عدم تحمل لاکتوز

عدم تحمل لاکتوز عدم توانایی هضم و جذب لاکتوز (قند موجود در شیر) است که در هنگام مصرف شیر یا فرآورده های غذایی حاوی شیر منجر به علائم دستگاه گوارش می شود. عدم تحمل لاکتوز به دلیل از بین رفتن لاکتاز ایجاد می شود. لاکتاز، آنزیم روده ای است که مسئول هضم لاکتوز می باشد. این بیماری بیشتر در سن 21 سالگی بروز پیدا می کند. از آنجا که بیماری های روده در هر سنی ممکن است رخ دهد، عدم تحمل لاکتوز هم از هر سنی می تواند شروع شود.

علت عدم تحمل لاکتوز

لاکتوز یک مولکول قند است که از دو قند کوچکتر، گلوکز و گالاکتوز تشکیل شده است.

برای اینکه لاکتوز در روده و بدن جذب شود، ابتدا باید به گلوکز و گالاکتوز تقسیم شود. آنزیمی که این کار را انجام می دهد، لاکتاز نامیده می شود و در سطح سلول های موجود در روده کوچک قرار دارد. عدم تحمل لاکتوز به دلیل کاهش یا عدم فعالیت لاکتاز ایجاد می شود. که از تجزیه لاکتوز جلوگیری می کند. کمبود لاکتاز ممکن است به یکی از سه دلیل مادرزادی، تغییرات ثانویه یا رشدی رخ دهد.

علت مادرزادی عدم تحمل لاکتوز

کمبود لاکتاز احتمال دارد مادرزادی باشد البته این مورد به ندرت دیده می شود و علائم این نوع کمبود لاکتاز مدتی پس از تولد شروع می شود.

علت ثانویه عدم تحمل لاکتوز

یکی دیگر از دلایل کمبود لاکتاز، کمبود ثانویه لاکتاز است. این نوع کمبود ناشی از بیماری هایی است که لاکتاز، روده کوچک را از بین می برد. نمونه ای از چنین بیماری بیماری سلیاک است.

علت ژنتیکی عدم تحمل لاکتوز

شایع ترین علت کمبود لاکتاز کاهش میزان لاکتاز است که پس از کودکی رخ می دهد و تا بزرگسالی ادامه می یابد، که به آن هیپولاکتازی از نوع بزرگسال گفته می شود. این کاهش لاکتاز از نظر ژنتیکی برنامه ریزی شده است. کمبود لاکتاز در بین آسیایی ها شایع است و بیش از 90٪ بزرگسالان در برخی جوامع را تحت تأثیر قرار می دهد. با افزایش سن، ممکن است دچار عدم تحمل لاکتوز شوید. با این حال، به نظر می رسد میزان عدم تحمل خفیف است و با علائم خاصی همراه نیست.

علائم عدم تحمل لاکتوز

علائم اصلی عدم تحمل لاکتوز دستگاه گوارش است و شامل موارد زیر است:

• اسهال
• درد شکم
• نفخ (عبور گاز)

یبوست نشانه عدم تحمل لاکتوز نیست.

ممکن است فرد یک الی 2 ساعت پس از مصرف لاکتوز، از یک حمام ناگهانی استفاده کند. در موارد شدید ممکن است کم آبی بدن ایجاد شود. متأسفانه، این علائم می تواند ناشی از چندین بیماری یا بیماری های گوارشی باشد. بنابراین وجود این علائم در تشخیص بیماری کمبود لاکتاز، خیلی خوب نیست.

شدت علائم

شدت علائم از فردی به فرد دیگر متفاوت است. افراد مقادیر مختلف لاکتوز را در رژیم غذایی خود مصرف می کنند. هرچه لاکتوز در رژیم غذایی بیشتر باشد، علائم بیشتر و شدیدتر می شود. افراد از نظر شدت کمبود لاکتاز متفاوت هستند، یعنی ممکن است بیماری خفیف، متوسط یا شدید باشد. بدن افراد ممکن است در برابر مقدار لاکتوز که به روده بزرگ می رسد عکس العمل های مختلفی را ایجاد کنند. در حالی که برخی ممکن است علائم خفیف بروز دهند و یا حتی علائمی تجربه نکنند، برخی دیگر ممکن است دارای علائم متوسط باشند. دلیل این امر مشخص نیست اما ممکن است به نوع باکتری های روده مربوط باشد.

غیر مجازهای رژیم غذایی در عدم تحمل لاکتوز

اگرچه شیر و غذاهای تهیه شده از شیر تنها منابع طبیعی لاکتوز هستند، اما لاکتوز اغلب در غذاهای آماده یافت می شود. افرادی که تحمل بسیار کمی نسبت به لاکتوز دارند، باید در مورد بسیاری از محصولات غذایی که حاوی لاکتوز هستند مراقبت کنند، محصولات غذایی حاوی لاکتوز عبارتند از:

• نان
• فرنی
• شیر
• پنکیک
• آب نبات
• مارگارین
• سس سالاد
• شیر کاکائو
• پنیرهای نرم
• تخم مرغ خرد شده
• غلات صبحانه فرآوری شده
• مخلوط پنکیک، بیسکویت و کوکی
• چیپس و سایر میان وعده های فرآوری شده
• سیب زمینی سرخ شده، سوپ و نوشیدنی های صبحانه

سعی کنید در مواقع خرید برچسب های مواد غذایی را با احتیاط نگاه کنید، نه تنها به دنبال شیر و لاکتوز موجود در محتویات باشید بلکه به دنبال کلماتی مانند آب پنیر، کشک، فرآورده های شیر، مواد جامد شیر خشک و پودر شیر خشک بدون چربی باشید. اگر هر یک از این کلمات در برچسب ذکر شده باشند، این مواد غذایی حاوی لاکتوز است.

لاکتاز در داروها

• علاوه بر منابع غذایی، لاکتوز می تواند در داروها وجود داشته باشد.
• لاکتوز در بسیاری از داروهای بدون نسخه استفاده می شود. به عنوان مثال، بسیاری از قرص های ضد بارداری حاوی لاکتوز هستند با این حال، این محصولات فقط افرادی را که عدم لاکتور شدیدی دارند را تحت تأثیر قرار می دهد.

تشخیص کمبود لاکتوز

از آنجا که متخصصان داخلی، کودکان و متخصصان خانواده، بیماران مبتلا به علائم دستگاه گوارش را می بینند، از همه آن ها برای تشخیص و درمان عدم تحمل لاکتوز استفاده می شود. اگر تلاش آنها برای تشخیص و معالجه تاثیری نداشت، معمولاً بیماران به متخصص گوارش، متخصص داخلی یا متخصص اطفال که به طور خاص در زمینه بیماریهای دستگاه گوارش آموزش دیده اند، ارجاع داده می شوند. این متخصصان قادر به تشخیص علل علائم غیر از عدم تحمل لاکتوز خواهند بود. اگر چه چندین روش خوب برای تشخیص عدم تحمل لاکتوز وجود دارد، اکثر افرادی که مبتلا هستند خود شان اطلاع دارند. آزمایش تشخیصی عدم تحمل لاکتوز نه تنها می تواند عدم تحمل لاکتوز را تأیید کند بلکه می تواند عدم تحمل لاکتوز را نیز از بین ببرد.

احتمالاً شایع ترین روشی که افراد خود شان بیماری را تشخیص می دهند، حذف شیر از رژیم غذایی است.

فرآورده های شیر در غذاهای آماده و بسیاری از ترکیبات غذایی وجود دارد و نمی توان یک رژیم سفت و سخت برای حذف شیر گرفت. اگر قرار است یک رژیم غذایی مناسب برای حذف شیر و تشخیص عدم تحمل لاکتوز بگیریم، باید یک رژیم غذایی دقیق باشد. یک رژیم سختگیرانه نیاز به مشاوره تغذیه دارد که باید به متخصص تغذیه مراجعه شود. همچنین رژیم غذایی باید به اندازه کافی در طولانی مدت ادامه یابد تا اثرات خودش را نشان دهد. اگر عدم تحمل لاکتوز به تنهایی دلیل بروز علائم باشد، با حذف شیر باید علائم به طور کامل از بین برود.

تست تنفس

آزمون تنفسی هیدروژن مناسب ترین و قابل اطمینان ترین آزمایش برای عدم تحمل لاکتوز است. برای آزمایش تنفس، لاکتوز خالص، معمولاً 25 گرم شیر بعد از یک شب ناشتا با آب مصرف می شود. نمونه های تنفس هر 10 یا 15 دقیقه به مدت 3-5 ساعت پس از مصرف لاکتوز انجام می شود و نمونه ها برای هیدروژن و یا متان تجزیه و تحلیل می شوند. اگر هیدروژن و یا متان در تنفس یافت شود، نشان می دهد فرد به عدم تحمل لاکتوز مبتلا است. مقدار هیدروژن یا متان که در نفس دفع می شود با میزان عدم تحمل لاکتوز متناسب است، یعنی هرچه میزان هیدروژن و یا متان تولید شده بیشتر باشد، عدم تحمل یا کمبود نیز بیشتر می شود.

اما مقدار هیدروژن و یا متان موجود در تنفس، با شدت علائم ارتباطی ندارد. به عبارت دیگر، فردی که هیدروژن و یا متان کمی تولید می کند ممکن است علائم شدیدتری داشته باشد. تست نفس بهترین آزمایش برای تعیین عدم تحمل لاکتوز و کمبود بالقوه لاکتاز است، اما یک آزمایش طولانی و خسته کننده است.

چالش شیر

چالش شیر یک روش ساده تر برای تشخیص عدم تحمل لاکتوز است. فرد یک روز غذایی مصرف نمیکند درست مثل اینکه روزه باشد و پس ازآن یک لیوان شیر در صبح می نوشد. به مدت 3-5 ساعت هیچ چیز دیگری نمی خورد. فرد در صورت ابتلا به عدم تحمل لاکتوز، باید در طی چند ساعت بعد از مصرف شیر علائم خودش را بروز دهد. اگر علائمی وجود نداشته باشد یا علائم خفیف باشند، بعید است فرد به عدم تحمل لاکتوز مبتلا باشد. بهتر است شیر مورد استفاده بدون چربی باشد.

این آزمایش برای تشخیص حساسیت به شیر امکان پذیر نیست. حساسیت به شیر شرایطی متفاوت با عدم تحمل لاکتوز است و به ندرت دیده می شود و در درجه اول در نوزادان و کودکان خردسال رخ می دهد. برای تشخیص حساسیت به شیر از لاکتوز خالص به جای شیر  استفاده می شود. عدم تحمل لاکتوز با حساسیت به شیر متفاوت است. در حساسیت به شیر، بدن نسبت به پروتئین های شیر واکنش نشان می دهد. آلرژی شیر می تواند منجر به علائم شدید از جمله آنافیلاکسی شود.

آزمایش ژنتیک

تجزیه و از بین رفتن لاکتاز در روده توسط ژن ها کنترل می شود. تجزیه و تحلیل DNA، (ماده ژن ها، از سلول های موجود در خون ) مشخص می کند که آیا فرد ژن های از بین برنده لاکتاز را دارد و یا ندارد. آزمایش ژنتیکی مستقیم ترین روش برای تشخیص کمبود عدم تحمل لاکتوز مادرزادی یا رشدی است. متأسفانه، آزمایش نسبتاً پیچیده، گران و اغلب به راحتی در دسترس نیست.

بیوپسی روده

مستقیم ترین آزمایش برای کمبود لاکتاز بیوپسی از روده با اندازه گیری سطح لاکتاز در بافت داخلی روده است. بیوپسی را می توان با آندوسکوپی یا کپسول های خاصی که از طریق دهان یا بینی و داخل روده کوچک عبور می کند، انجام دارد. تجزیه و تحلیل سطح لاکتاز در بیوپسی به روش های تخصصی نیاز دارد که غالباً در دسترس نیستند.

آزمایش قند خون

آزمایش قند خون آزمایش قدیمی تری برای کمبود لاکتاز و عدم تحمل آن است. برای آزمایش قند خون لاکتاز، بیمار باید ناشتا باشد. اگر سطح گلوکز خون بیش از 25 میلی گرم در 100 میلی لیتر باشد، نشان می دهد سطح لاکتاز طبیعی است. متأسفانه، آزمایش قند خون، اگرچه در اصل ساده است، اما نیاز به جمع آوری نمونه های زیاد خون دارد و زیاد مطمئن نیست.

آزمایش عدم تحمل لاکتوز در نوزادان

آزمایش اسیدیته مدفوع، آزمایش کمبود لاکتاز در نوزادان و کودکان خردسال است.

برای آزمایش اسیدیته مدفوع، به نوزاد یا کودک مقدار کمی از لاکتوز به صورت خوراکی داده می شود. چندین نمونه مدفوع متوالی برای اسیدیته آزمایش می شوند نوزاد یا کودک مبتلا به کمبود لاکتاز بعد از مصرف لاکتوز، مدفوع اسیدی ایجاد می کند. با وجود در دسترس بودن تست اسیدیته مدفوع، انجام تست نفس در کودکان خردسال و حتی نوزادان آسان تر است و بیشتر انجام می شود.

درمان عدم تحمل لاکتوز

تغییرات رژیم غذایی

بدیهی ترین روش برای درمان عدم تحمل لاکتوز کاهش مصرف لاکتوز در رژیم غذایی است. خوشبختانه، بیشتر افرادی که تحمل لاکتوز ندارند، می توانند مقادیر کم یا حتی متوسط لاکتوز را مصرف کنند. برای بهبود علائم، کافی است محصولات حاوی شیر مصرف نشوند. بنابراین، ممکن است لازم باشد فقط شیر، ماست، پنیر و بستنی را از رژیم غذایی حذف کنید. اگرچه ماست حاوی مقادیر زیادی لاکتوز است، اما اغلب افراد می توانند آن را تحمل می شود. جایگزین های مانند شیر سویا و برنج برای شیر نیز وجود دارد. اما شیر حاوی اسیدوفیلوس فایده ای ندارد زیرا حاوی لاکتوز است و باکتری های اسیدوفیلوس لاکتوز را تقسیم نمی کنند. از خرید هر کالای حاوی شیر باید پرهیز کنید. از بین بردن غذاهای آماده حاوی شیر و سس بسیار مهم است.

آنزیم لاکتاز

قرص های لاکتاز برای تهیه غذاهای حاوی شیر در دسترس هستند.

سازگاری

برخی افراد دریافتند که با افزایش تدریجی مقدار شیر یا محصولات حاوی شیر در رژیم های غذایی قادر به تحمل لاکتوز بدون ایجاد علائم هستند.

مکمل های کلسیم و ویتامین D

شیر و فراورده های حاوی شیر بهترین منابع کلسیم رژیم غذایی هستند، بنابراین جای تعجب نیست که کمبود کلسیم در افراد عدم تحمل لاکتوز شایع است. کمبود کلسیم باعث افزایش خطر و شدت پوکی استخوان و شکستگی های استخوانی ناشی از آن می شود. بنابراین مهم است که عدم تحمل لاکتوز رژیم های غذایی خود را با کلسیم تکمیل کنند. کمبود ویتامین D باعث بیماری استخوان ها و شکستگی ها نیز می شود. شیر غنی شده با ویتامین Dو مکمل ویتامین D برای جلوگیری از کمبود ویتامین D در این افراد می تواند از کمبود ویتامین جلوگیری کنند.

جایگزین های لبنیات

در بسیاری از جوامع، لبنیات منبع مهمی از کلسیم، پروتئین، ویتامین A، ویتامین B12 و ویتامین D است. قطع لبنیات ممکن است منجر به سوء تغذیه شود، مگر اینکه آن ها را با غذاهای دارای محتوای غذایی مشابه جایگزین کنید.

منابع جایگزین
آجیل و دانه، لوبیا، پرتقال، انجیر، سویا، سبزی کلارد، بامیه، کلم بروکلی، کلم محصولات غنی شده مانند آب پرتقال و شیره های گیاهی	جایگزین برای کلسیم
هویج، کلم بروکلی، سیب زمینی شیرین، جگر، اسفناج، کدو تنبل، خربزه طالبی، تخم مرغ، زردآلو، انبه و نخود فرنگی	جایگزینی برای ویتامین A
قرار گرفتن در معرض نور خورشید طبیعی مصرف ماهی چرب، تخم مرغ، روغن کبد ماهی استفاده از شیره های گیاهی غنی شده و سایر محصولات غنی شده	جایگزینی برای ویتامینD
فرد مبتلا به علائم شدید باید برچسب را بررسی کند تا مطمئن شود که سطح لاکتوز شیر ها صفر است. شیرهای حاوی سبزیجات حاوی پروتئین کمتری نسبت به شیر گاو هستند.	شیر بدون لاکتوز

طبق گفته Nutrition استرالیا، بیشتر مبتلایان به عدم تحمل لاکتوز نیازی به جلوگیری از همه محصولات لبنی ندارند. به گفته آن ها، حتی کسانی که سطح لاکتاز پایینی ندارند، می توانند روزانه 12 گرم لاکتوز، یا یک فنجان شیر را تحمل کنند. مصرف زیاد آن در طول روز همراه با وعده های غذایی می تواند تحمل را افزایش دهد. هرکسی که قصد تغییر رژیم غذایی خود را دارد، برای مشاوره ابتدا باید با پزشک یا یک متخصص تغذیه ثبت شده مشورت کند.