کمبود مواد غذایی هنگامی رخ می دهد که بدن مقدار لازم ماده مغذی را دریافت یا جذب نکند. کمبودها غذایی می تواند منجر به انواع مشکلات سلامتی شود کمبودها غذایی می تواند منجر به انواع مشکلات سلامتی شود که شامل مشکلات هضم، اختلالات پوستی، توقف رشد استخوان و حتی زوال عقل است.
مقدار هر ماده مغذی که باید مصرف کنید به سن فرد بستگی دارد. بدن به بسیاری از ویتامین ها و مواد معدنی مختلف نیاز دارد که برای رشد بدن و جلوگیری از بیماری بسیار مهم هستند. از این ویتامین ها و مواد معدنی غالباً به عنوان ریز مغذی یاد می شود. آنها به طور طبیعی در بدن تولید نمی شوند، بنابراین باید آنها را از رژیم غذایی خود دریافت کنید. اما گاهی اوقات بدن حتی در صورت مصرف برخی از مواد مغذی قادر به جذب آن ها نیست و کمبود هر یک از آن ها در بدن، امکان پذیر است.
برخی از شایع ترین کمبودهای غذایی، عبارتند از:
کمبود آهن
گسترده ترین کمبود تغذیه ای در سراسر جهان کمبود آهن است. کمبود آهن می تواند منجر به کم خونی شود. این یک اختلال خونی است که باعث خستگی، ضعف و انواع دیگر علائم می شود. آهن در غذاهایی مانند سبزیجات برگ تیره، گوشت قرمز و زرده تخم مرغ یافت می شود و به بدن کمک می کند سلول های قرمز خون بسازند. هنگامی که دچار کمبود آهن هستید، بدن سلول های قرمز خون کمتری تولید می کند و گلبولهای قرمز تولید شده از سلولهای سالم خون کوچکتر و کم رنگ تر هستند. همچنین در رساندن اکسیژن به بافت ها و اندام ها کارآیی لازم را ندارند.
بر اساس سازمان بهداشت جهانی (WHO)، بیش از 30 درصد از جمعیت جهان کم آن ،و بسیاری از این افراد به دلیل کمبود آهن کم خون هستند.
در حقیقت، این تنها کمبود تغذیه ای است که هم در کشورهای در حال توسعه و هم در کشورهای صنعتی شیوع دارد. کم خونی فقر آهن افراد زیادی را تحت تأثیر قرار می دهد به طوری که اکنون به طور گسترده ای به عنوان یک اپیدمی بهداشت عمومی شناخته شده است.
کمبود ویتامین A
ویتامین A گروهی از مواد مغذی است که برای سلامت چشم و عملکرد و بهداشت باروری در مردان و زنان بسیار مهم است. این ماده همچنین در تقویت سیستم ایمنی بدن در برابر عفونت ها نقش دارد.
مطابق با سازمان بهداشت جهانی، کمبود ویتامین A مهمترین علت نابینایی قابل پیشگیری در کودکان است. کمبود ویتامین A در زنان باردار باعث افزایش میزان مرگ و میردرمادران می شود.
بتا کاروتن یک ماده مغذی است که به عنوان یک آنتی اکسیدان عمل می کند. این ماده در محصولات قرمز، نارنجی، زرد و سبز تیره یافت می شود. بتا کاروتن در صورت نیاز می تواند در بدن به ویتامین A تبدیل شود.
برای نوزادان تازه متولد شده، بهترین منبع ویتامین A شیر مادر است. برای هر فرد، مصرف مقدار زیادی غذای حاوی ویتامین A مهم است. این غذاها عبارتند از:
- شیر
- تخم مرغ
- سبزیجات سبز، مانند کلم پیچ، کلم بروکلی و اسفناج
- سبزیجات نارنجی، مانند هویج، سیب زمینی شیرین، و کدو تنبل
- میوه های زرد مایل به قرمز، مانند زردآلو، پاپایا، هلو و گوجه فرنگی
کمبود تیامین یا ویتامین B_1
کمبود تغذیه ای رایج دیگر با تیامین رخ می دهد که به آن ویتامین B-1 نیز می گویند. تیامین قسمت مهمی از سیستم عصبی بوده و همچنین به بدن کمک می کند تا کربوهیدرات ها را به عنوان بخشی از متابولیسم به انرژی تبدیل کند.
کمبود تیامین می تواند منجر به موارد زیر شود:
- گیجی
- خستگی
- کاهش وزن
- از دست دادن حافظه کوتاه مدت
کمبود تیامین همچنین می تواند منجر به آسیب عصبی و عضلانی شود و قلب را تحت تأثیر قرار دهد.
کمبود تیامین اغلب در افرادی که بیش از حد از الکل استفاده می کنند، دیده می شود. الکل توانایی بدن در جذب وذخیره تیامین در کبد، و تبدیل آن به شکل قابل استفاده را کاهش می دهد. کمبود تیامین یک علت شایع سندرم ورنیکه-کورساکوف است که این نوعی زوال عقل است. منابع خوب تیامین عبارتند از:
- دانه
- آجیل
- حبوبات
- تخم مرغ
- جوانه گندم
- گوشت خوک
کمبود نیاسین یا ویتامین B-3
نیاسین به عنوان ویتامین B-3 شناخته می شود. کمبود شدید نیاسین اغلب به عنوان پلاگر شناخته می شود. نیاسین در اکثر پروتئین های حیوانی و همچنین در بادام زمینی یافت می شود. در نتیجه، این کمبود در کشورهای صنعتی یا جوامع گوشت خوار نادر است.
علائم پلاگر شامل اسهال، زوال عقل و اختلالات پوستی است. معمولاً می توانید با یک رژیم غذایی متعادل و مکمل های ویتامین B-3 آن را درمان کنید .
کمبود فولات ویتامین B-9
ویتامین B-9 به بدن کمک می کند سلول های قرمز خون ایجاد کرده و DNA تولید کند. اغلب از آن به عنوان فولات یاد می شود. فولات همچنین به رشد مغز و عملکرد سیستم عصبی کمک می کند. اسید فولیک فرم مصنوعی آن است مکمل فولات به ویژه برای رشد جنین مفید است. این ماده نقشی اساسی در تشکیل مغز و نخاع کودک در حال رشد دارد. کمبود فولات می تواند منجر به نقص شدید هنگام تولد، مشکلات رشد یا کم خونی شود .
فولات را می توانید در غذاهای زیر پیدا کنید:
- صدف
- مار چوبه
- غلات کامل
- لوبیا وعدس
- سبزیجات سبز برگ
- میوه های خانواده مرکبات
- محصولات غلات غنی شده
موسسه ملی بهداشت (NIH) برای جلوگیری از نقایص مادرزادی توصیه می کند که زنان باردار هر روز حداکثر 400 میکروگرم اسید فولیک مصرف کنند. همچنین بررسی ها نشان داده است که برخی از افراد جهش های ژنتیکی دارند که از متیل شدن فولات یا تبدیل آن به شکلی که بدن می تواند استفاده کند، جلوگیری می کند. در این موارد، گرچه مصرف فولات احتمال دارد کافی باشد، اما شاید برای جلوگیری از کمبود، مکمل فولات متیله لازم باشد.
کمبود کوبالامین ویتامین B-12
ویتامین B-12 یک ویتامین B است که وظیفه آن کمک به بدن در تولید گلبول های قرمز خون به میزان کافی است. کمبود این ویتامین احتمال دارد باعث کم خونی شود. این نوعی کم خونی است که به دلیل کاهش توانایی جذب B-12 ایجاد می شود. کم خونی بیشتر در افراد مبتلا به اختلالات خود ایمنی و بیماری های التهابی یا گوارشی دیده می شود.
علائم کمبود ویتامین B-12 شامل موارد زیر است:
- سرگیجه
- تنگی نفس
- کاهش وزن
- زخم، قرمز یا تورم زبان
- خستگی و ضعف در اندام ها
- حالت تهوع یا اشتهای ضعیف
- پوست رنگ پریده یا زردرنگ
کمبود ویتامین B-12 اگر برای مدت طولانی درمان نشود، احتمال دارد صدمات جبران ناپذیری به سیستم عصبی وارد کند. علائم شدیدتر عبارتند از:
- افسردگی
- زوال عقل
- تحریک پذیری
- ضعف عضلانی
- مشکل در راه رفتن
- از دست دادن حافظه
پزشک می تواند انواع آزمایش خون را برای بررسی کمبود ویتامین B-12 تجویز کند. ویتامین B-12 معمولاً در گوشت قرمز و محصولات حیوانی یافت می شود. منابع گیاهی شامل شیرهای گیاهی غنی شده و مخمر غذایی است.
کمبود ویتامین D
طبق دانشکده بهداشت عمومی هاروارد، حدود 1 میلیارد نفر در سراسر جهان ویتامین D کافی دریافت نمی کنند. افرادی که رنگ پوست تیره دارند بیشتر در معرض خطر کمبود ویتامین D هستند.
ویتامین D برای سلامت استخوان ها ضروری است. این به بدن کمک می کند تا سطح کلسیم مناسب را به منظور تنظیم رشد دندان ها و استخوان ها حفظ کند. کمبود این ماده مغذی می تواند منجر به توقف رشد استخوان شود. پوکی استخوان، ناشی از کمبود کلسیم و ویتامین D، می تواند منجر به استخوان های شکننده شده که به راحتی خرد می شوند.
ویتامین D فقط در چند ماده غذایی به طور طبیعی یافت می شود. غذاهای دارای ویتامین D عبارتند از:
- . کبد
- . قارچ
- . ماهی چرب
- . زرده تخم مرغ
بسیاری از محصولات لبنی و شیرهای گیاهی در ایالات متحده با ویتامین D غنی شده اند. بهترین منبع ویتامین D نور خورشید است. طبق NIH، برخی بررسی ها نشان می دهد که 5 تا 30 دقیقه قرار گرفتن در معرض آفتاب ظهر دو بار در روز، بازوها، گردن یا پشت می تواند ویتامین D کافی را فراهم کند. ضد آفتاب مانع جذب ویتامین D از نور خورشید از طریق پوست می شود. برای جذب بهتر ویتامین D قبل از ضد آفتاب چند دقیقه در آفتاب باشید.
کمبود کلسیم
کلسیم باعث می شود تا استخوان ها و دندان های قوی داشته باشیم و همچنین به کار قلب، اعصاب و ماهیچه ها کمک می کند.
کمبود کلسیم اغلب علائمی را نشان نمی دهد، اما می تواند منجربه مشکلات جدی سلامتی در طول زمان شود. اگر کلسیم کافی مصرف نمی کنید، بدن احتمال دارد به جای آن از کلسیم استخوان ها استفاده کند. واین در طولانی مدت منجر به از دست دادن استخوان می شود.
در حالی که برخی از متخصصان بر این باورند که کمبود کلسیم می تواند منجر به کمبود توده استخوان و ضعیف شدن آنها به دلیل پوکی استخوان شود، ولی این موضوع احتیاج به بحث زیادی دارد. مطابق باسازمان بهداشت جهانی، بررسی ها از اهمیت کلسیم و ویتامین D برای سلامت استخوان در افراد مسن حمایت می کند.
بررسی جمعیت توسط WHO همچنین نشان می دهد که کشورهایی که میزان کلسیم کمتری دارند، میزان بالایی از بیماری های استخوانی ندارند. اما با مصرف کلسیم بالاتر، شکستگی مفصل ران بیشتر است. در این کشورها، مانند ایالات متحده، مصرف زیاد پروتئین و عدم ورزش می تواند به وضعیت کلسیم ضعیف و سلامت استخوان کمک کند.
کمبود کلسیم می تواند منجر به تشنج و ریتم غیر طبیعی قلب شود. زنان یائسه به دلیل تغییر هورمون ها، دچار ضعف استخوان می شوند و در جذب کلسیم مشکل بیشتری دارند.
چه عواملی باعث کمبودهای تغذیه ای می شوند؟
از دلایل اصلی کمبودهای تغذیه ای می توان به رژیم غذایی نامناسب و فاقد مواد مغذی ضروری، بیماری یا دارویی که جذب آن را مختل می کند یا هر دو اشاره کرد. بدن قادر است برخی از مواد مغذی را ذخیره کند، بنابراین احتمال دارد کمبود تا زمانی که بدن ذخیره کافی دارد، احساس نشود.
تعدادی از بیماری ها و شرایط می توانند منجر به کمبود آهن شوند. این شامل:
- بیماری کرون
- بیماری سلیاک
- سرطان روده بزرگ
محققان ارتباطی بین جراحی چاقی، که باعث کاهش اندازه معده برای دستیابی به کاهش وزن و کمبود تغذیه می شود، پیدا کرده اند. افرادی که جراحی چاقی را انتخاب می کنند احتمال دارد به دلیل رژیم غذایی نامناسب از قبل کمبود مواد مغذی داشته باشند. قبل و بعد از جراحی با پزشک و متخصص تغذیه خود مشورت کنید تا یک برنامه غذایی کامل تنظیم کنید.
علائم کمبود تغذیه چیست؟
علائم کمبود تغذیه بستگی به این دارد که بدن کدام ماده غذایی را کم داشته باشد. با این حال، برخی علائم عمومی وجود دارد که شاید تجربه کنید. این موارد می تواند شامل موارد زیر باشد:
- خستگی
- ضعف
- یبوست
- تپش قلب
- ریزش مو
- افسردگی
- مشکل تنفس
- تمرکز ضعیف
- خواب آلودگی
- دوره های سبکی سر
- احساس ضعف یا غش کردن
- هوس های غذایی غیرمعمول
- سوزن سوزن شدن و بی حسی مفاصل
- رنگ پریدگی یا رنگ پریدگی پوست
- مشکلات قاعدگی، مانند از دست رفتن دوره های قاعدگی یا چرخه های بسیار سنگین
احتمال دارد همه این علائم یا فقط گروهی از آنها را داشته باشید. با گذشت زمان، بیشتر افراد با علائم سازگار می شوند. این می تواند باعث شود که بیماری تشخیص داده نشود. در صورت تجربه طولانی مدت خستگی، ضعف یا تمرکز ضعیف، با پزشک خود مشورت کنید. این علائم می تواند نشانه آغاز کمبود جدی باشد.
چگونه کمبودهای تغذیه ای تشخیص داده می شوند؟
اگر مشکوک به کمبود تغذیه ای باشید، پزشک در مورد رژیم و عادت های غذایی صحبت خواهد کرد. آنها از شما می پرسند چه علائمی را تجربه می کنید. اگر دوره ای از یبوست یا اسهال را تجربه کرده اید یا خون در مدفوع وجود دارد، حتماً با پزشک در میان بگذارید. کمبود تغذیه ای همچنین احتمال دارد در طی آزمایشات معمول خون، از جمله شمارش کامل خون (CBC)، تشخیص داده شود.
کمبودهای غذایی چگونه درمان می شوند؟
درمان کمبود تغذیه به نوع و شدت آن بستگی دارد. پزشک تعیین می کند که این کمبود چقدر شدید است و همچنین احتمال مشکلات طولانی مدت، ناشی از کمبود مواد مغذی را می دهد. قبل از تصمیم گیری در مورد یک برنامه درمانی ،پزشک احتمال دارد آزمایش بیشتری را برای بررسی اینکه آیا آسیب دیگری وجود دارد، تجویز کند. علائم معمولاً در صورت رعایت رژیم غذایی صحیح یا تکمیل مواد مغذی کمتر می شوند.
تغییرات رژیم غذایی
یک پزشک احتمال دارد توصیه کند که در صورت کمبود جزئی، عادت های غذایی خود را تغییر دهید. به عنوان مثال، افرادی که دچار کم خونی فقر آهن هستند باید تخم مرغ، گوشت قرمز، سبزیجات و حبوبات بیشتری در رژیم غذایی خود داشته باشند.
در صورت شدیدتر بودن نقص، پزشک می تواند شما را به یک متخصص تغذیه ارجاع دهد. احتمال دارد توصیه کنند چند روز یک یادداشت غذایی داشته باشید. هنگامی که با متخصص تغذیه ملاقات می کنید، دفتر یادداشت خود را مرور کرده و تغییراتی را که باید ایجاد کنید یادداشت کنید.
مکمل
بهتر است بیشتر مواد مغذی خود را از طریق غذا دریافت کنید. در برخی موارد، احتمال دارد لازم باشد از مکمل ها یا مولتی ویتامین استفاده کنید. همچنین شاید لازم باشد یک مکمل اضافی برای کمک به بدن در جذب کلسیم و ویتامین D استفاده کنید. دفعات و دوز مصرف یک مکمل بستگی به شدت کمبود آن دارد. پزشک یا متخصص تغذیه می تواند این موضوع را تعیین کند. قبل از مصرف هرگونه مکمل غذایی با پزشک خود مشورت کنید.
مکمل تزریقی
در موارد بسیار شدید مانند زمانی که کمبود تغذیه ای به داروهای خوراکی یا ویتامین ها پاسخ نمی دهد شاید لازم باشد ماده مغذی به صورت تزریقی یا از طریق وریدها یا عضلات داده شود. این وضعیت می تواند خطر عوارض جانبی اضافی را به همراه داشته باشد. این کار معمولاً در بیمارستان انجام می شود. به عنوان مثال آهن ترشحی می تواند عوارض جانبی ایجاد کند که شامل موارد زیر است:
- تب
- لرز
- سرگیجه
- کمر درد
- غش کردن
- درد عضلانی
در موارد نادر، حتی می تواند باعث واکنش شدید آلرژیک شود .
عوارض کمبود تغذیه ای چیست؟
بیشتر مشکلات ناشی از کمبودهای غذایی هنگامی که دیگر کمبود ندارید متوقف می شوند. اما در بعضی موارد احتمال دارد آسیب دائمی داشته باشد. این معمولاً زمانی اتفاق می افتد که کمبود شدید باشد و مدت زمان طولانی ادامه داشته باشد.
به عنوان مثال، کمبود طولانی مدت تیامین می تواند با رشد کوتاه مدت یا افسردگی همراه باشد. کمبودهای تغذیه ای در کودکان می تواند جدی باشد و منجر به پیامدهای منفی سلامتی شود.
آخرین دیدگاه‌ها