دستگاه ادراری

دستگاه ادراری، به مجموعه اندام ها، مجرا ها، ماهیچه ها و اعصابی که برای تولید، ذخیره و انتقال ادرار با هم، همکاری می کنند گفته می شود. دستگاه ادراری شامل دو کلیه، دو مجرای ادراری یا میزنای، مثانه، دو عضله اسفنکتر و مجاری ادراری است.

دستگاه ادراری به سیستم کلیوی نیز معروف است.

میزان حجم ادرار فرد به عوامل زیادی بخصوص میزان مایعات و غذایی که مصرف می کند، بستگی دارد.

در بزرگسالان روزانه حدود 800 تا 2000 میلی لیتر مایعات بدن از طریق سیستم ادراری، تعریق و تنفس دفع می شود. علاوه بر این، انواع خاصی از داروها، از جمله داروهای ادرار آور که گاهی برای درمان فشار خون بالا نیز استفاده می شود، می تواند بر میزان ادراری که فرد تولید می کند، تأثیر بگذارد.

برخی نوشیدنی ها مانند قهوه و الکل هم می توانند باعث افزایش ادرار شوند.

آناتومی (ساختار) دستگاه ادراری

دستگاه ادراری نوعی از سموم بدن به نام اوره را از خون خارج می کند.

اوره در اثر تجزیه غذاهای حاوی پروتئین مانند گوشت، مرغ و سبزیجات خاص در بدن تولید می گردد. اوره از راه جریان خون به کلیه ها منتقل شده و همراه با آب اضافی از خون، باعث تولید ادرار می شوند.

کلیه

اندام های اصلی سیستم ادراری ،کلیه ها هستند که اندامی لوبیایی شکل به اندازه مشت هر فرد می باشند.

• کلیه ها درست در زیر قفسه سینه و در دو طرف ستون فقرات قرار دارند.
• كليه ها اوره و سایر مواد زائد بدن را از طريق دستگاه هاي كوچك به نام نفرون از خون جدا و دفع مي كنند.

نفرون

• هر نفرون واحد اساسی ساختاری و عملکردی کلیه است که تنظیم کننده غلظت شیمیایی خون و تولیدکننده ادرار می باشد.
• نفرون از مویرگ های خون کوچک، به نام گلومرول و یک لوله کوچک به نام توبول کلیوی تشکیل شده است.

میزنای

ادرار در کلیه ها بوسیله دو لوله نازک به نام میزنای وارد مثانه می شود. وقتی مثانه پر شد، فرد از طریق مجرای ادرار، ادرار را دفع می کند تا سموم از بدن خارج شود.

میزنای یا حالب از دو لوله ای تشکیل شده که ادرار را از هر یک از کلیه ها به مثانه منتقل می کند.

• در بزرگسالان، میزنای معمولاً 25 تا 30 سانتی متر طول داشته و قطر آن 3-4 میلی متر است.
• میزنای یکی از اعضای اصلی دستگاه ادراری است که جریان ادرار را کنترل می کند. هر کلیه میزنای خاص خود را دارد.

انقباضات عضلات موجود در دیواره های حالب در فرآیندی خاص، ادرار را به صورت قطرات کوچک، تقریباً هر 10 تا 15 ثانیه یکبار به مثانه می فرستند. پس از ورود ادرار از مجرای مثانه، چین های کوچک در مخاط مثانه، مانند دریچه عمل می کنند تا از برگشت ادرار جلوگیری شود. این چین ها، دریچه های حالب نامیده می شوند.

سنگ کلیه و سرطان از بیماری های شایع حالب یا میزنای هستند. یک سنگ کلیه می تواند از کلیه حرکت کرده و وارد میزنای شده و جریان ادرار را مسدود کند و حتی باعث ایجاد درد انقباضی شدید در قسمت پشت یا پایین شکم شود.

اگر بخشی از کلیه به دلیل جریان مسدود شده، کلیه ملتهب و منجر به هیدرونفروز می شود.

مثانه

مثانه، اندام توخالی و بادکنکی شکل است که در لگن قرار دارد. مثانه توسط رباط هایی به اندام های دیگر و استخوان های لگن وصل شده و در جای خود نگهداری می شود.

مثانه ادرار را تا زمانی که مغز هشدار دهد که فرد آماده خالی کردن آن است، ذخیره می کند.

مثانه در زمان پر بودن، گردی شکل شده و پس از تخلیه، کوچکتر می شود. مثانه سالم و طبیعی می تواند تقریباً نیم لیتر ادرار را به راحتی و تا مدت دو الی پنج ساعت نگه دارد.

اعصاب مثانه با پر شدن آن و در زمان ادرار و بزرگتر شدن، تحریک شده و نیاز به ادرارکردن را اعلام می کند. هنگام ادرار، عضلات مثانه سفت شده و ادرار را در مثانه نگهداری می کند. همزمان با آن مغز به عضلات اسفنکتر برای استراحت سیگنال می دهد. با استراحت این عضلات، ادرار از طریق مجرای ادرار تخلیه می شود. هنگامی که تمام سیگنال ها به ترتیب صحیح از مغز به سمت اعصاب انتقال داده می شوند، ادرار به طور طبیعی اتفاق میفتد.

مثانه سالم هنگام تخلیه، کامل خالی می شود، در غیر این صورت ممکن است مشکلی در خاصیت ارتجاعی آن ایجاد شده باشد.

مثانه هنگامی که کاملاً از مایعات خالی شود، به دلیل تغییر سریع دمای بدن ممکن است باعث ایجاد احساس سرما شود.

مثانه معمولاً 300-350 میلی لیتر ادرار را ذخیره می کند. با جمع شدن ادرار، دیواره نازک آن کشیده می شود و به مثانه اجازه می دهد مقادیر بیشتری ادرار را ذخیره کند.

اسفکترها

برای جلوگیری از نشت ادرار، عضلات دایره ای به نام اسفنکتر در نزدیکی محل باز شدن مثانه به مجرای ادرار وجود دارد که مثانه را از مجرای ادرار جدا می سازد و به نشت و ترشح ادرار کمک می کند.

• اسفنکترها باید قبل ورود ادرار به مجرای ادرار، باز شوند.
• اسفنکتر داخلی غیر ارادی و غیرقابل کنترل و اسفنکتر خارجی تحت کنترل است.

مجرای ادرار

مجرای ادرار، یک لوله ماهیچه ای است که مثانه را با قسمت بیرونی بدن و دستگاه تناسلی متصل کرده و ادرار را از بدن خارج می کند.

تنها تفاوت بین دستگاه ادراری زن و مرد در طول مجرای ادراری آن هاست.

در زنان، مجرای ادرار یا میزراه در حدود 2 تا 8 سانتی متر و بین کلیتوریس و مهبل قرار دارد. مجرای ادرار در مردان 20 تا 25 سانتی متر است. مجرای ادرار آن ها طول آلت را طی می کند که در انتهای آلت تناسلی باز می شود.

مجرای ادرار در مردان برای خروج ادرار و همچنین مایع منی هنگام انزال استفاده می شود. از آنجا که مجرای ادرار در زنان کوتاه تر از مردان است، در مقابل عفونت های باکتریایی دستگاه ادراری آسیب پذیرتر می باشد.

علت اختلال سیستم ادراری

مشکلات سیستم ادراری می تواند در اثر کهولت سن، بیماری یا آسیب ایجاد شود.

با افزایش سن و تغییر در ساختار کلیه ها ممکن است از توانایی های کلیه ها کاسته شود. همچنین، عضلات موجود در حالب، مثانه و مجرای ادراری مقداری از قدرت خودشان را از دست بدهد. کاهش قدرت عضلات اسفنکترها و لگن می تواند باعث بی اختیاری ادرار شود. علاوه بر آن بیماری یا آسیب دیدگی می تواند منجر به اختلال در عملکرد کلیه ها و یا انسداد مجاری ادراری گردد.

تشخیص اختلالات سیستم ادراری

آزمایش ادرار

آزمایش ادرار محتوای ادرار را برای مواد غیر طبیعی مانند پروتئین یا علائم عفونت بررسی می کند.

آزمایشات اورودینامیکی

آزمایشات اورودینامیکی، میزان ذخیره ادرار در مثانه و جریان ادرار را از مثانه به مجرای ادرار ارزیابی می کند.

در صورت بروز علائمی که احتمال داده شود عضلات یا اعصاب سیستم ادراری تحتانی و مجرای لگن، مثانه، مجرای ادرار و اسفنکتر مشکلی دارند، پزشک می تواند آزمایش اورودینامیک را توصیه کند.

آزمایشات اورودینامیکی انقباض عضله مثانه را در هنگام پر و خالی بودن اندازه گیری می کند. این آزمایش با قرار دادن یک لوله کوچک به نام کاتتر از طریق مجرای ادرار در مثانه انجام می شود. کاتتر با آب یا گاز پر می شود. یک لوله کوچک دیگر به داخل روده یا واژن وارد می شود تا میزان فشار بر مثانه اندازه گیری شود.

در سایر آزمایشات مربوط به مثانه برای تشخیص هرگونه ناهنجاری در شکل و عملکرد مثانه، از رنگ و اشعه ایکس به جای آب استفاده می کنند تا هنگام پر شدن و خالی شدن مثانه، عکس های اشعه ایکس تهیه شود. این آزمایشات حدود یک ساعت طول می کشد.

بیماری های دستگاه ادراری

متخصصان مختلف، بیماری های دستگاه ادراری را درمان می کنند.

براساس گزارش انجمن ارولوژی آمریکا (AUA)، یک نفرولوژیست متخصص در درمان بیماری های کلیوی است، در حالی که متخصصان ارولوژی مشکلات دستگاه ادراری از جمله کلیه ها، غدد فوق کلیوی، مجاری ادرار، مثانه و مجرای ادرار را معالجه می کنند. متخصص ارولوژی همچنین بیماری های مربوط به اندام تولید مثل مردان را درمان می کند، اما متخصصان زنان غالباً در زمینه های بیماری های ادراری یا اختلالات در زنان از جمله عفونت های مقاربتی تخصص دارد.

عفونت ادراری (UTI)

عفونت ادراری، هنگام ورود باکتری ها به مجاری ادراری رخ می دهد و مجرای ادرار، مثانه یا حتی کلیه ها را تحت تأثیر قرار دهد. در حالی که UTI در زنان شایع تر است، ممکن است در مردان هم رخ دهد.

UTI معمولاً با آنتی بیوتیک ها درمان می شود.

بی اختیاری ادراری

بی اختیاری ادراری، یکی دیگر از بیماری های شایع دستگاه ادراری است.

شایع ترین مشکلات مثانه و بی اختیاری ادرار در مربوط به تکرر و نشت ادرار می باشد، که در مردان معمولاً به دلیل بزرگ شدن پروستات ایجاد می شود. بی اختیاری ادراری باعث انسداد در مثانه خواهد شد.

همچنین مشکلات دستگاه ادراری می تواند به صورت پرولاپس رحم و مثانه بروز کند و منجر به نشتی ادرار شود.

پرولاپس رحم بیشتر ناشی از زایمان طبیعی می باشد.

نگه داشتن ادرار برای مدت زمانی کوتاه، معمولاً تا یک ساعت، خوب است با این وجود طولانی شدن مدت زمان نگهداری ادرار و تکرر ادرار ممکن است باعث تجمع بیش از حد ادرار در مثانه و اعمال فشار روی کلیه ها شود. این مشکلات به نوبه خود ممکن است منجر به عفونت ادراری، سیستیت و اختلال در عملکرد کلیه ها شود.

سیستیت بینابینی

•  سیستیت بینابینی (IC) یا سندرم مثانه دردناک، یک بیماری مزمن مثانه است که در زنان، باعث فشار و درد مثانه و گاهی اوقات درد لگن در درجات مختلف می شود.
• بیماری سیستیت بینابینی می تواند باعث التهاب و حتی ایجاد زخم در مثانه شود.
• در حالی که علت آن مشخص نیست، بسیاری از مبتلایان به این بیماری نیز دارای نقص در اپیتلیوم یا سلول های پوشش محافظ مثانه هستند.

پروستاتیت

پروستاتیت، تورم غده پروستات است و بنابراین، فقط در مردان می تواند رخ دهد.

علائم این بیماری که اغلب در سنین بالا ایجاد می شود و شامل:

• درد لگن
• تکرر ادرار
• درد هنگام ادرار

سنگ کلیه

سنگ کلیه، توده هایی از اگزالات کلسیم هستند که در هر نقطه از دستگاه ادراری یافت می شود.

• سنگ کلیه وقتی تشکیل می شود که مواد شیمیایی موجود در ادرار غلیظ شده و بصورت یک توده جامد تجمع می یابند.
• سنگ کلیه می توانند باعث ایجاد درد در ناحیه پشت و پهلوها و همچنین خون در ادرار شوند.
• بسیاری از سنگ های کلیوی با حداقل آسیب قابل درمان هستند.
• یک روش درمانی سنگ کلیه استفاده از لیتروپریس موج شوک خارج از بدن است.
• این روش باعث جدا شدن سنگ کلیه با امواج شوک می شود.

نارسایی کلیه

• نارسایی کلیه، می تواند یک وضعیت موقتی و حاد یا یک بیماری مزمن باشد.
• نارسایی کلیه منجر به اختلال عملکرد کلیه ها در جداسازی سموم از خون می شود.
• سایر بیماری ها مانند دیابت و فشار خون بالا می تواند باعث بیماری مزمن کلیه شود.
• موارد حاد، در اثر تروما یا آسیب های دیگر ایجاد می شود، ولی با درمان بهبود می یابد.
• بیماری های کلیوی می تواند منجر به نارسایی کلیه شود، که نیاز به دیالیز یا حتی پیوند کلیه داشته باشد.

پروتئینوری

• پروتئینوری، وجود مقادیر غیرطبیعی پروتئین در ادرار است.
• کلیه های سالم سموم را از خون خارج می کنند اما پروتئین در خون باقی می ماند و در برخی بیماری ها پروتئین خون در ادرار ترشح می شود.
• پروتئین موجود در ادرار مشکلی ایجاد نمی کند، اما نشانه عدم کارکرد درست کلیه ها است.

سرطان مثانه

• سرطان مثانه، یکی از شایع ترین سرطان ها است که در مردان بیشتر از زنان رخ می دهد.
•  معمولاً در افراد سالمند بیشتر دیده است، ولی در هر سنی اتفاق میافتد.
• علائم سرطان مثانه، از جمله درد کمر یا لگن، مشکل در ادرار و تکرر ادرار می باشد.

هایپرپلازی خوش خیم پروستات

(BPH) یک بیماری در مردان است که بر غده پروستات، تأثیر می گذارد.

• پروستات در انتهای مثانه قرار دارد و مجرای ادرار را احاطه می کند.
• BPH، می تواند در عملکرد ادرار در افراد مسن اختلال ایجاد کند.
• بزرگ شدن پروستات با فشار بر مجرای ادرار باعث انسداد و اختلال در ادرار کردن می شود.
• مردان مبتلا به BPH معمولاً تکرر ادرار دارند. گزینه های درمانی مختلفی برای BPH وجود دارد.

منابع:

https://www.livescience.com/27012-urinary-system.html

https://www.kidneyurology.org/Library/Urologic_Health.php/Urniary_system_and_how_works.php

https://courses.lumenlearning.com/boundless-ap/chapter/urine-transport-storage-and-elimination/

[advisers limit=5 skill=”16″]