عوارض داروهای ضد رتروویروسی HIV می‌تواند شامل کاهش اشتها، اسهال، خستگی و تغییرات خلقی باشد. با این حال، رعایت نکردن برنامه درمانی تجویز شده، می‌تواند باعث شود که ویروس در برابر داروها مقاوم شود. این مسئله درمان این بیماری را سخت تر می‌کند.
روش اصلی مبارزه با بیماری HIV مصرف دسته‌ای از داروها به نام ضد رتروویروس‌ها است. این داروها HIV را درمان نمی‌کنند، اما می‌توانند میزان ویروس را در بدن فردی که مبتلا به HIV است، کاهش دهند. این مسئله سیستم ایمنی را به اندازه کافی قوی نگه می‌دارد تا با بیماری مبارزه کند.
امروزه بیش از 40 داروی ضد رتروویروسی برای درمان HIV تایید شده است. اکثر افرادی که تلاش می‌کنند بیماری اچ آی وی خود را درمان کنند، تا پایان عمر روزانه دو یا چند مورد از این داروها را مصرف می‌کنند.
اهمیت رعایت برنامه درمانی ضد HIV
داروهای ضد رتروویروسی باید در زمان مناسب و به روش مناسب مصرف شوند تا به درستی اثرات دارویی خود را ایجاد کنند. مصرف این داروها به روشی که پزشک معالج تجویز کرده است، پایبندی به درمان نامیده می‌شود. پایبندی به یک برنامه درمانی همیشه کار آسانی نیست.
داروهای ضد رتروویروسی می‌توانند عوارضی ایجاد کنند که آنقدر شدید باشند که برخی افراد تصمیم بگیرند در نهایت مصرف آنها را متوقف کنند. اما اگر فرد مبتلا به اچ آی وی مصرف دوزهای تجویزی این داروها را نادیده بگیرد، ویروس می‌تواند دو باره شروع به کپی برداری از خود در بدن او کند.
این مسئله می‌تواند باعث مقاوم شدن HIV در برابر داروها شود. در این شرایط دارو دیگر اثری نخواهد داشت و گزینه‌های کمتری برای درمان HIV آن فرد در دسترس باقی می‌ماند. برای اطلاعات بیشتر در مورد عوارض داروهای ضد رتروویروسی و نحوه مدیریت علائم و پایبندی به برنامه درمانی، این مقاله را بخوانید.
پایبندی به معنای تبعیت از یک برنامه درمانی است. این مسئله بسیار مهم است! اگر یک فرد مبتلا به اچ آی وی دوزهای مصرفی خود را حذف کند یا کلا برنامه درمانی خود را متوقف کند، ویروس ممکن است نسبت به داروها مقاوم شود. این وضعیت ممکن است درمان HIV را دشوار یا غیرممکن کند.
داروهای ضد HIV چه عوارضی دارند؟
عملکرد داروهای HIV در طول سال‌ها بهبود یافته است و امروزه احتمال بروز عوارض جدی کمتر از گذشته است. با این حال، داروهای ضد HIV همچنان می‌توانند عوارض ایجاد کنند. برخی از آنها خفیف هستند، در حالی که برخی دیگر شدیدتر یا حتی کشنده هستند. همچنین برخی عوارض می‌توانند با افزایش زمان مصرف دارو، شدیدتر شوند.
این امکان وجود دارد که سایر داروها با داروهای HIV تداخل داشته باشند و عوارض ایجاد کنند. سایر شرایط سلامتی نیز می‌توانند عوارض جانبی داروهای HIV را بدتر کنند. به این علل، هنگام شروع مصرف هر داروی جدید، افراد مبتلا به HIV باید با یک پزشک در مورد سایر داروها، مکمل‌ها یا محصولات گیاهی که مصرف می‌کنند، صحبت کنند.
علاوه بر این، در صورت بروز هر گونه عارضه جدید یا غیرعادی، افراد مبتلا به HIV باید با یک پزشک تماس بگیرند. حتی اگر بیمار برای مدت طولانی از دارو استفاده کرده باشد، در صورت بروز عارضه غیر معمول باید با یک پزشک مشورت کند. ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد تا واکنش به یک داروی مصرفی شروع شود.
در مورد عوارض جدی، پزشک باید مطمئن شود که دارو این عوارض را ایجاد می‌کند و عامل دیگری باعث بروز آن نشده است. اگر دارو علت بروز علائم باشد، ممکن است برنامه درمانی را به یک داروی ضد رتروویروس دیگری تغییر دهد. با این حال، تعویض داروی مصرفی و تغییر برنامه درمانی کار آسانی نیست.
با شروع برنامه درمانی جدید، پزشک باید مطمئن شود که داروهای جدید نیز موثر هستند و عوارض شدیدی ایجاد نمی‌کنند. عوارض خفیف تر ممکن است به محض اینکه بدن به دارو عادت کند (یعنی با گذشت زمان) از بین بروند. در غیر این صورت، پزشک معالج ممکن است تغییر روش مصرف دارو را پیشنهاد دهد.
به عنوان مثال، ممکن است مصرف آن را با غذا به جای با معده خالی یا در شب به جای صبح توصیه کنند. در برخی موارد، درمان عوارض برای قابل کنترل تر کردن آنها آسان تر است. برخی از شایع ترین عوارض داروهای ضد HIV عبارت‌اند از:
از دست دادن اشتها
به طور کلی از دست دادن اشتها باعث می‌شود که میل به غذا خوردن کاهش پیدا کند. نمونه‌هایی از داروهایی که ممکن است باعث بروز این وضعیت شوند، عبارت‌اند از:
- آباکاویر (زیاژن)
- زیدوودین
برای کمک به کاهش این مشکل، به جای سه وعده غذایی بزرگ در روز، چندین وعده غذایی کوچک بخورید. اسموتی بنوشید یا مکمل‌های غذایی مصرف کنید تا مطمئن شوید که بدنتان ویتامین و مواد معدنی را به میزان کافی دریافت می‌کند. همچنین شما می‌توانید درباره مصرف محصولات اشتها آور با پزشک معالج خود مشورت کنید.
لیپودیستروفی
لیپودیستروفی وضعیتی است که باعث می‌شود افراد در برخی از نواحی بدن خود، بافت چربی از دست بدهند یا به میزان آن اضافه شود. این مسئله ممکن است باعث شود که برخی افراد احساس اضطراب داشته باشند. نمونه‌هایی از داروهایی که ممکن است باعث بروز این وضعیت شوند، عبارت‌اند از:
- ترکیبی از داروهایی از گروه‌های مهارکننده ترانس کریپتاز معکوس نوکلئوزیدی/نوکلئوتیدی (NRTI)
- مهارکننده‌های پروتئاز
NRTI ها عبارت‌اند از:
- آباکاویر
- تنوفوویر
- زیدوودین
- لامیوودین
- امتریسیتابین
مهارکننده‌های پروتئاز، عبارت‌اند از:
- نلفیناویر
- لوپیناویر
- داروناویر
- ایندیناویر
- آتازاناویر
- تیپراناویر
- ریتوناویر
- ساکویناویر
- فوزامپرناویر
برای رفع این مشکل، ورزش می‌تواند به کاهش چربی کل بدن، از جمله مناطقی که چربی در آن تجمع یافته است، کمک کند. علاوه براین، یک داروی تزریقی به نام tesamorelin (Egrifta) ممکن است به کاهش چربی اضافی شکم در افرادی که از داروهای ضد رتروویروسی HIV استفاده می‌کنند، کمک کند. با این حال، زمانی که افراد مصرف تسامورلین را متوقف کنند، احتمالاً چربی شکم برمی‌گردد.
لیپوساکشن می‌تواند چربی را در نواحی تجمع یافته چربی از بین ببرد. اگر کاهش وزن در صورت رخ دهد، پزشک معالج می‌تواند اطلاعاتی در مورد تزریق اسید پلی لاکتیک (New Fill، Sculptra) به بیمار ارائه دهد. برای افراد مبتلا به دیابت و HIV متفورمین تجویز می‌شود.
این داروی ضد دیابت می‌تواند به کاهش چربی شکم ناشی از لیپودیستروفی کمک کند. با این حال، افرادی که قصد مصرف متفورمین را دارند، باید بدانند که سازمان غذا و دارو برخی از قرص‌های متفورمین طولانی رهش را از بازار جمع آوری کرده است.
اسهال
اسهال شامل دفع مدفوع شل و آبکی است که چندین بار در روز اتفاق می‌افتد. معمولاً اسهال می‌تواند باعث ایجاد حالت اضطرار برای دفع مدفوع شود. نمونه‌هایی از داروهایی که ممکن است باعث بروز این وضعیت شوند، عبارت‌اند از:
- NRTIها
- رالتگراویر
- ماراویروک
- cobicistat
- آنتی بیوتیک‌ها
- مهار کننده‌های پروتئاز
- cobicistatelvitegravir
برای رفع این مشکل، به میزان کمتری غذاهای چرب، تند و لبنی مصرف کنید. از جمله از مصرف غذاهای سرخ شده و محصولات حاوی شیر بپرهیزید. غذاهای حاوی فیبر نامحلول مانند سبزیجات خام، غلات کامل و مغزها را کمتر مصرف کنید. از یک پزشک در مورد مزایای مصرف داروهای ضد اسهال بدون نسخه مانند لوپرامید (Imodium) سوال بپرسید.
خستگی
خستگی یکی از عوارض درمان دارویی HIV است، اما همچنین می‌تواند یکی از علائم HIV باشد. این وضعیت باعث کمبود انرژی و احساس خستگی عمومی می‌شود. نمونه‌هایی از داروهایی که ممکن است باعث بروز این وضعیت شوند، عبارت‌اند از:
- زیدوودین
- efavirenz
برای رفع این مشکل و افزایش انرژی از غذاهای مغذی استفاده کنید. تا جایی که امکان دارد ورزش کنید. در صورت لزوم از سیگار کشیدن و نوشیدن الکل خودداری کنید. به یک برنامه خواب مشخص پایبند باشید. به طور کلی، افراد مبتلا به HIV باید قبل از انجام هر یک از این توصیه‌ها، با یک پزشک مشورت کنند.
کلسترول و تری گلیسیرید بالا
داشتن سطوح بالای کلسترول و تری گلیسیرید ممکن است هیچ علامتی ایجاد نکند. نمونه‌هایی از داروهایی که ممکن است باعث بروز این وضعیت شوند، عبارت‌اند از:
- نلفیناویر
- آباکاویر
- تنوفوویر
- ایندیناویر
- ریتوناویر
- زیدوودین
- ساکویناویر
- Efavirenz
- فوزامپرناویر
- لوپیناویر/ریتوناویر
- تیپراناویر/ریتوناویر
- دارونوویر/کوبیسیستات
- elvitegravir/cobicistat
- atazanavir/cobicistat
به طور کلی برای رفع این مشکل از کشیدن سیگار خودداری کنید. اگر می‌توانید بیشتر ورزش کنید. در صورت امکان مقدار چربی را در رژیم غذایی خود کاهش دهید. با یک متخصص تغذیه در مورد ایمن ترین راه برای انجام این کار صحبت کنید. ماهی و سایر مواد غذایی حاوی اسیدهای چرب امگا 3 را زیاد مصرف کنید. از جمله این موارد شامل گردو، دانه کتان و روغن کانولا است.
هر چند وقت یکبار، برای بررسی سطح کلسترول و تری گلیسیرید آزمایش خون انجام دهید. اگر توسط پزشک تجویز شود، داروهای استاتین یا سایر داروهایی که کلسترول را کاهش می‌دهند، مصرف کنید.
تغییرات خلقی، افسردگی و اضطراب
تغییرات خلقی می‌تواند از علائم HIV نیز باشد. نمونه.هایی از داروهایی که ممکن است باعث بروز این وضعیت شوند، عبارت‌اند از:
- دولوتگراویر
- efavirenz (Sustiva)
- ریلپیویرین (Edurant، Odefsey، Complera)
برای رفع این مشکل از مصرف الکل و داروهای بدون نسخه خودداری کنید. از یک پزشک در مورد مشاوره روانشناسی یا مصرف داروهای ضد افسردگی سوال کنید.
تهوع و استفراغ
به طور کلی حالت تهوع می‌تواند باعث استفراغ شود، اما همیشه منجر به استفراغ نمی‌شود. برای رفع این مشکل، در طول روز به جای سه وعده غذایی بزرگ، وعده‌های غذایی کمتری بخورید. غذاهایی مانند برنج ساده و کراکر بخورید. از مصرف غذاهای چرب و تند بپرهیزید. غذاها را سرد بخورید. از یک پزشک در مورد داروهای ضد استفراغ برای کنترل حالت تهوع سوال کنید.
کهیر
راش یک عارضه مرتبط با تقریباً تمام داروهای ضد HIV است. اما بثورات شدید می‌تواند نشانه یک واکنش آلرژیک یا بیماری جدی دیگری نیز باشد. در صورت بروز راش همراه با هر یک از علائم زیر، با اورژانس تماس بگیرید:
- تب
- مشکل در تنفس یا بلع
- بروز تاول، به خصوص در اطراف دهان، بینی و چشم
- بروز بثوراتی که به سرعت ایجاد شده و گسترش می‌یابند.
برای رفع این مشکل، هر روز پوست خود را با لوسیون بدون عطر و اسانس مرطوب کنید. در هنگام دوش گرفتن و حمام به جای آب گرم از آب خنک یا ولرم استفاده کنید. از صابون‌های ملایم و غیر تحریک کننده استفاده کنید. از پارچه تنفسی مانند لباس دوخته شده با پنبه استفاده کنید. همچنین از یک پزشک در مورد مصرف یک داروی آنتی هیستامین سوال کنید.
مشکلات خواب
برای رفع مشکل خواب، اگر می‌توانید به طور منظم ورزش کنید. به برنامه خواب مشخصی پایبند باشید. مطمئن شوید که اتاق خواب شما برای خواب مناسب است. قبل از خواب با یک حمام آب گرم یا سایر فعالیت‌های آرام بخش استراحت کنید. چند ساعت قبل از خواب از مصرف کافئین و سایر محرک‌ها اجتناب کنید.
در صورتی که مشکل ادامه داشت، در مورد درمان بی خوابی با یک پزشک صحبت کنید.
سایر عوارض داروهای HIV
سایر عوارض داروهای ضد رتروویروسی، می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- خون ریزی
- بیماری قلبی
- قند خون بالا و دیابت
- آسیب کلیه، کبد یا پانکراس
- اسیدوز لاکتیک (وجود سطح بالای اسید لاکتیک در خون)
- بی حسی، سوزش یا درد در دست یا پا به علت مشکلات عصبی
- حساسیت یا واکنش‌های آلرژیک با علائمی مانند تب، تهوع و استفراغ
ممکن است مدتی طول بکشد تا افراد مبتلا به HIV بتوانند رژیم دارویی مناسبی را پیدا کنند. با نظارت و پیگیری دقیق، تیم پزشکی، یک رژیم دارویی ضد رتروویروسی را پیدا می‌کند که به خوبی و با کمترین عوارض بیمار را درمان کند.
