اختلالات گسستگی (Dissociative disorders) مربوط به انواع اختلال روانی است که شامل قطع ارتباط و عدم تدوام بین افکار، خاطرات، محیط اطراف، اقدامات و هویت می شود. مبتلایان به اختلالات گسستگی به شیوه های مختلف از واقعیت فرار می کنند که باعث ایجاد مشکل در عملکرد و زندگی روزمره آن ها می شود.
اختلالات گسستگی معمولاً به عنوان واکنشی در برابر یک ضربه یا مشکل و با هدف کنار گذاشتن خاطرات بد به وجود می آید. علائم این اختلال شامل فراموشی بوده و حتی می تواند باعث تغییر در هویت فرد شود که به نوع اختلال گسستگی فرد بستگی خواهد داشت. گاهی اوقات استرس و فشار می تواند علائم فرد را به طور موقت بدتر کرده و باعث نمایان شدن آن ها شود. درمان اختلالات گسستگی شامل گفتار درمانی (روان درمانی) و استفاده از داروهای تجویزی می شود. اگرچه که درمان اختلالات گسستگی ممکن است تا حدودی دشوار باشد اما بسیاری از افراد شیوه های جدیدی را برای مقابله با مشکلات می یابند که باعث می شود تا مجدداً روال زندگی عادی خود را در پیش بگیرند.
علت اختلالات گسستگی
اختلالات گسستگی معمولاً به عنوان روشی برای مقابله با آسیب یا مشکل بروز پیدا می کند. این اختلالات اغلب در کودکانی که در معرض سوء استفاده جسمی، جنسی یا عاطفی طولانی مدت قرار گرفته اند بروز پیدا می کند. در بعضی موارد نیز این اختلالات ناشی از محیط وحشت آور منزل یا غیر پیش بینی بودن محیط زندگی کودک خواهد بود. همچنین ترس از جنگ یا بلایای طبیعی نیز می تواند منجر به بروز اختلالات گسستگی در فرد شود.
در دوران کودکی هویت کودک همچنان در حال شکل گیری خواهد بود. بنابراین کودک قادر خواهد بود تا در صورت بروز حادثه یا مشکل از خود واقعی خارج شده و وانمود کند که این اتفاقات برای شخصی به غیر از او اتفاق افتاده است. کودکی که در سنین پایین این موضوع را می آموزد و برای فرار با روبرویی با این مشکلات وارد هویت جدیدی می شود. ممکن است از همین رویکرد برای پاسخ در برابر مشکلات و موقعیت های استرس زا در طول زندگی استفاده کند.
عوامل خطر اختلالات گسستگی
افرادی که در دوران کودکی مورد سوء استفاده جسمی، جنسی یا عاطفی طولانی مدت قرار گرفته باشند، بیش از دیگران در معرض ابتلا به اختلالات گسستگی قرار خواهند داشت. همچنین کودکان و بزرگسالانی که شاهد حوادث آسیب زا و نگران کننده دیگر مثل جنگ، بلایای طبیعی، آدم ربایی، شکنجه یا عمل های جراحی بوده اند بیش از دیگران در معرض ابتلا به این عارضه قرار خواهند داشت.
علائم اختلالات گسستگی
علائم و نشانه بستگی به نوع اختلالات گسستگی دارد که فرد دچار آن شده است.
به طور کلی علائم این اختلال شامل موارد زیر می شود:
- از دست دادن حافظه (فراموشی) در مورد دوره های زمانی خاص، رویدادها ، افراد و اطلاعات شخصی
- حس جدا شدن از خود و احساسات
- برداشتی از افراد و چیزهای اطراف که حقیقت نداشته و تحریف واقعیت است
- هویت تار و مبهم
- استرس یا مشکلات قابل توجه در روابط، کار یا سایر رویدادهای مهم زندگی
- عدم توانایی در کنار آمدن با استرس عاطفی یا حرفه ای
- مشکلات بهداشت روان مانند افسردگی، اضطراب و افکار خودکشی یا مشکلات رفتاری
انواع اختلالات گسستگی
به طور کلی سه نوع اختلال گسستگی وجود دارد:
فراموشی گسسته
علامت اصلی این نوع از اختلال گسستگی از دست دادن حافظه است که از فراموشی طبیعی شدیدتر بوئده و هیچ توضیح پزشکی برای آن وجود ندارد. در صورت بروز این نوع از گسستگی نمی توانید اطلاعات مربوط به خود، رویدادها یا افراد دیگر در زندگی خود را از یک زمان مشخص به بعد (زمان مشکل یا حادثه) به خاطر بیاورید. فراموشی گسسته ممکن است تنها فراموش کردن اطلاعات مربوط به یک رویداد در یک زمان خاص مثل یک تصادف بوده یا باعث شود تا فرد تمام حافظه در مورد خود را از دست بدهد. یک دوره فراموشی گسسته ممکن است به صورت ناگهانی اتفاق افتاده و برای چندین دقیقه، ساعت یا در موارد نادر ماه ها و سال ها ادامه داشته باشد.
اختلال هویت گسسته
این اختلال که در گذشته به عنوان اختلال چند شخصیتی نیز شناخته می شد باعث می شود تا فرد تغییر هویت داده و تبدیل به فرد جدیدی شود. در صورت بروز اختلال هویت گسسته ممکن است احساس کنید که به جای دو نفر صحبت می کنید یا دو نفر داخل سر شما زندگی می کنند. هر کدام از شخصیت ها شما ممکن است اسم، تاریخچه و شخصیت کاملاً متفاوتی داشته باشد. حتی ممکن است در حین صحبت کردن متوجه تغییر صدا، تغییر جنسیت شده و حتی ویژگی های فیزیکی تان نیز تغییر کند مثلاً برای تبدیل شدن به شخصیت دیگر حتماً باید عینک به چشم داشته باشید. افراد مبتلا به اختلال هویت گسسته ممکن است علاوه بر این اختلال دچار اختلال فراموشی گسسته و حتی گریز گسسته نیز بشوند.
اختلال زوال شخصیت- واقعیت زدایی
در صورت بروز این اختلال ممکن است حس کنید که دارید از خود جدا می شوید و بعد از آن رفتارها، احساسات و افکار شما دیگر مربوط به شما نیست و شما تنها نظاره گر آن ها از بیرون خواهید بود. دقیقاً مثل زمانی که فیلم تماشا می کنید. در این حالت فرد ممکن است اطرافیان خود را مبهم و چیزی شبیه رؤیا تصور کرده و حتی زمان سریع تر یا کندتر از دنیای واقعی فرد باشد. فرد ممکن است شاهد زوال شخصیت یا واقعیت زدایی یا هردو مورد به صورت همزمان باشد. علائم این اختلال ممکن است تا حدی نگرانی کننده بوده و به مدت چند دقیقه یا حتی چندین سال باقی بماند.
زمان مراجعه به پزشک در اختلالات گسستگی
افراد مبتلا به انواع اختلالات گسستگی به نظر می رسد که در شرایط بحرانی هستند و ممکن است رفتارهای خطرناک یا غیر قابل تحملی برای اطرافیان داشته باشد. چنین افرادی باید سریعاً به اورژانس مراجعه کنند. اگر افرادی که دوستشان دارید دچار علائم غیر اورژانسی شده اند بهتر است با پزشک در این مورد صحبت کنید.
افکار خودکشی و رفتارهای نامناسب در اختلالات گسستگی
اگر فکر خودکشی یا آسیب زدن به خودتان را دارید یا شاهد بروز چنین رفتارهایی در اطرافیان خود هستید بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید.
عوارض اختلالات گسستگی
افراد مبتلا به اختلال گسستگی در معرض بروز عوارض جانبی همراه با این اختلالات قرار خواهند داشت.
این عوارض جانبی شامل موارد زیر می شود:
- خودآزاری یا آزار دیگران
- افکار خودکشی و رفتارهای خطرناک
- اختلال عملکرد جنسی
- سوء مصرف مواد مخدر یا الکل
- افسردگی و اختلالات اضطرافی
- اختلال استرس و اضطراب بعد از بروز حادثه
- اختلالات شخصیتی
- اختلالات خواب مثل دیدن کابوس های شبانه، بی خوابی و عدم خواب کافی
- کاهش یا افزایش اشتها
- علائم جسمی مانند سرگیجه یا تشنج غیر صرع
- مشکلات عمده در روابط شخصی و محل کار
پیشگیری اختلالات گسستگی
کودکانی که از نظر جسمی، عاطفی و جنسی مورد آزار و اذیت دیگران قرار می گیرند بیش از دیگران در معرض ابتلا به اختلالات سلامت روان مانند اختلالات گسستگی قرار خواهند داشت. همچنین اگر احساس می کنید که استرس یا مشکلات شخصی دیگر بر روی رفتار شما با کودکان تأثیر گذار بوده بهتر است با پزشک صحبت کنید.
- با شخص قابل اعتماد مانند یک دوست، پزشک یا روحانیان در مورد این مشکل صحبت کنید.
- به دنبال یافتن منابعی مانند گروه های پشتیبانی والدین و خانواده درمانی بوده و از این شیوه ها کمک بگیرید
- در کلاس های مربوط به آموزش والدین و کودکان شرکت کرده و اطلاعات خود را در این مورد افزایش دهید
- شرکت در کلاس های آموزشی والدین به فرزند پروری مؤثرتر کمک زیادی خواهد کرد.
در صورتی که فرزند شما مورد سوء استفاده دیگران قرار گرفته یا واقعه ناگوار یا آسیب زایی را در سنین کودکی تجربه کرده است بهتر است به پزشک مراجعه کنید. پزشک بعد از تشخیص می تواند کودک شما را به یک متخصص روانشناس ارجاع دهد تا مهارت های کنار آمدن با این مشکلات به کودک آموزش داده شود.
تشخیص اختلالات گسستگی
تشخیص این عارضه معمولاً شامل ارزیابی علائم و رد احتمال ابتلا به دیگر بیماری ها با علائم مشابه خواهد شد. معمولاً فرآیند تشخیص شامل ارجاع فرد به یک روانشناس خواهد بود.
ارزیابی وضعیت فرد ممکن است از طریق شیوه های زیر انجام شود:
- معاینه. پزشکی که برای تشخیص اختلالات گسستگی اقدام به معاینه فرد می کند ممکن است در حین این کار سؤالاتی را در مورد علائم و سابقه فردی مطرح کند. همچنین برای رد احتمال آسیب دیدگی سر، بیماری های مغزی، اختلالات خواب یا مسمومیت که باعث بروز علائمی مثل از دست دادن حافظه و احساس غیر واقعی بودن می شود، فرد ممکن است نیاز به انجام آزمایشات دیگری علاوه بر معاینه بدنی داشته باشد.
- معاینه روانی. روانپزشک ممکن است در حین معاینه روانی فرد سؤالاتی در مورد افکار، احساسات و رفتارهای او مطرح کند. همچنین با اجازه فرد استفاده از اطلاعات به دست آمده از دیگر افراد خانواده و دوستان نیز می تواند تا حد زیادی به تشخیص این عارضه کمک کند.
برای تشخیص اختلالات گسستگی می توان از لیست معیارهای زیر که توسط DSM-5 ارائه شده کمک گرفت:
تشخیص فراموشی گسسته
- در طول یک یا چند دوره اطلاعات شخصی مهمی مثل شخصیت یا خاطرات خود را به خاطر نمی آورید. این اتفاق معمولاً بعد از مشکلات پر استرس یا مشکلات آسیب زا اتفاق خواهد افتاد. شدت از دست دادن حافظه به قدری زیاد است که ممکن است نیز بتوان آن را با فراموشی اشتباه گرفت.
- از دست دادن حافظه تنها در حین اختلالات روانی دیگر مثل اختلال استرس پس از سانحه رخ نمی دهد. همچنین علائم شما به دلیل مصرف الکل یا داروهای دیگر، بیماری های عصبی دیگر مثل فراموشی ناشی از ضربه مغزی نیست.
- همچنین ممکن است دچار اختلال گریز می شوید و به طور عمد احساس گیجی را تجربه می کنید. در صورت بروز این مشکل شما با مشکلاتی در یادآوری هویت و سایر اطلاعات شخصی خود روبرو خواهید بود.
- علائم ناشی از فراموشی گسسته با ایجاد استرس یا مشکلات دیگر در روابط، کار یا رویدادهای دیگر زندگی شدت پیدا می کند.
تشخیص اختلال هویت گسسته
- مشاهده می کنید که دارای دو شخصیت مجدا هستید که ممکن است در بعضی از فرهنگ ها به عنوان تمکل ناخواسته و غیر ارادی توصیف شود. هر هویت از شما دارای الگوی درک، ارتباط و تفکر متفاوتی نسبت به شما و جهان اطراف شما خواهد داشت.
- در حوادث روزمره، مهارت ها و اطلاعات مهم شخصی حافظه شما فواصل زمانی را به خاطر نخواهد آورد. این از دست رفتن خاطرات و اطلاعات به خاطر گستردگی به هیچ وجه با فراموشی اشتباه گرفته نخواهد شد.
- علائم شما توسط دیگران از نظر فرهنگی یا مذهبی ناپسندیده در نظر گرفته می شود.
- علائم این نوع از اختلال گسستگی به علت مصرف دارو یا الکل نیست. در کودکان، علائم به علت هم بازی های خیالی یا بازی های خیالی آن ها نخواهد بود.
- علائم شما باعث ایجاد استرس یا مشکلات قابل توجهی در روابط، کار یا دیگر بخش های زندگی شما خواهد شد.
تشخیص اختلال زوال شخصیت – واقعیت زدایی
- در بعضی از موارد به صورت تکرار شونده احساس می کنید که از خود جدا شدید و ظاهراً از بیرون مشغول نظارت بر روی رفتارها و احساسات خود هستید. همچنین احساس می کنید هیچ چیز واقعیت نداشته و گویی که در خواب این صحنه ها را می بینید در حالی که همگی واقعیت هستند.
- زمانی که در حال تجربه یک دوره از زوال شخصیت یا واقعیت زدایی هستید، دائماً حس می کنید هیچ چیز واقعیت نداشته و خیال شماست.
- علائم شما به علت یک اختلال روانی دیگر مثل اسکیزوفرنی، اختلال آشفتگی یا اختلال گسستگی دیگری اتفاق نمی افتد. علائم شما ارتباطی به مصرف داروها، الکل یا بیماری های دیگر یا صرع لوب تمپورال ندارد.
- علائم شما باعث ایجاد ترس و مشکلات قابل توجهی در روابط، کار یا دیگر قسمت های مهم زندگی شما خواهد شد.
درمان اختلالات گسستگی
شیوه درمان اختلالات گسستگی با توجه به نوع اختلال متفاوت خواهد بود اما به طور کلی درمان این اختلالات از طریق شیوه های زیر انجام می شود:
روان درمانی
روان درمانی یکی از اصلی ترین شیوه های درمانی برای اختلالات گسستگی است. این شیوه درمانی شامل صحبت کردن در مورد اختلال، مسائل مربوط به آن و اثرات آن بر روی زندگی فرد خواهد بود. بهتر است به دنبال افرادی باشید که در این زمینه متخصص بوده و سابقه درمان افراد مبتلا به اختلالات گسستگی را داشته باشند. درمانگر به درک علت این بیماری و روش های مقابله با علائم آن به شما کمک زیادی خواهد کرد. با گذشت زمان پزشک از شما درخواست می کند تا در مورد صدمه ای که تجربه کردید با او صحبت کنید.
دارو برای درمان اختلالات گسستگی
اگرچه که هیچ داروی خاصی برای درمان اختلالات گسستگی وجود ندارد اما پزشک ممکن است از تجویز داروهای ضد افسردگی، ضد اضطراب یا داروهای ضد روان پریشی برای کنترل علائم مرتبط با سلامت روان کمک بگیرد.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
در اولین قدم احتمالاً بعد از بروز علائم و نشانه های بیماری برای معاینه و تشخیص علت بروز آن به پزشک عمومی مراجعه خواهید کرد. پزشک در چنین مواردی بلافاصله فرد را به روانپزشک ارجاع خواهد داد. بهتر است برای کمک به خاطر آوردن مسائل گفته شده حتماً یکی از دوستان یا اعضای خانواده را همراه خود به مطب ببرید.
از آن جایی که مدت زمان ملاقات با پزشک کوتاه بوده و حرف های زیادی برای گفتن خواهید داشت. در نتیجه بهتر است با آمادگی کامل به پزشک مراجعه کرده و از این زمان کوتاه نهایت استفاده را ببرید. بهتر است قبل از حضور در مطب موارد زیر را آماده کنید:
- لیستی از تمامی علائم و نشانه های بیماری را تهیه کنید. همه نشانه های مربوط و غیر مربوط به بیماری خود را یادداشت کرده و همراه خود داشته باشید.
- اطلاعات مهم شخصی را یادداشت کنید. بهتر است استرس ها و تغییرات اخیری که در زندگی تان افتاده است را یادداشت کنید.
- لیستی از تمامی داروهای مصرفی خود تهیه کنید. نام تمامی داروها، مکمل ها و ویتامین های که مصرف می کنید را همراه با میزان مصرف خود یادداشت کنید.
- دوست یا یکی از اعضای خانواده خود را همراه ببرید. گاهی اوقات به خاطر سپردن تمامی موارد و اطلاعاتی که پزشک در اختیارتان قرار می دهد، کار دشواری است. در نتیجه بردن همراه به یادآوری اطلاعات مهم و نکات کمک زیادی خواهد کرد.
- سؤالات خود را یادداشت کنید. تمامی سؤالات مربوط و غیر مربوطی که به ذهنتان رسیده و قصد پرسیدن آن ها از پزشک را دارید را یادداشت کرده و همراه خود به مطب ببرید.
سوالات بیمار از پزشک
بهتر است در مورد اختلالات گسستگی سؤالات زیر را مطرح کنید:
- علت احتمالی بروز علائم یا این بیماری چیست؟
- آیا علائم احتمالی دیگری نیز وجود دارد؟
- چگونه این بیماری تشخیص داده خواهد شد؟
- آیا علائم این بیماری موقتی است یا دائمی خواهد بود؟
- چه درمان هایی را برای این اختلال پیشنهاد می کنید؟
- چه مدت زمان طول خواهید کشید تا درمان علائم را کاهش داده یا کاملاً برطرف کند؟
- آیا وضعیت بهبودی من باید تحت نظر باشد؟
- مبتلا به بیماری های دیگری هستم. چگونه این بیماری ها را در کنار هم مدیریت کنم؟
- آیا بروشور یا برگه پرینت شده در مورد این بیماری دارید؟ برای کسب اطلاعات بیشتر مطالعه چه وب سایتی را توصیه می کند؟
سوالات پزشک
پزشک احتمالاً در فرآیند معاینه و درمان شما سؤالاتی را در مورد علائم مطرح خواهد کرد که بهتر است آمادگی پاسخ دهی به آن ها را داشته باشید:
- چه علائمی شما و اطرافیان شما را نگران کرده است؟
- آیا اولین بار خود شما متوجه علائم شدید یا دیگران شما را مطلع کردند؟
- آیا زمان هایی وجود دارد که هیچ چیزی از آن ها را به خاطر نمی آورید؟
- آیا تاکنون پیش آمده که از محیط کار یا منزل دور شده باشید ولی ندانید چطور به اینجا رسیده اید؟
- آیا احساس می کنید که از بدن خود خارج شده و از بیرون مشغول مشاهده رفتار و اعمال خود هستید؟
- چه علائم و رفتارهای دیگری باعث نگرانی اطرافیان شما شده است که از آن بی اطلاعید؟
- هر چند وقت یکبار احساس افسردگی و اضطراب به سراغ شما می آید؟
- آیا علائم این اختلال بر روی روابط شخصی و کاری شما تأثیر گذار بوده است؟
- آیا تا کنون به خود یا دیگران آسیب رسانده اید؟ فکر این کار به ذهن شما خطور کرده است؟
- آیا از داروهای خاص یا الکل استفاده می کنید؟
- آیا تا حالا در ارتش خدمت کرده اید یا مشغول خدمت هستید؟
- آیا تاکنون علی رغم میل باطنی خود توسط دیگران لمس شده اید؟
- آیا در زمان کودکی مورد سوء استفاده جنسی قرار گرفته اید؟
- آیا کسی در دوران کودکی خود در خانواده شما مورد سوء استفاده قرار گرفته است؟
- آیا در حال حاضر داروهای دیگری مثل داروهای اختلالات روانی استفاده می کنید؟
نتیجه گیری
اختلالات گسستگی مربوط به انواع اختلال روانی است که شامل قطع ارتباط و عدم تدوام بین افکار، خاطرات، محیط اطراف، اقدامات و هویت می شود. مبتلایان به اختلالات گسستگی به شیوه های مختلف از واقعیت فرار می کنند که باعث ایجاد مشکل در عملکرد و زندگی روزمره آن ها می شود.
علائم و نشانه بستگی به نوع اختلالات گسستگی دارد که فرد دچار آن شده است.
درمان اختلالات گسستگی شامل گفتار درمانی (روان درمانی) و استفاده از داروهای تجویزی می شود. اگرچه که درمان اختلالات گسستگی ممکن است تا حدودی دشوار باشد اما بسیاری از افراد شیوه های جدیدی را برای مقابله با مشکلات می یابند که باعث می شود تا مجدداً روال زندگی عادی خود را در پیش بگیرند.
آخرین دیدگاه‌ها