رژیم غذایی برای سنگ کیسه صفرا

کیسه صفرا اندام کوچک و گلابی شکل است که دقیقاً زیر کبد واقع شده است و صفرا را از کبد جمع و ذخیره می کند. مشکلاتی که می توانند کیسه صفرا را تحت تأثیر قرار دهند شامل سنگ کیسه صفرا و سرطان است، اما انتخاب رژیم غذایی سنگ کیسه صفرا ممکن است به جلوگیری از بروز این موارد کمک کند. تحقیقات نشان می دهد افرادی که از رژیم غذایی سالم پیروی می کنند، خطر کمتری در ابتلا به بیمارهای کیسه صفرا دارند. دانستن اینکه چه غذاهایی را برای سلامت کیسه صفرا مفید هستند و از مصرف چه غذاهای باید اجتناب کرد ممکن است به خصوص برای افرادی که قبلاً سنگ کیسه صفرا یا سایر مشکلات کیسه صفرا را تجربه کرده اند مفید باشد.

هیچ رژیم خاصی برای کیسه صفرا سالم وجود ندارد، اما پیروی از برخی دستورالعمل ها می تواند به سالم نگه داشتن کیسه صفرا و عملکرد آن کمک کند.معمولاً سنگ های صفراوی حاوی توده هایی از مواد چرب مانند کلسترول هستند که جامد و سخت شده اند. بعضی اوقات رنگدانه های صفراوی یا رسوبات کلسیم سنگ های کیسه صفرا را تشکیل می دهند. کیسه صفرا ممکن است در برخی موارد فقط چند سنگ کوچک و یا  فقط یک سنگ بزرگ را تشکیل دهد. اما در برخی مواقع می توان با رعایت رژیم غذایی مناسب از بروز سنگ کیسه صفرا تا حدودی پیشگیری کرد.

تشکیل سنگ های صفراوی با افزایش سن شایع تر می شوند. خطر تشکیل آن ها در شرایط زیر بیشتر هم می شود:

• چاقی
• دیابت
• بارداری
• سیگار کشیدن
• کاهش وزن سریع
• مصرف برخی داروهای خاص مانند قرص های ضد بارداری
• خوردن یک رژیم غذایی معمولاً ناسالم، به ویژه رژیم غذایی پر چربی
• داشتن یک خویشاوند نزدیک با سنگ های صفراوی و یا سابقه خانوادگی

کیسه صفرا در هضم غذا

کیسه صفرا در هضم غذا نقش مهمی دارد. صفرا را جمع و ذخیره می کند، سپس وقتی غذا وارد روده کوچک معده می شود، صفرا را به داخل روده کوچک رها می سازد و با این کار به هضم غذا کمک می کند زیرا کیسه صفرا حاوی نمک صفرا و سایر مواد است که چربی را تجزیه می کند. در برخی موارد ممکن است مجرای صفراوی که کیسه صفرا را به روده کوچک متصل می کند توسط سنگ کیسه صفرا مسدود و باعث بروز علائمی مانند درد، نفخ، احساس بیماری (حالت تهوع) و بیمار شدن (استفراغ) شود. سنگ های کیسه صفرا می توانند آزاد شدن صفرا از مجرای صفراوی را دشوار و مختل کنند.

تغییرات رژیم غذایی در تسکین علائم سنگ کیسه صفرا

هیچ رژیم خاصی برای درمان علائم یا سنگ های کیسه صفرا وجود ندارد. اکثر مبتلایان به سنگ کیسه صفرا در عملیاتی به نام کوله سیستکتومی، عمل جراحی برای برداشتن کیسه صفرا را انجام می دهند. با این حال، خوردن یک رژیم غذایی کم چربی می تواند در تسکین علائم سنگ کیسه صفرا موثر باشد. مبتلایان به سنگ کیسه صفرا باید سعی کنند به محض اینکه متوجه شدند که غذایی خاصی باعث شروع درد آن ها می شود از خوردن آن غذا تا زمان جراحی کیسه صفرا، پرهیز کنند. پس از عمل جراحی، دیگر نیازی به پیروی از رژیم های غذایی خاصی نیست، اما بهتر است این بیماران همیشه رژیم غذایی سالمی را رعایت کنند.

اگر اضافه وزن دارید، رسیدن به وزن سالم و مناسب برای شما مفید خواهد بود. با این حال، رسیدن به وزن سالم باید به مرور زمان و به صورت تدریجی صورت بگیرد، زیرا کاهش سریع وزن با رشد سنگ های کیسه صفرا همراه است. کاهش وزن 0.5 تا 1 کیلوگرم در هفته، بی خطر محسوب می شود.

یک رژیم غذایی متعادل سالم شامل موارد زیر است:

• به اندازه کافی حداقل دو لیتر در روز مایعات بنوشید.
• در طول روز حداقل پنج وعده میوه ها و سبزیجات مصرف کنید.
• حداقل 2 الی 3 وعده شیر و فراورده های لبنی به خصوص محصولات لبنی کم چرب را در طول روز مصرف کنید.
• رژیم غذایی پر فیبر مانند مصرف لوبیا، میوه و سبزیجات، جو دوسر و محصولات سبوس دار مانند نان، ماکارونی را انتخاب کنید.
• کربوهیدرات نشاسته ای مانند نان، برنج، غلات، ماکارونی، سیب زمینی و گیاه چنار را مصرف کنید و در صورت امکان انواع سبوس دار را انتخاب کنید.
• مصرف غذاهای پرچربی و پرکربوهیدرات و چربی های اشباع شده در محصولات حیوانی مانند کره، پنیر، گوشت، کیک، بیسکویت و شیرینی را محدود کرده و آن ها را با چربی های اشباع نشده موجود در محصولات غیر حیوانی مانند گل آفتابگردان، کلزا و روغن زیتون، آووکادو، آجیل و حبوبات جایگزین کنید. اما به یاد داشته باشید که چربی های اشباع نشده همچنین می توانند باعث درد سنگ کیسه صفرا شوند.

رژیم غذایی سالم و ناسالم

رژیم غذایی مفید

مصرف زیاد میوه و سبزیجات تازه، آب میوه، لبنیات کم چرب، غلات کامل، آجیل، ادویه جات و حبوبات به عنوان رژیم غذایی مفید شناخته می شود.

رژیم غذایی غیر مفید

منظور از رژیم غذایی غیرمفید مصرف زیاد گوشت فرآوری شده، نوشیدنی های نرم، غلات تصفیه شده، گوشت قرمز، لبنیات پرچرب، شکر، چای، چربی جامد، سیب زمینی پخته شده، میان وعده ها، تخم مرغ، نمک، ترشی و سوسیس می باشد.

برای رعایت رژیم غذایی مناسب در سنگ کیسه صفرا سعی کنید در بین وعده های غذایی خود، میان وعده های پرچرب میل نکنید. بهتر است وعده های غذا های کوچکتر و بیشتری داشته باشید. برخی افراد متوجه می شوند که غذاهای خاص باعث بدتر شدن علائم آن ها می شود. برای شناسایی غذاهای محرک که باعث تشدید علائم شما می شوند بهتر است یک دفترچه یادداشت غذایی و علائمی را برای خود تهیه کنید و برای یک دوره آزمایشی غذا های را که می خورید و علائمی که بعد از آن تجربه می کنید را یادداشت کنید. سپس از مصرف این غذا ها تا دو هفته بررسی کنید تا علائم شما تسکین پیدا کنند. علاوه بر آن برخی بررسی ها نشان داده است که بین رژیم گیاهخواری و بیماری سنگ کیسه صفرا ارتباط کمی اما آماری معنی دار وجود دارد.

کاهش مصرف چربی

در تاثیر رژیم غذایی پرچرب و غذاهای چرب در سنگ کیسه صفرا باید به این نکته توجه کنید که غذاهای پرچرب ممکن است گاهی اوقات باعث ناراحتی و بدتر شدن علائم مربوط به سنگ کیسه صفرا شود. آن ها همچنین می توانند باعث (ایجاد مدفوع چربی استاتراوره Steatorrhoea) شوند که روغنی و کم رنگ است. Steatorrhoea، نشانه هضم نامناسب و نادرست چربی است.

برخی راهکارها برای کاهش چربی در رژیم غذایی، عبارتند از:

غذاهای پرچرب	گزینه های کم چربی در رژیم غذایی مناسب برای سنگ کیسه صفرا
کره، گوشت گاو، روغن	اسپری روغن برای پخت و پز، مربا، عسل
شیر، خامه، ماست پرچرب	شیر بدون چربی، نیمه چربی، کم چرب، شیر تبخیر شده با چربی کم، ماست بدون چربی یا کم چربی
پنیر پرچرب مانند چدار، بری و استیلتون	پنیر لپه، پنیرهای نرم ملایم کوارک، پنیر چدار کم چرب
میان وعده هایی مانند کیک، بیسکویت، شیرینی، کلوچه و آجیل	نان تست، پاپ کورن کم چربی، میوه و سبزیجات، میوه خشک، شاه ماهی، بیسکویت کم چربی
پودینگ، مانند پای و بستنی	ژله، ژله بدون شکر
سس مانند سس مایونز، سس های خامه ای.	سس مایونز سبک، خردل، آب لیمو، سس سالاد بدون چربی، سس های حاوی گوجه فرنگی (بعضی از آن ها می توانند حاوی روغن باشند)، سالسا، سس بالزامیک
گوشت و گوشت های فرآوری شده مانند سوسیس، کالباس	مرغ، بوقلمون، ژامبون بدون چربی، گوشت گاو بدون چربی، گوشت چرخ کرده بوقلمون، گوشت قرمز با چربی قابل مشاهده و ماهی های سفید

توجه:  بسیاری از غذاهای فرآوری شده که دارای چربی کم هستند می توانند حاوی مقادیر زیادی قند باشند. برچسب های محصولات قند بالا را بررسی و سعی کنید مصرف این موارد را به حداقل برسانید. محصولاتی که حاوی بیش از 10 گرم شکر در 100 گرم باشند قند بالایی دارند.

محصولات کم چربی، محصولاتی هستند که حاوی 3 گرم یا کمتر چربی در 100 گرم باشند. توجه کنید که منظور از محصولات کم چرب مواد غذایی نیست که چربی نداشته باشد بلکه  این محصولات 25٪ چربی کمتری نسبت به محصول اصلی و پرچرب دارند. علاوه بر آن محصولات نیمه چرب حاوی 50٪ چربی کمتری نسبت به محصولات اصلی هستند. بنابراین، هنگام انتخاب محصولات کم چرب یا نیمه چرب، این موارد را در نظر داشته باشید و مصرف خود را کنترل کنید.

نکات عملی برای کاهش مصرف چربی

عادت های سالم غذایی می تواند بر میزان چربی مصرف شده تأثیر بگذارد.

برخی راهکارها برای کاهش میزان مصرف چربی در هنگام پخت و پز و تهیه غذا عبارتند از:

• چربی را از بالای قابلمه ها و خورشت ها پاک کنید.
• سعی کنید از مصرف غذاهای فرآوری شده خودداری شود.
• وعده های غذایی خود را با سبزیجات و ادویه جات تزیین کنید.
• در هنگام تهیه مواد غذایی فقط در موارد ضروری از چربی و یا روغن استفاده کنید.
• تمام چربی و پوست قابل مشاهده را از گوشت جدا و برش های گوشت را کوچک تر کنید.
• مواد غذایی را سرخ نکنید و به جای آن مواد غذایی را بخارپز و یا کبابی کنید و یا بجوشانید.
• به جای ریختن مستقیم روغن بر روی غذا میزان مصرف روغن را با یک قاشق چایخوری اندازه گیری کنید.
• هنگام پخت و پز از اسپری روغن استفاده کنید یا روغن اضافی را با استفاده از یک حوله کاغذی بگیرید.
• در هنگام پخت و پز گوشتی که به ته ماهیتابه چسبیده به جای اضافه کردن روغن بیشتر، چند قطره آب اضافه کنید.
• به جای استفاده از سس های آماده سعی کنید با ماست کم چرب، آب لیمو، لیموترش و ادویه جات خودتان سس درست کنید.
• برچسب های محصولات پرچرب را بررسی کنید. محصولی که پر چربی باشد حاوی 5/17 گرم یا بیشتر چربی در 100 گرم است. سعی کنید از غذاهایی که با رنگ قرمز در قسمت برچسب چربی کد گذاری شده اند، خودداری کنید. به دنبال غذاهایی باشید که حاوی 3 گرم چربی یا کمتر داشته باشند.

غذاهای گیاهی

یک رژیم غذایی سالم انواع مختلفی از مواد مغذی را فراهم می کند. رژیم غذایی شامل طیف وسیعی از غذاهای گیاهی است که می تواند مواد مغذی مورد نیاز بدن برای سالم ماندن را تأمین کند. غذاهای گیاهی منبع خوبی از ویتامین ها، مواد معدنی و آنتی اکسیدان ها هستند و می توانند در جلوگیری از بیماری کیسه صفرا موثر باشند. آنتی اکسیدان ها مواد مغذی هستند که باعث آزاد شدن مولکول های سمی معروف به رادیکال های آزاد در بدن می شوند. تشکیل رادیکال های آزاد منجر به استرس اکسیداتیو و در نهایت آسیب سلولی و بیماری های مختلفی از جمله سرطان می شود.

پروتئین خالص

پروتئین برای ترمیم و رشد بافت های بدن ضروری است. گوشت قرمز و لبنیات منبع خوبی از پروتئین هستند، اما می توانند چربی زیادی داشته باشند و مصرف زیاد چربی می تواند بر سلامت کیسه صفرا تاثیر منفی داشته باشد.

غذاهای پروتئینی کم چربی گزینه مناسبی هستند از جمله:

• مرغ
• ماهی
• آجیل و دانه ها
• لبنیات کم چرب
• محصولات سویا
• حبوبات مانند لوبیا و عدس

فیبر

فیبر می تواند با تقویت حرکت مواد غذایی از طریق روده و کاهش تولید اسیدهای صفراوی ثانویه، از بیماری کیسه صفرا و سلامت دستگاه گوارش حمایت کند. از طرفی هم افراد چاقی که برای لاغر شدن سریع خود از رژیم غذایی پر فیبر استفاده می کنند باید توجه داشته باشند که رژیم غذایی پرفیبر برای کاهش وزن سریع بر تولید لجن صفراوی تأثیر دارد. لجن صفراوی یا کیسه صفرا ماده ای است که خطر ابتلا به بیماری کیسه صفرا را افزایش می دهد. این بیماری در افرادی که به سرعت وزن خودشان را کاهش می دهند ایجاد می شود.

منابع پرفیبر، عبارتند از:

• میوه ها
• حبوبات
• سبزیجات
• غلات کامل
• آجیل و دانه ها

چربی های سالم

چربی های غیر اشباع مانند امگا 3 می توانند در محافظت از کیسه صفرا موثر باشند:

• ماهی
• آجیل مانند گردو
• دانه ها، مانند دانه کتان
• روغن های ماهی یا تخم کتان

قهوه

مواد موجود در قهوه می تواند برای عملکرد و محافظت از کیسه صفرا موثر باشد.

کلسیم

مصرف کافی کلسیم در رژیم غذایی می تواند برای سلامت کیسه صفرا موثر باشد.

ویتامین C، منیزیم و فولات

ویتامینC، منیزیم و فولات ممکن است در جلوگیری از بیماری کیسه صفرا به بدن کمک کند. میوه و سبزیجات تازه منابع خوبی از این مواد مغذی هستند.

موارد منع مصرف برای حفظ سلامتی کیسه صفرا

برخی از غذاها ممکن است احتمال بروز اختلالات کیسه صفرا مانند سنگ کیسه صفرا را افزایش دهند.

افرادی که نگران سلامتی کیسه صفرا هستند، از مصرف مواد غذایی زیر پرهیز کرده و یا مصرف آن را محدود کنند:

کربوهیدرات های تصفیه شده

کربوهیدرات ها بخش اصلی رژیم غذایی اکثر مردم هستند و کربوهیدرات های تصفیه شده مانند غلات کامل و جو دوسر می توانند مواد مغذی اساسی را تأمین کنند. با این حال، کربوهیدرات های تصفیه شده ممکن است خطر اختلالات کیسه صفرا را افزایش دهد. در یک مطالعه، محققان دریافتند که خوردن 40 گرم یا بیشتر قند در روز، خطر سنگ صفرا با تشدید علائم آن را دو برابر می کند.

برای پیشگیری از بیماری و یا تشدید علائم سنگ کیسه صفرا از مواد غذایی زیر پرهیز کنید:

• آرد سفید
• آب نبات و شکلات
• سایر غلات تصفیه شده
• شکر و شیرین کننده ها
• کالاهای پخته شده از جمله کوکی ها و کیک ها

چربی های ناسالم

 کیسه صفرا، صفرا را تولید می کند که در هضم چربی ها موثر است. مصرف زیاد چربی ها و به ویژه چربی های اشباع شده و ترانس ممکن است فشار بیشتری را بر این فرآیند وارد کند. محققان دریافته اند افرادی که گوشت قرمز، فرآوری شده و تخم مرغ را به عنوان بخشی از یک رژیم غذایی کلی ناسالم  مصرف می کنند خطر بروز سنگ صفرا را افزایش می دهند.

رژیم غذایی بعد از برداشتن کیسه صفرا

افرادی که کیسه صفرا خود را جراحی می کنند، باز هم قادر به هضم غذا خواهند بود، اما بهتر است حداقل برای چند روز یا هفته اول بعد از جراحی وعده های غذایی کوچک و کم چربی را رعایت کنند.