قاعدگی دردناک (دیسمنوره) درد و گرفتگی زنان در ناحیه تحتانی شکم درست قبل و در طول دوره قاعدگی می باشد. این درد در برخی از زنان می تواند خفیف و در حد آزاردهنده باشد اما در برخی ممکن است به حدی شدید باشد که باعث مختل شدن فعالیت های روزانه آن ها شود. قاعدگی دردناک می تواند از برخی شرایط و بیماری های زمینه ای مانند آندومتریوز یا فیبروم های رحمی ناشی شود که در این صورت درمان علت اصلی برای تسکین و کاهش درد بسیار مهم است. اما قاعدگی دردناک در مواردی که به بیماری خاصی مربوط نباشد با افزایش سن کاهش می یابد و اغلب بعد از زایمان بهبود می یابد.
علت قاعدگی دردناک
هورمونی به نام پروستاگلاندین باعث انقباض عضلات در رحم زنان می شود. سطح این هورمون درست قبل از شروع قاعدگی بالا می رود. افزایش این هورمون حتی می تواند باعث درد و التهاب شوند. افزایش بیش از حد پروستاگلاندین ها با قاعدگی دردناک شدیدتر همراه است.
قاعدگی دردناک می تواند از موارد زیر ناشی شود:
سندرم قبل از قاعدگی (PMS)
PMSیک بیماری شایع است که در اثر تغییرات هورمونی در بدن رخ می دهد و 1 تا 2 هفته قبل از شروع قاعدگی شیوع بیشتری پیدا می کند. علائم سندرم قبل از قاعدگی معمولاً پس از شروع خون ریزی از بین می رود.
آندومتریوز
آندومتریوز یک وضعیت پزشکی دردناک است که در آن سلول های بافت رحم در قسمت های دیگر مانند لوله های فالوپ، تخمدان ها یا بافت لگن رشد می کنند.
فیبروم رحم
فیبروم ها، تومورهای غیر سرطانی هستند که می توانند بر روی رحم فشار بیاورند و باعث قاعدگی و درد غیرطبیعی شوند .
بیماری التهابی لگن (PID)
بیماری التهابی لگن عفونت رحم، لوله های فالوپ یا تخمدان ها است که غالباً توسط باکتری های مقاربتی ایجاد می شوند و باعث التهاب اندام های تولید مثل و درد می شوند.
آدنومیوز
آدنومیوز یک بیماری نادر است که در آن لایه رحم به سمت دیواره عضلانی رحم رشد می کند و باعث التهاب، فشار و درد می شود و می تواند دوره قاعدگی زنان را طولانی تر یا شدید تر کند.
تنگی دهانه رحم
تنگی دهانه رحم یک بیماری نادر است که در آن دهانه رحم آنقدر کوچک یا باریک می شود که جریان قاعدگی را کند کرده و باعث افزایش فشار داخل رحمی و درد زیاد می شود.
عوامل خطر قاعدگی دردناک
برخی عوامل می توانند خطر بروز گرفتگی های قاعدگی را در زنان افزایش دهند. مهمترین عوامل خطر آن، عبارتند از:
- سیگار کشیدن
- سن کمتر از 30 سال
- خون ریزی های شدید
- بلوغ زود رس (در 11 سالگی)
- سابقه خانوادگی گرفتگی قاعدگی
- خون ریزی نامنظم قاعدگی (متوراژی)
علائم قاعدگی دردناک
علائم قاعدگی دردناک عبارتند از:
- دردی که به قسمت تحتانی کمر و ران زنان تابیده می شود.
- درد و گرفتگی در ناحیه تحتانی شکم که می تواند شدید، کسل کننده، درد مداوم باشد.
- دردی که 1 تا 3 روز قبل از پریود شروع می شود، 24 ساعت پس از شروع دوره افزایش می یابد و در 2 تا 3 روز بعد آن فروکش می کند.
برخی از زنان ممکن است همزمان با درد علائم زیر را تجربه کنند:
- سردرد
- سرگیجه
- حالت تهوع
- اسهال و یا یبوست
در زنانی که قاعدگی دردناک هر ماه زندگی آن ها را مختل می کند و یا علائم آن ها به تدریج بدتر می شود یا خانم های که بعد از 25 سالگی گرفتگی شدید قاعدگی را تجربه کرده اند بهتر است به پزشک مراجعه کنند. همچنین زنان در صورت تجربه علائم زیر بهتر است با پزشک خود مشورت کنند:
- درد بعد از قرار دادن IUD
- حداقل سه دوره قاعدگی دردناک
- درد لگن در خارج دوره های قاعدگی
- گرفتگی همراه با اسهال و حالت تهوع
عوارض قاعدگی دردناک
گرفتگی قاعدگی عوارض پزشکی ایجاد نمی کند، اما می تواند در انجام فعالیت های روزمره فرد و فعالیت های اجتماعی او اختلال ایجاد کند. از طرفی برخی از شرایط مرتبط با قاعدگی دردناک می توانند باعث بروز عوارض جانبی شوند. به عنوان مثال، آندومتریوز می تواند باعث ایجاد مشکلات باروری شود. بیماری التهابی لگن ممکن است لوله های فالوپ زنان را زخم کند، و خطر حاملگی خارج رحمی را افزایش دهد.
تشخیص قاعدگی دردناک
پزشک تاریخچه پزشکی بیمار را مرور کرده و معاینه جسمی از جمله معاینه لگن را انجام می دهد. در طول معاینه لگن، پزشک ناهنجاری های موجود در اندام تناسلی را بررسی کرده و به دنبال علائم عفونت می باشد.
پزشک برای تشخیص بهتر قاعدگی دردناک می تواند آزمایشات زیر را تجویز کند:
سونوگرافی
در این آزمایش از امواج صوتی برای تهیه تصویری از رحم، دهانه رحم، لوله های فالوپی و تخمدان استفاده می شود.
سایر تست های تصویربرداری
سایر تست های تصویربرداری مانند سی تی اسکن و یا MRI جزئیات بیشتری نسبت به سونوگرافی را نشان می دهند و به پزشک در تشخیص علت گرفتگی قاعدگی کمک می کند. پزشک از MRI برای تهیه تصاویر دقیق از ساختارهای داخلی استفاده می کند. هر دو آزمایش غیر تهاجمی و بدون درد هستند.
لاپاروسکوپی اگرچه معمولاً برای تشخیص قاعدگی دردناک انجام نمی گیرد، اما لاپاروسکوپی می تواند در تشخیص بیماری زمینه ای مانند اندومتریوز، چسبندگی، فیبروم، کیست تخمدان و حاملگی خارج رحمی موثر باشد. در طول این عمل جراحی سرپایی، پزشک با ایجاد برش های ریز در شکم و وارد کردن یک لوله فیبر نوری با یک لنز دوربین کوچک، حفره شکمی و دستگاه تولید مثل زنان را مشاهده می کند.
درمان قاعدگی دردناک
برای درمان قاعدگی دردناک، پزشک می تواند روندهای درمانی زیر را پیشنهاد دهد:
درمان به شدت و علت اصلی درد بیمار بستگی دارد. اگر PID یا عفونت های مقاربتی (STI) باعث درد بیمار شوند، پزشک برای برطرف کردن عفونت آنتی بیوتیک تجویز می کند.
مسکن ها
مصرف داروهای مسکن بدون نسخه، مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن سدیم، در دوزهای منظم در روز قبل از انتظار شروع پریود می توانند در کنترل و تسکین درد گرفتگی موثر باشند. بیماران بهتر است در ابتدای دوره قاعدگی و یا به محض احساس علائم قاعدگی مصرف این داروها را شروع کرده و به مدت دو تا سه روز و یا تا زمان تسکین علائم ادامه دهند. همچنین داروهای ضد افسردگی گاهی اوقات برای تسکین برخی از نوسانات خلقی مرتبط با PMS تجویز می شوند.
هورمون های ضد بارداری
قرص های ضد بارداری خوراکی حاوی هورمون هایی هستند که از تخمک گذاری جلوگیری می کنند و شدت گرفتگی قاعدگی را کاهش می دهند. این هورمون ها به صورت قرص، لک، حلقه واژن، تزریق، ایمپلنت یا IUD در دسترس است. هورمون ها از تخمک گذاری جلوگیری می کنند، که می تواند قاعدگی دردناک بیمار را کنترل کند.
عمل جراحی
اگر قاعدگی دردناک بیمار در اثر اختلالاتی مانند آندومتریوز یا فیبروم ایجاد شده باشد، جراحی برای اصلاح مشکل ممکن است برای تسکین علائم بیمار موثر باشند. این عمل جراحی هرگونه کاشت آندومتریوز، فیبروم رحمی یا کیست را از بین می برد. در موارد نادری که درمان های دیگر موثر نبوده و زن قصد بچه دارشدن نداشته باشد برداشتن جراحی رحم (هیسترکتومی) می تواند گزینه دیگری برای درمان باشد.
سبک زندگی و درمان خانگی قاعدگی دردناک
علاوه بر خواب و استراحت کافی، مواردی که زنان می تواند در بهبود قاعدگی دردناک خود از آن بهره بگیرند، عبارتند از:
- مدیریت و کاهش استرس، استرس می تواند خطر ابتلا به قاعدگی دردناک و شدت آن را افزایش دهد.
- تمرین و ورزش منظم فعالیت بدنی، می تواند در کاهش گرفتگی قاعدگی به برخی از خانم ها کمک کند.
- استفاده از روش های گرم کننده، استفاده از یک پد گرمکن یا کیسه آب گرم در قسمت تحتانی شکم یا ناحیه لگن ممکن است گرفتگی قاعدگی را کاهش دهد.
- مصرف مکمل های رژیمی، تعدادی از تحقیقات نشان داده اند که ویتامینE، اسیدهای چرب امگا 3، ویتامین B-1 (تیامین)، مکمل های ویتامین B-6 و منیزیم ممکن است قاعدگی دردناک را کاهش دهند.
علاوه بر آن به کارگیری راهکارهای زیر می تواند در تسکین درد موثر باشند:
- ماساژ شکم
- گرفتن یک حمام آب گرم
- خوردن سبزیجات سبک و مغذی
- تمرین تکنیک های آرامش یا یوگا
- کاهش مصرف، مقدار نمک، کافئین و شکر برای جلوگیری از نفخ
- مصرف داروهای ضد التهابی مانند ایبوپروفن چند روز قبل از شروع پریود
طب جایگزین
اکثر روش های درمانی جایگزین برای درمان قاعدگی دردناک که متخصصان آن ها را توصیه کنند به اندازه کافی مورد مطالعه قرار نگرفته است. با این حال، برخی از درمان های جایگزین ممکن است در تسکین درد های قاعدگی موثر باشند، از جمله:
طب سوزنی
طب سوزنی شامل قرار دادن سوزن های بسیار نازک از طریق پوست بیمار در نقاط استراتژیک روی بدن است. برخی مطالعات نشان داده اند که طب سوزنی به تسکین دردهای قاعدگی کمک می کند.
تحریک عصب الکتریکی از راه پوست (TENS)
یک دستگاه TENS با استفاده از طریق چسب به پوست بدن متصل می شود. الکترودها برای تحریک اعصاب، جریان الکتریکی را انتقال می دهند. TENS ممکن است در بالا بردن آستانه سیگنال های درد و تحریک رهاکننده مسکن های طبیعی بدن (اندورفین) مؤثر می باشند.
داروی گیاهی
برخی از محصولات گیاهی، مانند پیکنوژنول، رازیانه یا محصولات ترکیبی، ممکن است درد های قاعدگی را تسکین دهند.
آمادگی برای مراجعه به پزشک
زنان در صورت تجربه گرفتگی های شدید و دردناک بهتر است به پزشک مراجعه کنند. آن ها برای آمادگی بیشتر در هنگام مراجع به پزشک می توانند سابقه مشکلات پزشکی خود و استرس های اساسی اخیر در زندگی شان و علائمی را که تجربه می کنند را بنویسند و لیستی از تمام داروها، ویتامین ها یا مکمل های مصرفی خود تهیه کنند.
در مورد قاعدگی دردناک، سوالات اساسی که زنان بهتر است از پزشک خودشان بپرسند شامل موارد زیر است:
- محتمل ترین علایم من چیست؟
- آیا به تست های خاصی نیاز دارم؟
- آیا علائم من به مرور زمان تغییر می کند؟
- چه روش های درمانی یا داروهای خانگی ممکن است به بهبود علائم من کمک کنند؟
- آیا بروشور یا مواد چاپی دیگری وجود دارد که من بتوانم از آن ها استفاده کنم؟ چه وب سایت هایی را پیشنهاد می کنید؟
احتمالاً پزشک از بیمار سؤالات زیادی می پرسد، از جمله:
- آیا در هنگام مقاربت درد دارید؟
- تاکنون چه درمانی را انجام داده اید؟
- آیا زنان خانواده شما سابقه علائم مشابه دارند؟
- قاعدگی شما از چند سالگی شروع شده است؟
- آیا علائم شما فعالیت های روزمره تان را محدود کرده و تاثیری داشته است؟
- دوره قاعدگی شما تا چه حد از هم فاصله دارند و به طور معمول چه مدت طول می کشند؟
- خون ریزی قاعدگی شما چقدر شدید بوده است؟ آیا تا به حال بین دوره ها خون ریزی داشته اید؟
- آیا علائم دیگری همراه با گرفتگی های خود مانند تهوع، استفراغ، اسهال، کمردرد، سرگیجه یا سردرد دارید؟
آخرین دیدگاه‌ها