بیماری سلیاک

بیماری سلیاک، که گاهی اوقات به نام اسپری سلیاک یا آنتروپاتی حساس به گلوتن شناخته می شود، یک واکنش ایمنی در هنگام خوردن گلوتن (پروتئین موجود در گندم، جو و چاودار)، است.

اگر بیماری سلیاک دارید، خوردن گلوتن باعث ایجاد پاسخ ایمنی در روده کوچک شما می شود. با گذشت زمان، واکنش ایمنی به لایه روده کوچک شما آسیب رسانده و از جذب برخی مواد مغذی جلوگیری می کند. آسیب روده اغلب باعث اسهال، خستگی، کاهش وزن، نفخ و کم خونی می شود.

در کودکان، سوء جذب می تواند علاوه بر ایجاد علائمی که در بزرگسالان مشاهده می شود، بر رشد آنها هم تأثیر بگذارد.

هیچ درمانی برای بیماری سلیاک وجود ندارد، اما برای بیشتر افراد، پیروی از یک رژیم غذایی فاقد گلوتن می تواند به مدیریت علائم و ارتقاء بهبود روده کمک کند.

انواع بیماری سلیاک

بیماری سلیاک مقاوم به درمان 

برخی از افراد مبتلا به بیماری سلیاک به رژیم غذایی فاقد گلوتن پاسخ نمی دهند. بیماری سلیاک غیر پاسخگو اغلب به دلیل آلودگی رژیم غذایی بیمار با گلوتن است. مراجعه به یک متخصص تغذیه می تواند به شما کمک کند یاد بگیرید که چگونه از مصرف گلوتن جلوگیری کنید.
افراد مبتلا به بیماری سلیاک مقاوم به درمان ممکن عوارض زیر را داشته باشند:

•  کولیت میکروسکوپی
•  عملکرد ضعیف پانکراس
•  سندرم روده تحریک پذیر
•  باکتری های موجود در روده کوچک
•  مشکل در هضم قند موجود در محصولات لبنی (لاکتوز) یا نوعی قند موجود در عسل و میوه ها (فروکتوز)

بیماری سلیاک مقاوم

اگر هنوز پس از شش ماه تا یک سال رژیم غذایی بدون گلوتن علائم و نشانه هایی دارید، ممکن است نیاز به آزمایش های بیشتر داشته باشید تا در جستجوی دلایل دیگری در مورد علائم خود باشید.

علائم بیماری سلیاک

علائم گوارشی برای بزرگسالان

• اسهال
• یبوست
• خستگی
• نفخ و گاز
• درد شکم
• کاهش وزن
• تهوع و استفراغ

با این حال، بیش از نیمی از بزرگسالان مبتلا به سلیاک ، نشانه هایی غیر مرتبط با سیستم گوارش دارند، از جمله:

• درد مفاصل
• زخم های دهان
• سردرد و خستگی
• کاهش عملکرد طحال
• کم خونی ناشی از کمبود آهن
• ورم پوستی خارش دار با تاول (درماتیت هرپتیفورمیس)
• از دست دادن تراکم  استخوان (پوکی استخوان) یا نرم شدن استخوان (استئومالاسی)
• آسیب سیستم عصبی از جمله: بی حسی و سوزن سوزن شدن پا و دستها، مشکلات احتمالی در تعادل و اختلال شناختی

بیماری سلیاک در کودکان

كودكان مبتلا به بيماري سلياك احتمالاً مانند بزرگسالان مشكلات گوارشي دارند، از جمله:

• یبوست
• اسهال مزمن
• شکم متورم
• مدفوع کمرنگ
• تهوع و استفراغ
• دفع بیش از حد گاز

در کودکان، عدم توانایی در جذب مواد مغذی می تواند منجر به عوارض زیر شود:

• کم خونی
• کاهش وزن
• کوتاهی قد
• تحریک پذیری
• تاخیر در بلوغ
• آسیب به مینای دندان
• عدم هماهنگی عضلات و تشنج
• علائم عصبی، از جمله اختلال کمبود توجه / بیش فعالی (ADHD)، ناتوانی در یادگیری

درماتیت: عدم تحمل گلوتن می تواند باعث بیماری خارش پوستی و تاول پوست شود. بثورات معمولاً در آرنج، زانو، تنه، پوست سر و باسن بروز می کند. بیماری درماتیت اغلب با تغییر در روده کوچک مشابه با بیماری سلیاک همراه است، اما ممکن است وضعیت پوستی باعث علائم گوارشی نشود. پزشکان برای کنترل بثورات درماتیت هرپتیفرمیس را با رژیم بدون داروی گلوتن یا دارو یا هر دو درمان می کنند.

در صورت بروز اسهال یا ناراحتی در دستگاه گوارش که بیش از دو هفته ادامه دارد، با پزشک خود مشورت کنید.

قبل از رژیم غذایی بدون گلوتن حتما با پزشک خود مشورت کنید. اگر قبل از آزمایش بیماری سلیاک میزان گلوتن مصرفی را متوقف کرده یا حتی کاهش دهید، می تواند نتایج آزمایش را تغییر دهید.

بیماری سلیاک، جنبه ژنتیکی دارد. اگر فردی در خانواده شما بیماری سیاک را دارد، از پزشک خود بپرسید که آیا شما باید آزمایش سلیاک آنجام دهید یا لازم نیست، انجام دهید.

علت بیماری سلیاک

ژن های شما همراه با خوردن غذاهایی با گلوتن و سایر عوامل می توانند در بیماری سلیاک نقش داشته باشند، اما علت دقیق آن مشخص نیست.

شیوه های تغذیه کودکان، عفونت های دستگاه گوارش و باکتری های روده نیز ممکن است در بروز بیماری سلیاک نقش داشته باشد. گاهی اوقات بیماری سلیاک بعد از عمل جراحی، حاملگی، زایمان، عفونت ویروسی یا استرس شدید ایجاد می شود.

هنگامی که سیستم ایمنی بدن بیش از حد به گلوتن در مواد غذایی واکنش نشان دهد و به پرزهای کوچک پوششی روده کوچک آسیب می رساند. اگر پرز ها آسیب ببینند، نمی توانند ویتامین ها، مواد معدنی و سایر مواد مغذی را از غذایی که می خورید جذب کنند.

عوامل خطر بیماری سلیاک

احتمال ابتلا به بیماری سلیاک در برخی افراد با عوامل خطر زیر شیوع بیشتری دارد:

• ابتلای یکی از اعضای خانواده مبتلا به بیماری سلیاک یا درماتیت هرپتی فرموریس (سابقه خانوادگی)
• دیابت نوع 1
• سندرم داون یا سندرم ترنر
• بیماری خود ایمنی تیروئید
• کولیت میکروسکوپی (کولیت لنفوسیتیک یا کلاژن)
• بیماری آدیسون

عوارض بیماری سلیاک

بیماری سلیاک درمان نشده، می تواند باعث برخی عوارض زیر شود:

سوء تغذیه

این حالت زمانی اتفاق می افتد که روده کوچک شما نتواند به اندازه کافی مواد مغذی را جذب کند. این حالت می تواند منجر به کم خونی و کاهش وزن شود. حتی در کودکان، این حالت می تواند باعث کندی رشد و کوتاهی قد شود.

ضعیف شدن استخوان

سوء جذب کلسیم و ویتامین D می تواند منجر به نرم شدن استخوان (پوکی استخوان یا ریشه) در کودکان و از دست دادن تراکم استخوان (پوکی استخوان) در بزرگسالان شود.

ناباروری و سقط جنین

سوء جذب کلسیم و ویتامین D می تواند در مسائل تولید مثلی مؤثر باشد.

عدم تحمل لاکتوز

آسیب به روده کوچک ممکن است باعث درد شکم و اسهال بعد از خوردن یا نوشیدن لبنیات حاوی لاکتوز شود. پس از بهبودی روده، ممکن است با خوردن لبنیات مشکلی برای شما ایجاد نشود.

سرطان

افرادی که به بیماری سلیاک مبتلا هستند و رژیم غذایی فاقد گلوتن را رعایت نمی کنند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به انواع مختلف سرطان از جمله لنفوم روده و سرطان روده کوچک هستند.

مشکلات سیستم عصبی

برخی از افراد مبتلا به بیماری سلیاک می توانند مشکلاتی مانند تشنج یا بیماری اعصاب به دست و پا (نوروپاتی محیطی) داشته باشند.

تشخیص بیماری سلیاک

بسیاری از مبتلایان به سلیاک نمی دانند که به آن مبتلا هستند.

پزشکان از دو آزمایش خون برای تعیین اینکه آیا مبتلا به سلیاک هستید، استفاده می کنند:

آزمایش سرولوژی

آزمایش سرولوژی به دنبال آنتی بادی خاص در خون شما است. افزایش سطح پروتئین های خاص آنتی بادی نشان دهنده واکنش ایمنی به گلوتن است.

آزمایش ژنتیکی

از بررسی میزان آنتی ژن های لکوسیت انسانی می تواند برای رد یا تایید بیماری سلیاک استفاده شود.

بهتر است که قبل از انجام یک رژیم غذایی بدون گلوتن، آزمایش انجام شود. از بین بردن گلوتن از رژیم غذایی شما ممکن است نتایج آزمایش خون را طبیعی جلوه دهد.

اگر نتایج آزمایشات بیماری سلیاک را تایید کند، پزشک به احتمال زیاد یکی از آزمایش های زیر را دستور خواهد داد:

آندوسکوپی

در آندوسکوپی پزشک از یک لوله بلند با دوربین ریز که داخل دهان شما قرار گرفته و از گلو عبور داده می شود استفاده می کند.

آندوسکوپی کپسول

دوربین داخل یک کپسول ویتامین قرار داده می شود که شما آن کسپول را می بلعید. در حالی که کپسول از دستگاه گوارش عبور می کند، دوربین تصاویر تهیه کرده و به ضبط کننده منتقل می کند.

اگر پزشک شما مشکوک به درماتیت هرپتی فرموریس باشد، ممکن است یک نمونه کوچک از بافت پوست را برای بررسی در زیر میکروسکوپ (بیوپسی پوست) نمونه برداری کند.

درمان بیماری سلیاک

رژیم درمانی

یک رژیم غذایی دقیق و فاقد گلوتن تنها راه برای مدیریت بیماری سلیاک است.

علاوه بر گندم، غذاهای حاوی گلوتن شامل موارد زیر هستند:

• جو
• بلغور
• چاودار
• نشاسته
• آرد گندم سبوس دار
• هجی (نوعی گندم)

یک متخصص تغذیه می تواند به شما در برنامه ریزی یک رژیم غذایی سالم بدون گلوتن کمک کند. حتی مقادیر کمی گلوتن در رژیم غذایی می تواند باعث ایجاد علائم شده و مضر باشد.

گلوتن حتی امکان دارد در غذاها، داروها و محصولات غیرغذایی وجود داشته باشد، از جمله:

• ویفرها
• خمیر بازی
• داروهای بدون نسخه
• لوازم آرایشی مثل رژلب
• خمیردندان و دهانشویه
• مکمل های گیاهی و غذایی
• مکمل های ویتامین و مواد معدنی
• نشاسته غذایی اصلاح شده، مواد نگهدارنده و تثبیت کننده مواد غذایی

حذف گلوتن از رژیم غذایی خود به تدریج باعث کاهش التهاب در روده کوچک می شود و در نهایت بهبود پیدا کنید.

مکمل های ویتامین و مواد مغذی

اگر کم خونی یا کمبودهای غذایی شدید دارید، ممکن است متخصص تغذیه توصیه کنند که مکمل های زیر  را مصرف کنید:

• آهن
• مس
• فولات
• فلز روی

اگر دستگاه گوارش شما در جذب ویتامین ها مشکل دارد، پزشک ممکن است تزریق آنها را تجویز کند.

مراقبت های پیگیری بیماری سلیاک

معاینات پزشکی در فواصل منظم می تواند مشخص کند که آیا علائم شما به رژیم بدون گلوتن پاسخ داده اند یا نداده اند. پزشک بهبودی علائم را با آزمایش خون کنترل می کند.
اگر علائم شما در طولانی مدت ادامه پیدا کرد یا علائم بازگردند، ممکن است نیاز به آندوسکوپی داشته باشید.

داروهایی برای کنترل التهاب روده

اگر روده کوچک شما به شدت آسیب دیده باشد یا به بیماری سلیاک مقاوم مبتلا باشید، پزشک ممکن است استروئیدها را برای کنترل التهاب توصیه کند. استروئیدها می توانند علائم شدید بیماری سلیاک را، تسکین دهد.

سبک زندگی و داروهای خانگی

اگر به بیماری سلیاک مبتلا شده اید، باید از مصرف تمام غذاهایی که حاوی گلوتن هستند، خودداری کنید. از پزشک خود بخواهید که شما را به یک متخصص تغذیه ارجاع دهد، تا بتواند به شما در برنامه ریزی یک رژیم غذایی سالم بدون گلوتن راهنمایی کند.
از مصرف غذاهای بسته بندی شده خودداری کنید، مگر اینکه آنها برچسب فاقد گلوتن داشته باشند.

مصرف بسیاری از غذاهای اصلی در رژیم غذایی بدون گلوتن مجاز هستند، از جمله:

• عدس
• آجیل
• میوه ها
• تخم مرغ
• سبزیجات
• سیب زمینی ها
• گوشت تازه، ماهی و مرغ
• بیشتر محصولات لبنی ( مگر اینکه علائم شما را وخیم تر کنند)

غلات و نشاسته های مجاز در رژیم غذایی بدون گلوتن شامل موارد زیر است:

• ذرت
• برنج
• آرد ذرت
• گندم سیاه
• چیپس ذرت خالص
• آرد بدون گلوتن (برنج، سویا، ذرت، سیب زمینی، لوبیا)

آمادگی برای مراجعه به پزشک

ممکن است به پزشک متخصص بیماری های گوارشی مراجعه کنید. تا زمان قرار ملاقات، رژیم غذایی عادی خود را ادامه دهید. حذف گلوتن قبل از آزمایش بیماری سلیاک می تواند نتایج آزمایش را تغییر دهد.
لیستی از علائم، اطلاعات شخصی اصلی، از جمله استرس های اساسی یا تغییرات اخیر زندگی و اینکه آیا کسی در خانواده شما به بیماری سلیاک یا بیماری خود ایمنی دیگری مبتلا هست را تهیه کنید.
تمام داروها، ویتامین ها یا مکمل هایی که مصرف می کنید از جمله دوز داروها را یادداشت کنید.
در مورد بیماری سلیاک، سؤالاتی که باید از پزشک خود بپرسید شامل موارد زیر است:

• به چه آزمایشاتی نیاز دارم؟
• محتمل ترین علایم من چیست؟
• چه درمانی می تواند کمک کند؟
• آیا باید رژیم بدون گلوتن را دنبال کنم؟
• آیا شرایط من موقتی یا بلند مدت می باشند؟

احتمالاً سوالاتی که پزشک از شما می پرسند، عبارتند از:

• علائم شما چقدر شدید است؟
• چه داروهای ضد دردی را مصرف می کنید؟
• چه عاملی ممکن است علائم شما را بدتر کنند؟
• آیا به کم خونی یا پوکی استخوان مبتلا شده اید؟
• آیا آنها مداوم بوده اند یا گاه به گاه بروز می کنند؟
• چه عواملی ممکن است علائم شما را بهبود بخشد؟