انحراف چشم

انحراف چشم یا Strabismus یا استرابیسم، عدم موفقیت هر دو چشم در حفظ وضعیت درست و همکاری یکنواخت جهت دیدن است. فرد مبتلا به انحراف چشم، در حین نگاه کردن به جسمی، یکی از چشم ها مستقیماً به جسم مورد نظر نگاه می کند. در حالی که چشم دیگر به سمت داخل، خارج، بالا یا پایین است.

انحراف چشم عارضه ای است که ممکن است به صورت ثابت بوده یا به صورت موقت بروز پیدا کند. این تغییر وضعیت و انحراف چشم ها در حین نگاه کردن به یک جسم ممکن است فقط یکی از چشم های فرد را درگیر کرده یا اینکه هر دو چشم را درگیر کند.

مغز برای جلوگیری از دو بینی ناشی از انحراف چشم مادرزادی یا اکتسابی، شروع به نادیده گرفتن ورودی های چشم دارای انحراف کرده که منجر به تنبلی چشم یا «Lazy eye» خواهد شد.

شیوع انحراف چشم

طبق آمار انجمن چشم پزشکی کودکان و انحراف چشم کودکان در آمریکا، تقریباً 4 درصد از جمعیت آمریکا دچار انواع انحراف چشم هستند.

1-انحراف چشم شایع در بین نوزادان همگرایی چشمی نوزادان (infantile esotropia) که چشم ها به سمت داخل می چرخند. این کودکان نمی توانند همزمان از هر دو چشم خود استفاده کنند.

2-Accomodative esortopia این انحراف زمانی است که کودکان می خواهند روی جسمی تمرکز کنند. چشم های آن ها به سمت داخل می چرخد. این اختلال بیشتر در کودکان 2 سال به بالا دیده می شود.

علت انحراف چشم

ماهیچه های کنترل حرکات چشم

به طور کلی شش ماهیچه مسئول کنترل حرکت چشم هستند که به قسمت بیرونی هر کدام از چشم ها متصل شده اند. در هر چشم، یکی از عضلات مسئول حرکت دادن چشم به سمت راست و عضله دیگر مسئول حرکت دادن آن به سمت چپ است. چهار عضله دیگر باقی مانده نیز مسئول حرکت دادن چشم در جهت های بالا و پایین یا در زوایای مختلف هستند.

ساختار و عملکرد طبیعی چشم

حال فرد برای تمرکز بر روی یک شیء با هر دو چشم نیاز به این دارد که تمامی عضلات چشم به طور هماهنگ با یکدیگر کار کند.تا دچار مشکل نشوند. به این منظور و برای حرکت همزمان چشم ها، عضلات هر دو چشم باید به صورت هماهنگ بایکدیگر شروع به حرکت در جهت مشخص کنند. در حقیقت  این مغز است که وظیفه کنترل این عضلات را به عهده دارد.

در صورت طبیعی و سالم بودن قدرت بینایی فرد، هر دو چشم به یک نقطه نگاه خواهند کرد. سپس مغز هر دو تصویر را با هم ترکیب کرده و به صورت یک تصویر سه بعدی به مغز ارسال خواهد کرد. این تصویر سه بعدی به وجود آمده به درک عمق تصویر کمک زیادی خواهد کرد.

بروز انحراف چشم

اما از طرف دیگر هنگامی که یکی از چشم ها تراز نبوده و هماهنگی هر دو چشم را برهم بزند. دو تصویر متفاوت به مغز ارسال خواهد شد. در کودکان، مغز یاد می گیرد که در چنین مواردی تصویر متفاوت ارسال شده توسط چشم دارای انحراف را نادیده گرفته و تصویر بهتر و ارسال شده از چشم سالم تر را برای مغز فرد ارسال کند. در نتیجه کودک مبتلا به این عارضه چشمی، دیگر تصاویر سه بعدی دریافت نمی کند. در نتیجه متوجه عمق تصاویر نخواهید شد.

حال اگر فرد مبتلا بزرگسال باشد، استرابیسم باعث بروز دوبینی دور فرد مبتلا می شود. زیرا مغز هر دو تصویر دریافت شده از چشم ها را به مغز ارسال می کند. هیچ کدام را نادیده نخواهد گرفت. در نتیجه بروز انحراف چشم در کودکی و بزرگسالی عوارض و نشانه های کاملاً متفاوتی خواهد داشت.

علل استرابیسم در کودکان

• فلج مغزی
• سندرم داون
• هیدروسفالی
• تومورهای مغزی
• زایمان زودرس

علاوه بر موارد گفته شده، فرد در صورت بروز آب مروارید یا آسیب دیدگی چشم نیز ممکن است دچار استرابیسم شود. البته طیف وسیعی از کودکان مبتلا به انحراف چشم، دچار هیچ کدام از این مشکلات و بیماری ها نیستند. در بعضی از موارد انحراف چشم ناشی در نتیجه پیش زمینه خانوادگی و به صورت ارثی به کودک منتقل می شود. کودکی که با انحراف چشم به دنیا بیاید به آن انحراف چشم مادرزادی گفته می شود.

علائم انحراف چشم

اولین نشانه بروز استرابیسم، تغییر جهت چشم به سمت داخل، بیرون، پایین، بالا یا در زوایای های مختلف است.  زمانی که این تغییر جهت با نگاه کردن به وضعیت چشم ها کاملاً مشهود و قابل تشخیص باشد به آن «Large- angle» گفته می شود. اما در صورتی که انحراف چشم بسیار جزئی و به سختی قابل تشخیص باشد به آن «small-angle» گفته خواهد شد.

معمولاً در نتیجه بروز استرابیسم Large – angle فرد دچار علائمی مثل چشم درد یا سردرد نخواهد شد. زیرا مغز هیچ تلاشی برای صاف کردن چشم ها نخواهد کرد. به همین خاطر استرابیسم Large –angle معمولاً در صورت درمان نشدن با علائم شدید تنبلی چشم همراه خواهد بود.

در موارد جزئی تر استرابیسم که به آن small –anlge گفته می شود نیز فرد دچار مشکلات بینایی مختل کننده خواهد شد. علاوه بر این علائم چون سردرد و خستگی چشم ها مواردی است که می تواند کارهای روزمره مثل مطالعه و رانندگی را با مشکلاتی روبرو کند.

علائم روانی استرابیسم

علائم این عارضه چشمی فقط اختلالات به وجود آمده برای بینایی نیست. این بیماری با تغییر ظاهر کودکان بزرگسالان باعث کاهش اعتماد به نفس آن ها شده و ارتباط آن ها با افراد دیگر را با مشکلات عدیده ای روبرو خواهد کرد.

تشخیص استرابیسم

بهترین راه حل برای تشخیص به موقع این استرابیسم، انجام معاینات منظم چشمی از دوران کودکی است. به خاطر داشته باشید که هرچقدر علائم این عارضه چشمی زودتر تشخیص داده شود، بدون شک نتیجه به دست آمده از درمان آن نیز بهتر و مؤثر تر خواهد بود. به عنوان مثال در صورتی که استرابیسم کودک همزمان با رشد او تشخیص داده نشده و تحت درمان قرار نگیرد، کودک ممکن است دچار مشکلات دوبینی یا دیگر علائم چشمی شده و این عارضه عملکرد و یادگیری کودک در کلاس را با مشکل مواجه کند.

پیش آگهی استرابیسم

کودکان بعد از تولد ممکن است به علت کامل نبودن رشد سیستم بینایی خود در ابتدا دارای استرابیسم باشند که به مرور زمان علائم آن از بین رفته و انحراف چشم برطرف خواهد شد. با این حال بسیاری از انواع انحرافات چشمی با بزرگ شدن کودک از بین نرفته و دائمی خواهند بود.

درمان انحراف چشم

درمان را در اسرع وقت ممکن و بلافاصله بعد از تشخیص شروع کنید. در غیر این صورت عارضه تا بزرگسالی ادامه دارد. حتی باعث دوبینی در بزرگسالی خواهد شد. بسیاری از افراد بالغ از کودکی دچار این عارضه بوده و تحت درمان قرار نگرفته اند.

درمان استرابیسم کودکان

بهتر است در مورد استرابیسم کودک خود با پزشک اطفال، چشم پزشک یا متخصص کودکان صحبت کنید. روند درمانی ممکن است با استفاده از عینک یا چشم بند آغاز شود تا کودک بتواند اطراف خود را به طور طبیعی با چشم سالم خود مشاهده کند. گاهی اوقات مقصر اصلی انحراف چشم، دوربینی کودک است. در چنین مواردی استفاده از عینک ها می تواند مشکل چشمی را کاملاً برطرف کند. هدف از درمان استرابیسم این است که مشکلات بینایی کودک باید تا قبل از رسیدن او به 8 سال درمان شده باشد. در غیر این صورت کودک ممکن است برای همیشه دچار مشکلات بینایی و انحراف چشم ثابت شود.

عمل جراحی برای درمان استرابیسم

در بسیاری از موارد، تنها و مؤثرترین شیوه درمان انحراف چشم، عمل جراحی است. اگر چشم پزشک استرابیسم کودک را تشخیص دهد. می تواند کودک را برای ادامه روند درمان به چشم پزشک متخصص جراحی انحراف چشمی ارجاع دهد.

میزان موفقیت انجام این عمل جراحی به مواردی از جمله میزان چرخش چشم ها بستگی خواهد داشت. در بعضی از موارد کودک برای برطرف شدن انحراف چشم نیاز به چندین عمل جراحی خواهد داشت. پزشک جراح قبل از انجام عمل جراحی اطلاعات کافی در مورد احتمال موفقیت و عوارض ناشی از این عمل در اختیار خانواده کودک قرار خواهد داد.

عمل جراحی انحراف چشم فقط برای کودکان نیست. حتی می توان از آن برای درمان بزرگسالان نیز استفاده کرد. البته تنبلی چشم فرد بعد از انجام عمل جراحی تا حد زیادی باقی خواهد ماند. به همین خاطر است که تشخیص و درمان این عارضه چشمی در مراحل اولیه آن از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. هر چقدر تشخیص سریع تر صورت گرفته و فرد تحت درمان قرار بگیرد، احتمال موفقیت و بهبود بینایی فرد افزایش خواهد یافت.

درمان های غیر جراحی انحراف چشم

در بعضی از موارد می توان بدون نیاز به عمل جراحی، انحرافات چشمی small –angle را با درمان های چشمی بهبود بخشید. به عنوان نارسایی همگرایی (CI) یک نوع خاص از اگزوتروپیا متناوب است که در آن معمولاً هنگام مشاهده یک جسم با فاصله زیاد هیچ مشکل چشمی ندارند اما هنگام مشاهده یک شیء در نزدیکی خود مثل مواقع خواندن کتاب با مشکل بینایی روبرو شده و یکی از چشم های آن ها به سمت داخل چرخش خواهد داشت.

نارسایی همگرای (Convergence insufficiency) می تواند مطالعه را با مشکل روبرو کند. حتی باعث بروز تاری دید، دو بینی و سردرد شود. علاوه بر این تحقیقات نشان داده است که این عارضه چشمی تا حد زیادی بر روی عملکرد کودکان تأثیر گذار است. حتی می تواند باعث بروز مشکلات تحصیلی در کودک شود. اما خبر خوب اینکه، به نظر می رسد که درمان های غیر جراحی بینایی تا حد زیادی در درمان عارضه نارسایی مؤثر بوده است.

نتیجه گیری

انحراف چشم یا Strabismus همان عدم موفقیت هر دو چشم در حفظ وضعیت درست و همکاری یکنواخت جهت دیدن محیط اطراف است. اگر فردی مبتلا به انحراف چشم باشد، در حین نگاه کردن به یک جسم، یکی از چشم ها مستقیماً به جسم مورد نظر نگاه می کند. در حالی که چشم دیگر مشغول نگاه کردن به سمت داخل، خارج، سمت بالا یا رو به پایین خواهد بود.

تشخیص و درمان به موقع عارضه انحراف چشم اهمیت بسیار زیادی دارد. در صورت درمان به موقع درصد موفقیت آن افزایش خواهد یافت.