دستگاه ادراری که به سیستم کلیوی نیز معروف است به مجموعه اندام ها، مجرا ها، ماهیچه ها و اعصابی که برای تولید، ذخیره و انتقال ادرار با هم همکاری می کنند گفته می شود. میزان حجم ادرار فرد به عوامل زیادی به خصوص میزان مایعات و غذایی که مصرف می کند، بستگی دارد. بزرگسالان حدود 800 تا 2000 میلی لیتر ادرار را در روز از طریق سیستم ادراری، تعریق و تنفس دفع می کنند. علاوه بر این، انواع خاصی از داروها، از جمله داروهای ادرارآور که گاهی برای درمان فشار خون بالا نیز استفاده می شود، می تواند بر میزان ادراری که فرد تولید می کند، تأثیر بگذارد. برخی نوشیدنی ها مانند قهوه و الکل هم می توانند باعث افزایش ادرار شوند. قبل از بررسی شایع ترین بیماری های دستگاه ادراری ابتدا به عملکرد و ساختار دستگاه ادراری میپردازیم.
عملکرد دستگاه ادراری
- دستگاه ادراری نوعی از سموم بدن به نام اوره را از خون خارج می کند.
- اوره در اثر تجزیه غذاهای حاوی پروتئین مانند گوشت، مرغ و سبزیجات خاص در بدن تولید می گردد.
- اوره از راه جریان خون به کلیه ها منتقل شده و همراه با آب اضافی از خون، باعث تولید ادرار می شوند.
ساختار دستگاه ادراری
دستگاه ادراری شامل دو کلیه، دو مجرای ادراری یا میزنای، مثانه، دو عضله اسفنکتر و مجاری ادراری است.
کلیه
اندام های اصلی سیستم ادراری، کلیه ها هستند که اندامی لوبیایی شکل به اندازه مشت هر فرد می باشند. کلیه ها درست در زیر قفسه سینه در وسط پشت قرار دارند. كليه ها اوره را از طريق دستگاه هاي كوچك به نام نفرون از خون جدا مي كنند.
میزنای
میزنای یا حالب از دو لوله ای تشکیل شده که ادرار را از هر یک از کلیه ها به مثانه منتقل می کند. در بزرگسالان، میزنای معمولاً 25 تا 30 سانتی متر و قطر 3-4 میلی متر است. میزنای یکی از اعضای اصلی دستگاه ادراری است که جریان ادرار را کنترل می کند. هر کلیه میزنای خاص خود را دارد. سنگ کلیه و سرطان از بیماری های شایع حالب یا میزنای هستند. یک سنگ کلیه می تواند از کلیه حرکت کرده و وارد میزنای شده و جریان ادرار را مسدود کند و حتی باعث ایجاد گرفتگی شدید در قسمت پشت یا پایین شکم شود. اگر بخشی از کلیه به دلیل جریان مسدود شده، کلیه ملتهب و منجر به هیدرونفروز می شود.
مثانه
- مثانه، اندام توخالی و بادکنکی شکل است که در لگن قرار دارد.
- مثانه توسط رباط هایی به اندام های دیگر و استخوان های لگن وصل شده و در جای خود نگهداری می شود.
مثانه ادرار را تا زمانی که مغز هشدار دهد که فرد آماده خالی کردن آن است، ذخیره می کند. مثانه در زمان پر بودن، گردی شکل شده و پس از تخلیه، کوچکتر می شود. مثانه سالم و طبیعی می تواند تقریباً نیم لیتر ادرار را به راحتی و تا مدت دو الی پنج ساعت نگه دارد.
اسنفکتر
برای جلوگیری از نشت ادرار، عضلات دایره ای به نام اسفنکتر در نزدیکی محل باز شدن مثانه به مجرای ادرار وجود دارد که مثانه را از مجرای ادرار جدا می سازد و به نشت و ترشح ادرار کمک می کند. اسفنکترها باید قبل ورود ادرار به مجرای ادرار، باز شوند. اسفنکتر داخلی غیر ارادی و غیرقابل کنترل و اسفنکتر خارجی تحت کنترل است.
مجرای ادرار
مجرای ادرار، یک لوله ماهیچه ای است که مثانه را با قسمت بیرونی بدن و دستگاه تناسلی متصل کرده و ادرار را از بدن خارج می کند. تنها تفاوت بین دستگاه ادراری زن و مرد در طول مجرای ادراری آنهاست. در زنان، مجرای ادرار در حدود 3. 8 تا 5. 1 سانتی متر و بین کلیتوریس و مهبل قرار دارد. مجرای ادرار در مردان 20 سانتی متر است و طول آلت را طی می کند که در انتهای آلت تناسلی باز می شود. مجرای ادرار در مردان برای از بین بردن ادرار و همچنین مایع منی هنگام انزال استفاده می شود از آنجا که مجرای ادرار در زنان کوتاهتر از مردان است، در مقابل عفونت های باکتریایی دستگاه ادراری آسیب پذیرتر می باشد.
شایع ترین بیماری های دستگاه ادراری
متخصصان مختلف، بیماری های دستگاه ادراری را درمان می کنند. براساس گزارش انجمن ارولوژی آمریکا (AUA)، یک نفرولوژیست متخصص در درمان بیماری های کلیوی است، در حالی که متخصصان ارولوژی مشکلات دستگاه ادراری از جمله کلیه ها، غدد فوق کلیوی، مجاری ادرار، مثانه و مجرای ادرار را معالجه می کنند. متخصص ارولوژی همچنین بیماری های مربوط به اندام تولید مثل مردان را درمان می کند، اما متخصصان زنان غالباً در زمینه های بیماری های ادراری یا اختلالات در زنان از جمله عفونت های مقاربتی تخصص دارد.
بسیاری از بیماری ها دستگاه ادراری را تحت تاثیر قرار می دهند. بیماری های دستگاه ادراری برخی مربوط به کلیه و برخی مربوط به بخش های غیر کلیوی دستگاه ادراری می شوند.
شایع ترین بیماری های کلیه در دستگاه ادراری، عبارتند از:
- سنگ کلیه
- عفونت کلیه
- سرطان کلیه
- نارسایی کلیه
- نفروپاتی دیابتی
سنگ کلیه
سنگ کلیه، توده هایی از اگزالات کلسیم هستند که در هر نقطه از دستگاه ادراری یافت می شود. سنگ کلیه وقتی تشکیل می شود که مواد شیمیایی موجود در ادرار به اندازه کافی غلیظ شده و بصورت یک توده جامد تجمع می یابند. سنگ کلیه می توانند باعث ایجاد درد در ناحیه پشت و پهلوها و همچنین خون در ادرار شوند. بسیاری از سنگ های کلیوی با حداقل آسیب قابل درمان هستند. یک روش درمانی سنگ کلیه استفاده از لیتروپریس موج شوک خارج از بدن است که باعث جدا شدن سنگ کلیه با امواج شوک می شود.
عفونت کلیه
- عفونت کلیه به عنوان پیلونفریت شناخته می شود.
- بیماری عفونت کلیه می تواند ناگهانی یا مزمن باشد.
این بیماری اغلب ناشی از عفونت در مجاری ادراری می باشد که به طور معمول از مثانه یا میزراه شروع و بعدها به یک یا هر دو کلیه انتشار می یابد و حتی با انتقال دادن باکتری توسط گردش خون باعث بروز عفونت های کشنده در بدن می‌شود. آنها اغلب دردناک هستند و اگر به موقع درمان نشوند، می توانند خطرساز شوند. امروزه بیماری عفونت کلیه در سرتاسر جهان بسیار رایج و جزو شایعترین بیماری های اورولوژی به شمار می‌رود.
زنان (بخصوص مادران باردار)، از نظر ابتلا به عفونت های کلیوی بیشتر از مردان در معرض خطر ابتلا به عفونت کلیه هستند، زیرا مجرای ادراری زنان کوتاه تر از مردان است. این امر دسترسی باکتری ها به مجاری ادراری آنها را آسان تر می کند. آمار کمی در مورد شیوع عفونت کلیه وجود دارد. یک منبع معتبر در سال 2007 گزارش داد که برای زنان، 12-13 مورد سرپایی و 3-4 مورد بستری در هر 10،000 زن وجود داشته است. این تعداد در مردان با 2-3 مورد سرپایی و 1-2 مورد سرپایی در هر 10،000 نر کمتر بود. بیشترین شیوع در بین زنان و کودکان زیر 2 سال و افراد بالای 60 سال می باشد.
نارسایی کلیه
نارسایی کلیه که به آن بیماری مزمن کلیوی نیز گفته می شود، می تواند یک وضعیت موقتی و حاد یا یک بیماری مزمن باشد که منجر به اختلال عملکرد کلیه ها در جداسازی سموم از خون می شود. سایر شرایط مانند دیابت و فشار خون بالا می تواند باعث بیماری مزمن کلیه شود. موارد حاد ممکن است در اثر تروما یا آسیب های دیگر ایجاد شده باشد، ولی با درمان مناسب بهبود می یابد. با این حال، بیماری کلیوی می تواند منجر به نارسایی مزمن کلیه شود که نیاز به دیالیز یا حتی پیوند کلیه دارد.
سرطان کلیه
- سرطان کلیه، سرطانی است که از کلیه ها شروع می شود.
- در بزرگسالان، سرطان سلول کلیوی شایعترین نوع سرطان کلیه است.
انواع دیگر سرطان کلیه ممکن است کمتر رخ دهند. کودکان خردسال به احتمال زیاد به نوعی سرطان کلیه بنام تومور ویلمز مبتلا می شوند. سرطان کلیه اغلب در مراحل اولیه، هنگامی که سرطان کوچک و محدود به کلیه است، کشف می شود.
نفروپاتی دیابتی
- نفروپاتی دیابتی یک عارضه جدی مرتبط با کلیه دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2 است.
- حدود 25٪ از مبتلایان به دیابت در نهایت به یا بیماری کلیوی دیابتی مبتلا می شوند.
نفروپاتی دیابتی بر توانایی کلیه ها در انجام کارهای معمول در از بین بردن مواد زاید و مایعات اضافی از بدن تأثیر می گذارد. بهترین راه برای پیشگیری یا به تأخیر انداختن نفروپاتی دیابتی، حفظ سبک زندگی سالم و درمان دیابت و فشار خون بالا است. در صورت عدم درمان به موقع این بیماری به آرامی به سیستم فیلتر ظریف کلیه ها آسیب می رساند. درمان زودرس ممکن است از پیشرفت بیماری جلوگیری کرده یا کند شود و احتمال بروز عوارض را کاهش دهد.
شایع ترین بیماری های غیر کلیوی دستگاه ادراری
شایع ترین بیماری های غیر کلیوی دستگاه ادراری، عبارتند از:
- پروستاتیت
- پروتئینوری
- خون در ادرار
- سرطان مثانه
- عفونت ادراری
- سرطان پروستات
- بی اختیاری ادراری
- سیستیت بینابینی
- انسداد مجاری ادراری
- هایپرپلازی خوش خیم پروستات
عفونت ادراری (UTI)
عفونت ادراری (UTI)، عفونت در قسمت های مختلف دستگاه ادراری کلیه ها، حالب ها، مثانه و مجرای ادرار می باشد بیشتر عفونت ها، دستگاه ادراری تحتانی مثل مثانه و مجرای ادرار را درگیر می کند. زنان بیشتر از مردان در معرض خطر ابتلا به UTI هستند. عفونت مثانه معمولا دردناک و آزار دهنده می باشد. با این حال، اگر عفونت به کلیه های انتشار یابد، عواقب جدی تری دارد. پزشکان به طور معمول عفونت ادراری را با آنتی بیوتیک درمان می کنند.
بی اختیاری ادراری
- بی اختیاری ادراری، یکی دیگر از بیماری های شایع دستگاه ادراری است.
- شایع ترین مشکلات مثانه و بی اختیاری ادرار مربوط به تکرر و نشت ادرار می باشد.
- این شرایط در مردان معمولاً به دلیل بزرگ شدن پروستات ایجاد می شود و باعث انسداد در مثانه خواهد شد.
همچنین مشکلات دستگاه ادراری می تواند به صورت پرولاپس لگن بروز کند و منجر به نشتی ادرار شود. پرولاپس لگن بیشتر ناشی از زایمان طبیعی می باشد. نگه داشتن ادرار برای مدت زمانی کوتاه، معمولاً تا یک ساعت، خوب است با این وجود طولانی شدن مدت زمان نگهداری ادرار و تکرر ادرار ممکن است باعث تجمع بیش از حد ادرار در مثانه و اعمال فشار روی کلیه ها شود. این مشکلات به نوبه خود ممکن است منجر به عفونت ادراری، سیستیت و اختلال در عملکرد کلیه ها شود.
پروتئینوری
پروتئینوری، وجود مقادیر غیرطبیعی پروتئین در ادرار است. کلیه های سالم سموم را از خون خارج می کنند اما پروتئین در ادرار باقی می ماند. پروتئین موجود در ادرار به خودی خود مشکلی ایجاد نمی کند؛ اما می تواند نشانه این باشد که کلیه های به درستی کار نمی کنند.
سیستیت بینابینی
سیستیت بینابینی (IC) که به آن سندرم مثانه دردناک نیز گفته می شود، یک بیماری مزمن مثانه است که در زنان، باعث فشار و درد مثانه و گاهی اوقات درد لگن در درجات مختلف می شود. بیماری سیستیت بینابینی می تواند باعث التهاب و حتی ایجاد زخم در مثانه شود. در حالی که علت آن مشخص نیست، بسیاری از مبتلایان به این بیماری نیز دارای نقص در اپیتلیوم، پوشش محافظ مثانه هستند.
سرطان مثانه
- سرطان مثانه، یکی از شایعترین سرطان ها است.
- این سرطان در مردان بیشتر از زنان رخ می دهد.
معمولاً در افراد مسن بیشتر دیده می شود، هر چند ممکن است در هر سنی اتفاق بیفتد. علائم سرطان مثانه، از جمله درد کمر یا لگن، مشکل در ادرار و تکرر ادرار می باشد.
پروستاتیت
- پروستاتیت تورم و التهاب غده پروستات است.
- غده ای با اندازه گردو که مستقیماً در زیر مثانه در آقایان قرار دارد.
غده پروستات مایعات (مایع منی) را تولید می کند که در تغذیه و حمل اسپرم نقش موثری دارد. پروستاتیت اغلب باعث ادرار دردناک یا دشوار می شود. علائم دیگر آن شامل درد در کشاله ران، ناحیه لگن یا دستگاه تناسلی است. پروستاتیت مردان در هر سنی را تحت تأثیر قرار می دهد اما در مردان 50 ساله یا جوان شیوع بیشتری دارد. این بیماری دلایل زیادی دارد. گاهی اوقات علت مشخص نمی شود. اگر پروستاتیت در اثر عفونت باکتریایی ایجاد شود، معمولاً با آنتی بیوتیک قابل درمان است. بسته به علت، پروستاتیت می تواند به تدریج یا ناگهانی بروز کند و ممکن است به سرعت، به خودی خود یا با درمان بهبود یابد. برخی از انواع پروستاتیت ماه ها دوام می آورند و یا عود می کنند که به آن پروستاتیت مزمن گفته می شود.
هایپرپلازی خوش خیم پروستات
- (BPH) یک بیماری در مردان است که بر غده پروستات، تأثیر می گذارد.
- پروستات در انتهای مثانه قرار دارد و مجرای ادرار را احاطه می کند.
BPH، بزرگ شدن غده پروستات است که می تواند در عملکرد ادرار در افراد مسن اختلال ایجاد کند. با فشردن مجرای ادرار باعث انسداد و اختلال در ادرار می شود. مردان مبتلا به BPH معمولاً تکرر ادرار دارند. گزینه های درمانی مختلفی برای BPH وجود دارد.
سرطان پروستات
سرطان پروستات، غده پروستات را تحت تأثیر قرار می دهد، غده ای كه مقداری مایعات در مایع منی ایجاد می كند و در كنترل ادرار در مردان نقش دارد. غده پروستات در زیر مثانه و در مقابل رکتوم قرار دارد. سرطان پروستات در آمریكا شایعترین سرطان در مردان است، اما در مراحل ابتدایی نیز قابل درمان است. غربالگری منظم بهترین روش برای تشخیص سرطان پروستات در زمان مناسب است.
خون در ادرار
- هماتوریا وجود خون در ادرار فرد است.
- دیدن خون در ادرار می تواند نگران کننده باشد.
هماتوریا، می تواند یک اختلال جدی را نشان دهد. هنگامی که فرد می تواند خون در ادرار خود را ببیند و آن را تشخیص دهد به آن هماتوریای ناخالص یا ناخوشایند می گویند؛ اما در مواقعی که هنگامی که فرد نمی تواند خون را در ادرار خود ببیند، اما در زیر میکروسکوپ مشاهده می شود هماتوریای میکروسکوپی تشخیص داده می شود.
انسداد مجاری ادراری
- انسداد می تواند ناگهانی یا به طور تدریجی در طولانی مدت رخ دهد.
- انسداد می تواند کل دستگاه ادراری (کلی) و یا بخشی از مجاری را (جزئی) مبتلا کند.
به انسداد در یک یا هر دو لوله (حالب) که ادرار را از کلیه ها به مثانه منتقل می کند، انسداد دستگاه ادراری گفته می شود. بعضی اوقات فقط یک کلیه را درگیر می کند، اما انسداد ممکن است هر دو کلیه را تحت تأثیر قرار دهد. انسداد در هر کجای دستگاه ادراری می تواند به مجاری ادراری فشار وارد کرده و باعث کند شدن جریان ادرار شود. انسداد مجاری ادراری قابل درمان است؛ اما اگر درمان نشود، علائم می توانند به سرعت از خفیف (مثل علائم درد، تب و عفونت) به علائم شدید مانند از دست دادن عملکرد کلیه و سپسیس منجر شده و باعث مرگ شود.
شیوع انسداد مجاری ادراری بسته به علت آن از 5 در 10000 به 5 در 1000 متغیر است. در كودكان، انسداد عمدتاً به دلیل نقص هنگام تولد در دستگاه ادراری ایجاد می شود. شیوع آن در مردان، به ویژه افراد مسن تر از 60 سال، بعلت بزرگ شدن غده پروستات بیشتر است.
آخرین دیدگاه‌ها