانشناسی کودک، بخش مهمی از روانشناسی رشد است که به فرآیندهای روانشناختی کودکان از بدو تولد تا نوجوانی می پردازد و به تغییرات روانشناختی ناشی از شیرخوارگی را آموزش می دهد. روانشناسی کودک شامل مهارت های حرکتی، رشد شناختی، مهارت های زبانی، تحولات اجتماعی، رشد عاطفی و غیره در کودکان است.
نیاز به درک روانشناسی کودک
والدین، توانایی ها و مهارت های فرزندشان را به شیوه های مختلفی تفسیر می کنند که در برخی موارد ممکن است تفاسیر والدین از رفتار کودکان نادرست و اشتباه باشد. اگر چه در بیشتر مواقع این تفاسیر نادرست می تواند بی ضرر باشد، اما در برخی موارد می تواند با عواقبی همراه باشد نقش والدین در رشد هیجانی کودک بسیار مهم است و نداشتن آگاهی در مورد رشد کودک می تواند منجر به قضاوت ضعیف از کودکان و تصمیم گیری های نادرست شود. تحقیقات نشان داده است که مدت زمانی که والدین برای رشد و نمو کودک خود صرف می کنند، تأثیر مستقیمی بر روی رشد کودک دارد. از این رو، والدین باید مهم در مورد جوانب مختلف روانشناسی و رشد کودک آموزش لازم را ببینند تا بتوانند در رشد عاطفی و روانی کودک خود سهم معناداری داشته باشند.
درک بهتر روانشناسی کودک
روانشناس مشهور كودك، ژان پياژه مي گويد: “از نظر اخلاقي و نيز از ديدگاه روشنفكرانه، كودكی که تازه متولد مي شود نه خوب است و نه بد، بلكه استاد سرنوشت خودش می باشد.” برهمین اساس والدین باید در نظر داشته باشند فرزندپروری، فرایندی فراتر مهیا کردن مایحتاج زندگی برای کودکان است. کودکان باید از نظر عاطفی احساس امنیت کنند.
برخی راهکارهای اساسی برای درک روانشناسی کودک وجود دارد که عبارتند از:
مشاهده
یکی از ساده ترین ولی مؤثرترین راه های یادگیری روانشناسی کودک، مشاهده است.
به آنچه فرزندانتان انجام می دهد یا می گوید علاقه نشان دهید. هنگام غذا خوردن، خوابیدن و بازی کردن، اعمال، بیان و خلق و خوی آن ها را مشاهده کنید. به خاطر داشته باشید که فرزند شما منحصر به فرد است و ممکن است شخصیتی داشته باشد که حتی نسبت به سن او بالاتر باشد. بنابراین از مقایسه فرزند خود با فرزندان دیگر پرهیز کنید، زیرا این کار نه تنها استرس در کودکان را افزایش می دهد بلکه باعث احساس حقارت در آن ها می شود.
جواب سوالات زیر در مورد فرزند تان می توانند در درک روان شناسی کودک موثر باشند:
- او چقدر اجتماعی است؟
- کودک شما بیشتر دوست دارد چه کاری را انجام دهد؟
- کودک چقدر طول می کشد تا با محیط اطراف خود آشنا شود؟
- آیا او سریعا می تواند با تغییرات محیط اطراف خودش سازگاری ایجاد کند؟
- آیا حاضر است اسباب بازی هایش را با دیگران به اشتراک بگذارد یا چیز جدیدی را امتحان کند؟
- وقتی او را مجبور می کنید که کاری را که دوست ندارد انجام دهد، مانند خوردن سبزیجات، زود خوابیدن یا انجام کارهای خانه چه واکنشی را از خودش نشان می دهد؟
سعی کنید پاسخ این سوالات را در رفتارهای کودک خودتان مشاهده کنید.
وقت مفید گذاشتن برای کودک
برای درک فرزند خودتان سعی کنید برای آن ها وقت “مفید” بگذارید.
این که شما وقت خود را هنگام شام خوردن و یا تماشای تلویزیون با کودک خود بگذارید، کافی نیست. بلکه باید زمان اختصاصی را برای صحبت کردن و بازی با آن ها اختصاص دهید و ساعات با کیفیت و مفیدی را با آن ها سپری کنید تا بتوانید مفهوم روانشناسی کودک را بفهمید. صحبت کردن با کودکان اطلاعات مهمی را در مورد اتفاقاتی که در طول روز برای کودک افتاده در اختیار شما قرار می دهد. البته منظور از زمان با کیفیت همیشه به معنای صحبت کردن با کودکان بعضی اوقات فقط می توانید در کنار هم بنشینید و سکوت کنید.
توجه کافی به کودکان
- برای گذراندن وقت خود با کودکان، برنامه ریزی کنید تا تمام توجه خود را صرف او کنید.
- توجه کامل به کودکان باعث احساس امنیت و اعتبار در آن ها می کند و منجر می شود که کودک با شما ارتباط بیشتری برقرار کند.
توجه به محیط اطراف کودک
تحقیقات ثابت کرده است که رفتار و نگرش کودک تا حد زیادی توسط محیطی که در آن پرورش یافته شکل می گیرد. برای شناخت بهتر کودک، باید به محیط اطراف او توجه کنید. محیط می تواند بر رشد مغز کودک و به نوبه خود بر رشد زبان و مهارت های شناختی او تأثیر می گذارد. رفتار فرزند شما تا حد زیادی به نوع افرادی که در اطراف او هستند و نحوه تعامل با وی بستگی دارد. برای شناسایی محیط اطراف کودک خود در خانه و مدرسه وقت بگذارید. به عنوان مثال، اگر فرزند شما پرخاشگر است یا از جمع فاصله می گیرد، بهتر است محیط اطراف او را بررسی کنید تا بفهمید چه چیزی باعث تغییر رفتار او شده است.
درک عملکردهای مغز کودک
درک نحوه عملکرد مغز کودک می تواند به والدین در یادگیری رفتار کودک، توانایی های تصمیم گیری، اجتماعی، منطقی و شناختی کمک کند. شناخت نادرست از تجربیات کودک می تواند منجر به تحریک پاسخ های منفی در ذهن کودک شود و تأثیر منفی بر رشد کلی او بگذارد. شناخت صحیح نحوه عملکرد مغز کودک به والدین کمک می کند تا تجربیات منفی را به تجربیات یا فرصت های مثبت تبدیل کنند.
گوش دادن موثر به کودک
صحبت کردن با کودک بسیار خوب و مفید خواهد بود، اما مهمترین موضوع این است که هنگام مکالمه با فرزندتان به حرف ها و حتی داستان های آن ها گوش دهید. در مرحله اول باب صحبت را با کودک خود شروع کنید و اجازه دهید کودکتان صحبت کند و در ادامه به او گوش دهید. شاید کودک شما در بیان احساسات خودش مشکل داشته باشد سعی کنید زبان بدن او را یاد بگیرید و به حرکات بدن او توجه کنید.
بر موارد زیر تمرکز و توجه کنید:
- تن صدا و نحوه بیان کلمات و عبارات
- زبان بدن و برقراری تماس چشمی، نحوه استفاده آن ها از دست و وضعیت بدن
- عبارت های که او سعی دارد با آن ها احساسات ترس، دوست داشتن و غیره را بیان کند.
نه تنها باید به حرف های کودک گوش کنید بلکه باید به کودک خود بفهمانید که به حرف های او توجه می کنید. حرف های او را تایید کنید و به سوالاتش پاسخ دهید. هر قسمتی را که متوجه نمی شوید سؤال کنید. اما مراقب باشید زیاد حرف نزنید یا خیلی سؤال نکنید، زیرا این امر می تواند کودک را کاملاً خاموش کند.
بیان احساسات در کودکان و نوجوانان
کودکان می توانند به طرق های مختلف، احساسات خودشان را بروز دهند. علاوه بر صحبت کردن، بچه ها احساسات خود را از طریق فعالیت های که انجام می دهند، ابراز می کنند.
- اگر فرزند نقاشی و نوشتن را دوست دارد او را تشویق کنید که این کار را بیشتر انجام دهد.
- آن ها را تشویق کنید که در کلاس های هنر یا نقاشی شرکت کنند.
- بدون محدودیت تخیلات آن ها، موضوعاتی را برای نقاشی کردن به آن ها پیشنهاد بدهید.
- از کودک خود بخواهید دفتر یادداشتی را برای نوشتن خاطرات روزانه اش تهیه کند.
- هرچه فرزند شما بیشتر بنویسد یا نقاشی بکشد، احساسات خودش را بهتر بیان می کند.
- بگذارید آن ها توضیح دهند که چه چیزی نوشته اند و یا کشیده اند و چه احساسی در مورد آن دارند.
پرسش صحیح از کودک
اگر می خواهید کودک شما صحبت کند و با شما حرف بزند مهم است که سوالات خودتان را درست از آن ها بپرسید. مکالمات را با پرسیدن سؤالات متداول شروع کنید تا کودک تشویق شود جزئیات بیشتری را عنوان کند.
- به جای پرسیدن “آیا این آهنگ را دوست دارید؟”، که قطعا جواب “بله” یا “نه” می دهد، بپرسید “نظرت در مورد این آهنگ چیست؟”، تا کودک اجازه پیدا کند حرف های دیگری بزند.
- به جای اینکه بپرسید با چه کسی بازی کرده اید، از آن ها بپرسید که چه بازی هایی انجام داده اند. این سوال به آنها اجازه می دهد تا جزئیات بیشتری را برای شما توضیح دهد و گفتگو را قطع نکند.
- همچنین، هرگزدر برابر سؤالی که فرزندتان از شما می پرسد او را گول نزنید.
آموزش و یادگیری در مورد رشد کودک
- در درک مراحل مختلف رشد کودک خود پیشگام باشید.
- برای خواندن کتاب، مشاوره های آنلاین و صحبت با یک روان شناس وقت بگذارید.
- این کار می تواند در کسب اطلاع در مورد روانشناسی و پیشرفت کودک به شما کمک کند.
مشاهده سایر کودکان
بعضی اوقات، مشاهده سایر بچه های هم سن و سال با کودک شما می تواند در درک بهتر فرزندتان به شما کمک کند و در درک نقاط قوت و ضعف او موثر باشد. اما در این مورد نباید کودک خودتان را مقایسه کنید. اما مقایسه کردن همیشه هم بد نیست، اما زیاده روی کردن در آن می تواند خطرناک باشد.
همدلی
گاهی اوقات شما باید مانند یک کودک فکر و حتی رفتار کنید تا بتواند او را بفهمید. همدلی عامل مهمی در رشد و پیشرفت کودکان است.
برای رسیدن به همدلی راهکارهای زیر را در نظر بگیرید:
- به احساسات آن ها گوش دهید.
- هنگام صحبت با آن ها از زبان کودکان استفاده کنید.
- وقتی رفتار فرزندتان را درک نمی کنید، از خودتان بپرسید اگر جای فرزند خود بودید چگونه رفتار می کردید یا چه واکنشی را نشان می دادید؟
شناخت هوش عاطفی کودک
- اتفاقات دوران کودکی می تواند تأثیر زیادی در شخصیت آن ها در بزرگسالی داشته باشد.
- هرگز نباید احساسات یا توانایی های فرزند خود را برای مدیریت آن ها دست کم بگیرید.
هوش هیجانی یا ذات عاطفی (EQ) توانایی افراد برای شناسایی، بیان و کنترل احساسات آن ها است. کودکان با خلق و خوی بی نظیری به دنیا می آیند و برخی ممکن است واضح و فعال باشند اما برخی خجالتی یا ساکت هست. به عنوان والدین باید میزان هوش فرزندان خود را ارزیابی و شناسایی کنید و هر کاری که برای کمک به رشد آن ها مورد نیاز است انجام دهید.
فرض کردن ممنوع!
فرض نکنید که احساسات فرزند خودتان را می شناسید و یا اگر او شکایتی ندارد، فرض کنید او خوشحال است پس مشکلی ندارد. فرض و تصورات اشتباه باعث قضاوت های نادرست و انتخاب های اشتباه برای فرزندان تان می شود. درباره هر موضوعی برای روشن شدن علت و کمک به فرزندتان سعی کنید از او سوالاتی را بپرسید.
اختلالات روانشناختی کودک
کودکان تحت تأثیر والدین، اعضای خانواده و جامعه رفتارهای خاصی را از خود بروز می دهند اکثر کودکان دارای مشکلات رفتاری جزئی مانند ناسازگار و بی ادب بودن یا عدم توجه هستند. اما در صورت پیچیده تر شدن این مسائل ممکن است به یک اختلال تبدیل شوند.
برخی از اختلالات روانی رایج در کودکان، عبارتند از:
اختلال کمبود توجه بیش فعالی (ADHD)
کودکان مبتلا به ADHD سه ویژگی اصلی بی توجهی، تکانشگری و بیش فعالی را نشان می دهند. آن ها همچنین می توانند موذی، پرخاشگر و هیجان انگیز باشند.
افسردگی و اختلال دوقطبی
کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی دچار نوسانات ناگهانی خلقی، دوره طولانی مدت بیش فعالی و به دنبال آن بی حالی، ضعف خلقی و سرخوردگی می شوند.
اختلال اضطراب
کودکان مبتلا به اختلال اضطراب عمومی تمایل دارند بیش از حد نگران همه چیز باشند. حتی بی اهمیت ترین مسائل باعث اضظراب آن ها و حتی اختلالات خواب می شود.
سندرم آسپرگر
- سندرم آسپرگر، نوع خفیفی از اوتیسم است.
- علائم این بیماری شامل عدم مهارت های اجتماعی، عدم تمایل به تغییر روال های روزانه و محیط آشنا، عدم برقراری تماس چشمی، حرکات غیرطبیعی و بیان صورت، عدم همدلی است.
اختلال در یادگیری
اختلال در یادگیری یک اختلال روانشناختی است و یادگیری کودکان را به چالش می کشد.
علائم اختلال در یادگیری، عبارتند از:
- حافظه ضعیف
- عدم سازماندهی
- عدم توانایی در تمرکز کردن
- عدم توانایی در پیروی از دستورالعمل ها
اختلال در رفتار
کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است تمایل به قلدری داشته باشند و خودشان را از موقعیت های اجتماعی جدا کرده، اموال را نابود کنند یا حیوانات را آزار دهند و عمداً دروغ بگویند یا حتی وسایل دیگران را بدزدند.
اختلال در خوردن غذا
- كودكان با اختلال در خوردن غذا مانند بی اشتهایی یا بولیمی تمایل به پرخوری دارند.
- این اختلالات معمولاً نتیجه تفکر وسواسی در مورد افزایش وزن و ظاهر بدنی است.
- علائم این بیماری شامل عدم توانایی در خوردن مناسب، استفراغ و پرخوری است.
اسکیزوفرنی
اسکیزوفرنی در کودکان همانند بزرگسالان شایع نیست اما علائم این اختلال روانشناختی شامل ترک تحصیل، بی خوابی، بی انگیزه بودن، افت عملکرد در مدرسه، افسردگی، فراموشی و بروز رفتارهای عجیب و غریب است.
اگر فکر می کنید فرزند شما هر یک از علائم اختلالات ذکر شده در بالا را نشان می دهد، سریعاً با یک متخصص یا روان شناس مشورت کنید.
روانشناسان در زمینه کودکان بر روی دو نظریه اصلی کار می کنند:
- رشد درونی در کودکان و تغییر ذاتی آن ها (تربیت)
- رشد بیرونی كودكان که به محيط خارج بستگي دارد (پرورش)
کارشناسان رشد کودکان در زمینه های مختلفی فعالیت دارند، از جمله:
- زمینه اجتماعی. چگونگی ارتباط با والدین، خواهر و برادر، دوستان، معلمان و سایر افراد مهم که بر رشد کودک تأثیر می گذارند.
- زمینه فرهنگی. بررسی فرهنگ مانند سنت ها، ارزش های از پیش تعیین شده و دستورالعمل های زندگی که بر رشد و پیشرفت کودک تأثیر می گذارد.
- زمینه اجتماعی اقتصادی. بررسی چگونگی وضعیت اجتماعی، سبک زندگی و کمبود منابع مالی که می تواند بر رشد کودک تأثیر بگذارد.
به چالش کشیدن
درک روانشناسی کودکان می تواند چالش برانگیز باشد.
در والدینی که بیش از یک کودک دارند، ممکن است روانشناسی کودک اول با کودک میانی فرق داشته باشد و کودک میانی دچار سندرم کودک میانی شود که عواقب زیادی در تربیت و پیشرفت کودکان دارد برهمین اساس اگر چه ممکن است درک روان شناسی کودکان خسته کننده و وقت گیر باشد، اما مهمترین کاری است که والدین می توانند برای پرورش کودک خود و تبدیل او به یک موفق و سالم در بزرگسالی انجام دهند.
آخرین دیدگاه‌ها