دیالیز صفاقی

دیالیز صفاقی یا PD راهی برای دفع سموم و ضایعات خون در بدن بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی است. دیالیز صفاقی، یک روش پاکسازی خون است که با روش تصفیه خون معمولی یا همودیالیز فرق دارد. در طی دیالیز صفاقی، یک مایع تمیز کننده از طریق یک لوله (کاتتر) به بخشی از شکم منتقل می شود. پوشش شکم (صفاقی) به عنوان فیلتر عمل کرده و مواد زاید را از خون بیمار دفع می کند. پس از مدت زمان مشخصی، مایع با مواد زاید فیلتر شده از شکم جاری و دور ریخته می شود.

این روش درمانی را می توان در خانه، محل کار یا هنگام مسافرت انجام داد. اما دیالیز صفاقی برای همه مبتلایان به نارسایی کلیوی گزینه درمانی مناسبی نیست. مبتلایان برای بهره گرفتن از این روش به مهارت های خاص و توانایی های خود مراقبتی در خانه و یا یک مراقب مطمئن نیاز دارند.

 کاربرد دیالیز صفاقی

در شرایطی که کلیه های فرد دیگر عملکرد مناسبی نداشته باشند و به اصطلاح از کارافتاده شوند فرد به  دیالیز احتیاج پیدا می کند.

نارسایی کلیه به دلیل آسیب طولانی مدت کلیه ممکن است در شرایط زیر ایجاد شود:

• دیابت
• فشار خون بالا
• التهاب کلیه (گلومرولونفریت)
• کیست های متعدد در کلیه ها (بیماری کلیه پلی کیستیک)

برتری دیالیز صفاقی به همودیالیز

اگرچه هردو نوع دیالیز می توانند به طور مؤثر خون بیمار را فیلتر کنند، اما دیالیز صفاقی در مقایسه با همودیالیز فواید زیادی دارد از جمله:

• بیمار می تواند رژیم غذایی متنوع تری داشته باشد. تعداد دفعاتی که بیمار به دیالیز صفاقی نیاز پیدا می کند به مراتب بیشتر از تعداد جلسات همودیالیز می باشد. در این صورت میزان کمتری از پتاسیم، سدیم و مایع ممکن است در طی جلسات درمانی در بدن بیمار تجمع پیدا کنند. این ویژگی به بیمار امکان می دهد رژیم غذایی متنوع تری نسبت به بیماران همو دیالیزی داشته باشند. علاوه بر آن، عملکرد کلیه باقیمانده در بیمارانی که از دیالیز صفاقی استفاده می کنند ممکن است حفظ و طولانی تر می شود.
• دیالیز صفاقی انعطاف پذیری بیشتری دارد. در همو دیالیز خون از بدن خارج و از طریق دستگاه فیلتر می شود و سپس خون فیلتر شده به بدن بیمار باز می گردد. همو دیالیز به طور معمول در یک مرکز درمانی، مانند مرکز دیالیز یا بیمارستان انجام می شود، اگرچه بعضی اوقات در خانه هم ممکن است صورت بگیرد. بیمارانی که تحت دیالیز صفاقی قرار می گیرند می توانند دور از مرکز دیالیز زندگی کنند و استقلال بیشتری در روند زندگی خودشان داشته باشند درحالی که بیمارانی که تحت همو دیالیز قرار می گیرند برای انجام دیالیز حتما باید به مراکز خاصی مراجعه کنند.

تشخیص نوع دیالیز برای بیمار 

تعیین و تشخیص نوع دیالیز برای بیمار به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:

• عملکرد کلیه باقیمانده
• سلامتی کلی بیمار
• ترجیحات شخصی بیمار
• وضعیت خانه و سبک زندگی بیمار

در برخی بیماران با شرایط زیر ممکن است پزشک دیالیز صفاقی را به همو دیالیز ترجیح دهند:

• بیمار می خواهد راحت تر کار کند یا به مسافرت برود.
• بیمار ترجیح می دهد که دیالیز فعالیت های روزانه او را زیاد مختل نکند.
• بیمار نمی تواند تغییرات سریع تعادل مایعات همراه با همو دیالیز را تحمل کند.
• کلیه باقیمانده برخی عملکرد های خودش را حفظ کرده و آن ها را نگه داشته است.

موارد منع استفاده از دیالیز صفاقی

در برخی مواقع ممکن است بیمار نتواند تحت درمان دیالیز صفاقی قرار بگیرد، از جمله:

• داشتن زخم های جراحی گسترده در شکم
• ضعف ناحیه بزرگی از عضلات شکمی (فتق)
• ابتلا به بیماری التهابی روده یا دوره های مکرر دیورتیکولیت
• توانایی محدود مراقبت از خود، یا عدم حمایت و مراقبت از بیمار

همچنین افرادی که از دیالیز صفاقی استفاده می کنند، احتمال دارد در نهایت به علت کاهش عملکرد کلیه  به همو دیالیز یا حتی پیوند کلیه نیاز پیدا کنند.

عوارض دیالیز صفاقی

برخی عوارض عفونی که در بیماران دیالیز صفاقی دیده می شوند، عبارتند از:

• افزایش وزن. دیالیز حاوی قند (دکستروز) است، بر همین اساس می تواند منجر به مصرف کالری روزانه فرد و اضافه وزن شود. کالری اضافی همچنین می تواند باعث بالا رفتن قند خون به خصوص در بیماران دیابتی شود.
• فتق . نگه داشتن مایعات در شکم برای مدت طولانی به طور تدریجی می تواند عضلات بیمار  را سست کند.
• بی تاثیر شدن دیالیز. دیالیز صفاقی ممکن است در طولانی مدت تاثیر خودش را از دست بدهد و فرد را مجبور کند که روند دیالیز خود را به همو دیالیز تغییر دهد.

عوارض عفونی

لوله دیالیز که در شکم بیمار قرار می گیرد به نام کاتتر PD، اغلب پاشنه آشیل دیالیز صفاقی است. بسته به محلی که لوله قرار می گیرد ممکن است باعث بروز عفونت های مختلفی در بدن بیمار شود، از جمله:

• پریتونیت. عفونت در حفره شکمی، که “پریتونیت” نامیده می شود.
• عفونت تونل. عفونت در امتداد “تونل” که در زیر پوست و در عضله شکمی ممکن است رخ دهد.
• عفونت محل خروج. عفونت در محل خروج کاتتر PD یا نقطه ای که کاتتر از پوست خارج می شود، می باشد.

گروه های خاصی از بیماران در معرض خطر عوارض عفونی مانند پریتونیت هستند، از جمله:

• زنان دیابتی
• سیاه پوستان
• بیمارانی که دیالیز آن ها از همو دیالیز به دیالیز صفاقی تغییر کرده

به طور کلی ، نحوه انجام PD نباید در بروز خطر ابتلا به پریتونیت تفاوت داشته باشد. طبق اطلاعات مربوط به انجمن کلیوی انگلستان، هر بیمار ممکن است هر 18 ماه یکبار در معرض ابتلا به پریتونیت قرار بگیرد.

علائم و نشانه ها

عفونت اغلب توسط خود بیمار تشخیص داده می شود و علائم بر اساس محل عفونت متفاوت هستند:

• عفونت تونل منجر به درد در طول مسیر سوند به همراه تب می باشد.
• عفونت پریتونیت در حفره شکمی (صفاقی) می تواند منجر به درد شکم با ادرار ابری و تب شود.
• یک عفونت سطحی مانند عفونت محل خروج ممکن است قرمزی یا ترشح در اطراف نقطه ای که کاتتر از پوست بیرون می آید را نشان دهد و منجر به درد در محل عفونت و تب شود.

در صورت بروز علائم عفونت بیمار سریعاً باید با نفرولوژیست خود تماس بگیرد. پریتونیت مربوط به PD توسط آنتی بیوتیک ها درمان می شود. آنتی بیوتیک می توان به طور مستقیم در داخل صفاق همراه با کیسه های دیالیز به طور منظم تزریق و یا به صورت داخل وریدی تزریق شوند. درمان ممکن است برای هفته ها در پایان دیالیز انجام باشد. عفونت های سطحی فقط با آنتی بیوتیک های خوراکی قابل درمان هستند. اما به طور کلی، خطاهای فردی که دیالیز را انجام می دهد، خطر بروز عفونت را افزایش می دهد.

مبتلایان به بیماری های کلیوی که تحت دیالیز صفاقی قرار می گیرند باید از موارد زیر جدا خودداری کنند:

• مصرف برخی داروهای بدون نسخه و مکمل های که می توانند به کلیه آسیب وارد کنند از جمله داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی.
• خیساندن در حمام یا وان گرم و یا شنا در دریاچه، استخر، رودخانه یا استخر غیر کلر که خطر عفونت را افزایش می دهد. دوش و شنا در استخرهای کلراتیو بلامانع می باشد.

نحوه آمادگی برای دیالیز صفاقی

وارد کردن کاتتری که دیالیز را در داخل و خارج از شکم انجام می دهد، به جراحی نیاز دارد. در جراحی ممکن است تحت بی حسی موضعی یا عمومی انجام شود. لوله معمولاً در نزدیکی شکم بیمار قرار می گیرد. بیمار یا مراقب او بهتر است نحوه استفاده از تجهیزات دیالیز صفاقی را به طور کامل آموزش ببیند.

در طول دیالیز صفاقی 

• دستگاه دیالیز به شکم بیمار وصل می شود و برای مدت زمانی مشخص (معمولاً چهار تا شش ساعت) در آنجا می ماند.
• دکستروز موجود در دیالیز به بیمار کمک می کند تا سموم، مواد شیمیایی و مایعات اضافی موجود در خون از رگ های خونی ریز در پوشش حفره شکمی بیمار فیلتر شود.
• با پایان یافتن زمان ساکن شدن، محلول به همراه سمومی که از خون گرفته شده درون یک کیسه استریل جمع آوری و تخلیه می شود.

روند پر کردن و سپس تخلیه شکم یک روش مبادله ای نامیده می شود که بر این اساس دو نوع دیالیز صفاقی وجود دارد. درمان اصلی برای هر یکسان است. با این وجود، تعداد روش های درمانی و نحوه انجام آن ها در هر روش با همدیگر فرق می کند.

دیالیز صفاقی محیطی مداوم (CAPD)

CAPD بدون نیاز به دستگاه انجام می شود. در این روش بیمار یک کیسه پلاستیکی حاوی مایعات تمیز کننده را به لوله در شکم خود متصل می کند. بالا نگه داشتن کیسه پلاستیکی از سطح شانه باعث می شود تا نیروی جاذبه مایعات به شکم منتقل شود. بعد از تخلیه، کیسه پلاستیکی برداشته و دور ریخته می شود. این روند معمولاً سه، چهار یا پنج بار در یک دوره 24 ساعته انجام می شود و در طی آن بیمار می تواند فعالیت های عادی روزمره خودش را انجم دهد. هر مبادله حدود 30 تا 40 دقیقه طول می کشد. برخی از بیماران دوست دارند مبادلات خود را در بین وعده های غذایی و هنگام خواب انجام دهند. بیمار می تواند دیالیز را در خانه، محل کار یا هر مکان تمیز دیگری انجام دهد.

چرخه مداوم دیالیز صفاقی (CCPD)

APD با CAPD فرق دارد زیرا در این روش دستگاه، مایعات تمیز کننده را تخلیه می کند و درمان معمولاً شب در هنگام خواب انجام می شود. دوچرخه پیوسته صفاقی همچنین به عنوان دیالیز صفاقی خودکار (APD) شناخته می شود. دستگاه به طور خودکار شکم بیمار را با مایع دیالیز پر می کند و به آن اجازه می دهد تا در آنجا باقی بماند و سپس بیمار صبح آن را به درون یک کیسه استریل تخلیه کند.

بیمار باید حدود 10 تا 12 ساعت در طول شب به دستگاه متصل باشد، اما در طول روز نیازی به دستگاه ندارد. در این روش ممکن است خطر ابتلا به پریتونیت کمتر باشد زیرا بیمار کمتر به تجهیزات دیالیز وصل می شود . با دیالیز مداوم، بیمار می تواند مایعات اضافی را راحت تر کنترل کند و این کنترل فشار روی قلب و رگ های خونی را کاهش دهد. پزشک برای انتخاب روند دیالیز صفاقی وضعیت پزشکی، سبک زندگی و ترجیحات شخصی خود بیمار را در نظر می گیرد. پزشک ممکن است تغییرات خاصی را برای شخصی سازی برنامه درمان پیشنهاد دهد. برخی از پزشکان احساس می کنند که CAPD و APD در مقایسه با همو دیالیز فواید زیادی دارند.

نتایج دیالیز صفاقی

فاکتورهای زیادی در چگونگی عملکرد دیالیز صفاقی در از بین بردن ضایعات و مایعات اضافی از خون تأثیر می گذارد. این عوامل عبارتند از:

• اندازه
• مدت زمان استفاده
• سرعت فیلتر صفاقی
• تعداد مبادلات روزانه
• غلظت قند در محلول دیالیز

برای بررسی میزان موثر بودن دیالیز، پزشک احتمالاً آزمایشاتی را تجویز می کند، از جمله:

• آزمون تعادل صفاقی (PET). این آزمایش نمونه خون و محلول دیالیز بیمار را در حین دیالیز بررسی می کند. نتایج سرعت جداسازی سموم از خون را نشان می دهد. این اطلاعات به تعیین مدت زمان باقی ماندن محلول در شکم بیمار کمک می کند.
• آزمایش اندازه گیری غلظت اوره. در این آزمایش یک نمونه خون و یک نمونه از محلول دیالیز استفاده شده بیمار تجزیه و تحلیل می شود. نتایج می توانند میزان مواد زاید خاص (اوره) تخلیه شده از خون را اندازه گیری کند. بعد از این روش، پزشک می تواند برای اندازه گیری غلظت اوره بیمار، یک آزمایش ادرار را تجویز کند.

تغییر روال دیالیز صفاقی

اگر نتایج آزمایشات نشان دهد که دیالیز به اندازه کافی سموم را دفع نمی کند، پزشک می تواند روال دیالیز را به این موارد تغییر دهد:

• افزایش تعداد مبادلات
• استفاده از دیالیز با غلظت بیشتر دکستروز
• افزایش مقدار دیالیز مورد استفاده برای هر مبادله

علاوه بر آن بیماران می توانند با خوردن غذاهای مناسب از جمله غذاهای کم نمک و فسفر، نتایج دیالیز و سلامت کلی خود را بهبود ببخشند. یک متخصص تغذیه می تواند در تهیه یک برنامه وعده غذایی فردی به بیمار کمک کند. رژیم غذایی بیمار به وزن، ترجیحات شخصی او و عملکرد کلیه باقیمانده و سایر شرایط پزشکی مانند دیابت یا فشار خون بالا بستگی دارد. مصرف دارو مطابق تجویز برای به دست آوردن بهترین نتیجه بسیار مهم است. بیمار در حین دریافت دیالیز صفاقی، به احتمال زیاد به داروهای مختلفی برای کنترل فشار خون، تحریک تولید گلبول های قرمز، کنترل میزان برخی مواد مغذی در خون و جلوگیری از تجمع فسفر در خون نیاز دارد.