فقدان حس بویایی

فقدان حس بویایی یا آنوسمی به از دست دادن قسمتی یا کل حس بویایی گفته می شود. از دست دادن حس بویایی ممکن است به صورت موقت یا دائمی باشد. بیماری های خاصی مثل حساسیت های فصلی یا سرما خوردگی از جمله عواملی است که ممکن است باعث اختلال عملکرد صحیح بینی شده و به از دست دادن موقت حس بویایی منجر شوند. از طرف دیگر بعضی از مشکلات جدی تر مثل ترومای سر یا تومور های مغزی که بر روی مغز یا اعصاب آن تأثیر گذار است می تواند به از دست دادن دائمی حس بویایی فرد منجر شود. همچنین گاهی از اوقات بالا رفتن سن می تواند منجر به آنوسمی یا از دست دادن قدرت بویایی شود.

معمولاً آنوسمی جدی نبوده و نمی تواند کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر خود قرار داده یا مختل کند.

تنها مشکلی که از دست دادن قدرت بویایی به همراه دارد، بی مزه شدن غذاها نسبت به گذشته و کاهش میل و اشتهای فرد است. عارضه کاهش قدرت بویایی ممکن است منجر به کاهش وزن یا سوء تغذیه شود. در بعضی از موارد نیز کاهش قدرت بویایی ممکن است باعث افسردگی فرد شده و فرد قادر نباشد از مزه غذاها لذت ببرد.

کیفیت زندگی در افراد مبتلا به آنوسمی

اختلال بویایی بدون شک زندگی بیماران را نیز تحت تأثیر خود قرار خواهد داد. افرادی که به این عارضه دچار شده اند، مشکلاتی در پخت و پز ، کاهش اشتها و لذت بردن از غذا خواهند داشت. حتی گاهی اوقات مشکل بویایی به قدری حاد بوده که فرد نمی تواند بهداشت فردی اش را حفظ کرده و در زندگی اجتماعی دچار مشکل شده و امنیت خود را از دست می دهد. در نتیجه بروز مشکل در زندگی اجتماعی، فرد ممکن است گوشه گیر شده و علائم افسردگی از خود نشان دهد. البته افسردگی به دلیل فقدان حس بویایی بیشتر در زنان گزارش شده است. ناگفته نماند که اختلال در بویایی و تغییر بوها برای فرد نسبت به از دست دادن بخش یا کل حس بویایی مشکل ساز تر بوده و می تواند به طور کلی زندگی فرد را دچار اختلال کند.

 عدم تشخیص خطرها

این خطرات شامل  وجود غذاهای فاسد، بوی گاز یا آتش می شود که آدم با حس بویایی خویش متوجه موارد فوق میگردد. طبق مطالعات صورت گرفته از بین افراد 70 سال و بالاتر از آن، 20 درصد مشکل عدم تشخیص بوی دود و 31 درصد مشکل عدم تشخیص بوی گاز داشتند که مشکل بزرگی برای ادامه زندگی و ایمن ماندن در برابر خطرات به حساب می آید.

حس بویایی نقش بسیار مهمی در عادات غذایی فرد دارد، زیرا حس بویایی اهمیت زیادی در تحریک اشتها داشته و بویایی نقش مهمی در درک طعم و مزه غذاها دارد. گاهی اوقات افراد بعد از دست دادن حس بویایی شان، به کلی غذاهای محبوب شان تغییر کرده و میزان غذایی که می خوردند نیز کاهش قابل توجهی پیدا میکند. مشکل کاهش وزن در نتیجه آنوسمی بیشتر در مردان گزارش شده و فرد بعد از دست دادن حس بویایی خود دیگر میل به خوردن غذا های سالم نداشته باشد.

البته این پاسخ ها و اثر گذاری حس بویایی بر روی کیفیت زندگی فرد در افراد مختلف متفاوت است.

تشخیص آنوسمی

در بعضی از موارد افراد مبتلا به اختلال بویایی نیاز به مراقبت و درمان های اختصاصی خواهند داشت. به همین خاطر در چند سال اخیر چندین مرکز و کلینیک مراقبت از بویایی و چشایی در اروپا تأسیس شده است. یکی از چالش هایی که مراکز درمانی قدیمی با آن روبرو بودند یافتن علت اصلی بروز اختلال بویایی موقت یا دائمی فرد بود که با تأسیس این کلینیک ها این مشکل تا حد زیادی کاهش می یابد. تشخیص صحیح این بیماری اهمیت بسیار زیادی در فرآیند درمانی داشته و در صورتی که تشخیص به درستی صورت نگیرد، روند درمان فرد با مشکلات و عوارض جدی همراه خواهد بود.

علت آنوسمی

بیماری آنوسمی یا فقدان حس بویایی معمولاً به علت تورم یا انسداد بینی اتفاق افتاده و در نتیجه آن بوها نمی توانند به قسمت بالایی بینی برسند. البته همیشه علت بروز مشکل بویایی انسداد مجاری تنفسی نبوده و گاهی اوقات سیستمی که سیگنال ها را از بینی به مغز می فرستد دچار اختلال شده و بویایی فرد را مختل می کند.

اما به طور کلی دلایل اصلی ابتلای فرد به آنوسمی یا فقدان بویایی موارد زیر است:

تحریک و آسیب غشای مخاطی در بینی

این مشکل ممکن است در نتیجه:

• عفونت سینوسی
• سرما خوردگی های رایج
• سیگار کشیدن
• آنفولانزا و تب
• آلرژی و حساسیت (رینیتیت آلرژیک)
• انسداد مزمنی که ارتباطی به آلرژی نداشته باشد

با وجود همه علل گفته شده در بیشتر موارد سرماخوردگی علت اصلی از دست دادن موقت و نسبی حس بویایی است.

در زمان سرما خوردگی، مشکل آنوسمی به مرور زمان و خود به خود از بین خواهد رفت و نیاز به درمان خاصی نخواهد داشت.

مسدود شدن مسیر بینی

گاهی اوقات از دست دادن حس بویایی به علت مسدود شدن مسیر بینی است. این علت ممکن است به دلایل زیر اتفاق بی افتد:

• تومور ها
• پولیپ بینی
• تغییر شکل استخوان داخل بینی یا تیغه بینی (انحراف بینی)

آسیب عصبی یا مغزی

گیرنده هایی در داخل بینی وجود دارد که اطلاعات را با استفاده از سلول های عصبی از بینی به مغز هدایت می کند. آنوسمی ممکن است در نتیجه بروز آسیب دیدگی در هر قسمتی از این مسیر انتقال اطلاعات اتفاق بی افتد. علل زیر ممکن است باعث به وجود آمدن آنوسمی در فرد شود:

• سن بالا
• بیماری آلزایمر
• تومور مغزی
• بیماری هانتیگتون
• مشکلات هورمونی
• کم کاری تیروئید
• داروهایی مثل آنتی بیوتیک ها و داروهای کاهش فشار خون بالا
• اسکلروز MS
• بیماری پارکینسون
• اسکیزو فرنیا
• بیماری صرع
• دیابت 1 و 2
• قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی که ممکن است داخل بینی را بسوزانند
• آسیب به بینی و سر
• جراحی های مغز
• کمبود ویتامین و سوء تغذیه
• پرتو درمانی
• مصرف الکل طولانی مدت
• سکته مغزی

در موارد نادر، فرد ممکن است بدون حس بویایی به دنیا آمده که مشکل ژنتیکی است. این نوع از بیماری را آنوسمی مادر زادی می نامند.

تشخیص آنوسمی

اندازه گیری میزان از دست دادن حس بویایی، کار بسیار سختی است. ممکن است پزشک درباره علائم کنونی سؤالاتی پرسیده و معاینه فیزیکی کاملی بر روی بینی فرد انجام داده و سپس در مورد سابقه سلامتی فرد سؤالاتی خواهد بپرسد. همچنین احتمالاً سؤالاتی در مورد زمان شروع عارضه پرسیده می شود و در مورد بوهایی که در استشمام آنها با مشکل مواجهید و مزه غذاها که در طول روز می خورید سؤالاتی توسط پزشک پرسیده شود.

با توجه به جوابهایی که به پزشک می دهید، پزشک ممکن است یکی از آزمایش های زیر را برای بررسی های بیشتر برایتان تجویز کند:

• سی تی اسکن، عکسبرداری که با استفاده از اشعه ایکس عکس هایی با جزئیات بالا از مغز می گیرد
• اسکن ام آر آی که با استفاده از امواج رادیویی و آهنربا ها داخل مغز را نشان می دهد
• ایکس ری برای عکس برداری از جمجمه
• آندوسکوپی داخل بینی برای نگاه کردن داخل بینی

عوارض آنوسمی

مبتلایان به آنوسمی یا فقدان حس بویایی، معمولاً میل زیادی به غذا خوردن نداشته و دچار کاهش وزن و سوء تغذیه می شوند. علت این عارضه به خاطر کاهش طعم غذا در نتیجه از دست دادن حس بویایی فرد است. کسانی که دچار آنوسمی هستند باید از فعال بودن زنگ هشدار سوختگی منزل اطمینان حاصل کنند زیرا در صورت بروز سوختگی در منزل فرد متوجه هیچ بویی نشده و بسیار خطرناک خواهد بود. نکته مهم دیگر اطمینان از سالم بودن غذاهایی است که فرد برای مدت طولانی در منزل نگه داشته است، زیرا در غذاهایی که ظاهر غذا نشان دهنده فاسد بودن آن نیست، فرد با بو کردن نیز متوجه این فساد نبوده و ممکن است دچار مسمومیت شود.

به طور کلی فرد مبتلا به آنوسمی یا فقدان حس بویایی بهتر است موارد زیر را رعایت کند:

• درج برچسب تاریخ انقضاء بر روی تمامی غذاها
• برچسب زدن بر روی تمامی وسایل و مواد شیمیایی، به خصوص حشره کش ها
• احتیاط کامل در استفاده از وسایل برقی و گاز سوز
  

درمان آنوسمی

درمان بیماری آنوسمی بستگی به علت بروز آن دارد. در صورتی که از دست دادن حس بویایی به علت سرما خوردگی، حساسیت یا عفونت سینوسی باشد. معمولاً بیماری خود  به خود و بدون نیاز به هیچ درمانی، بعد از مدت کوتاهی بهبود خواهد یافت. در صورتی که آنوسمی با برطرف شدن سرما خوردگی یا حساسیت بهبود نیافت، فرد باید به پزشک مراجعه کند.

در صورتی که آنوسمی به علت تحریک بینی فرد باشد، می توان از درمان های زیر استفاده کرد:

• ضد گرفتگی بینی
• آنتی هیستامین یا داروهای ضد حساسیت
• اسپری های بینی استروئیدی
• آنتی بیوتیک ها برای عفونت های باکتریایی
• قرار نگرفتن در معرض محرک های شیمیایی بینی و آلرژن
• ترک مصرف سیگار و قرار نگرفتن در معرض دود سیگار

در صورتی که کاهش قدرت بویایی به علت گرفتگی مسیر تنفسی باشد، می توان این مشکل را با برطرف کردن عامل انسداد بینی بهبود بخشید. گاهی اوقات گرفتگی به خاطر پولیپ بینی است که می توان با عمل جراحی پولیپ را از داخل بینی خارج کرد. در صورتی که گرفتگی به خاطر انحراف تیغه بینی باشد با اصلاح تیغه بینی این مشکل را برطرف کرده و می توان سینوس ها را پاکسازی کرد. افراد میانسال یا سالمند از دیگر افراد در معرض ابتلا به آنوسمی هستند و گاهی اوقات ممکن است حس بویایی شان را برای همیشه از دست بدهند. در حال حاضر هیچ درمان قطعی ای برای عارضه آنوسمی مادرزادی وجود نداشته و برای کاهش  مشکل ضعیف شدن حس بویایی می توان با اضافه کردن طعم دهنده ها به غذا، طعم غذاها را به حالت قبلی بازگرداند تا کیفیت زندگی فرد افت نکند.

نتیجه گیری و توصیه ها

 علی رغم پیشرفت های زیاد دانش پزشکی در چند سال اخیر تشخیص دقیق و تفاوت بین عوامل اصلی و تغییرات در عصب ها در فقدان حس بویایی نیاز به تحقیقات و بررسی های بیشتری دارد. بدون شک تشخیص دقیق تر و داشتن درک بهتر نسبت به مکانیزم های بویایی می تواند منجر به روند درمانی بهتری گردد.