هایپرکالمی

هایپرکالمی یک اصطلاح پزشکی است برای زمانی که پتاسیم فرد بالاتر از حد طبیعی باشد. معمولاً افراد مبتلا به هایپرکالمی هیچ علائمی ندارند، و همین تشخیص پزشک را دشوار می کند. هایپرکالمی یک تشخیص شایع است. خوشبختانه، بیشتر بیمارانی که تشخیص داده می شوند، هایپرکالمی خفیف دارند که معمولاً به خوبی درمان می شو. با این حال، هر شرایطی که حتی باعث هایپرکالمی خفیف شود، باید درمان شود تا از پیشرفت شدید هایپرکالمی جلوگیری شود. مقادیر بسیار زیاد پتاسیم در خون (هایپرکالمی شدید) می تواند منجر به ایست قلبی و مرگ شود.

از نظر فنی، هایپرکالمی به معنای سطح غیر طبیعی پتاسیم در خون است. سطح طبیعی پتاسیم در خون 3.5-5.0 میلی گرم در لیتر است. سطح پتاسیم بین 5.1 تا 6.0 میلی مول در لیتر منعکس کننده هایپرکالمی خفیف است. سطح پتاسیم 6.1 تا 7.0 میلی مول در لیتر، هایپرکالمی متوسط است و سطح بالای 7 میلی مول در لیتر، هایپرکالمی شدید می باشد.

فواید سلامتی پتاسیم

پتاسیم برای عملکرد طبیعی ماهیچه ها، قلب و اعصاب بسیار مهم است. این ماده در کنترل فعالیت عضلات صاف (مانند عضله موجود در دستگاه گوارش) و عضله اسکلتی (ماهیچه های اندام ها و استخوان) و همچنین عضلات قلب نقش مهمی دارد. همچنین برای انتقال طبیعی سیگنالهای الکتریکی در سراسر سیستم عصبی در بدن بسیار مهم است. سطح طبیعی پتاسیم خون برای حفظ ریتم الکتریکی طبیعی قلب بسیار مهم است. هم سطح پتاسیم خون پایین (هیپوکالمی) و هم سطح بالای پتاسیم خون (هایپرکالمی) می تواند منجر به ریتم غیر طبیعی قلب شود.

مهم ترین اثر بالینی هایپرکالمی مربوط به ریتم الکتریکی قلب است. در حالی که هایپرکالمی خفیف احتمالاً تأثیر محدودی بر قلب دارد، اما هایپرکالمی متوسط ​​می تواند تغییرات EKG را ایجاد کند (EKG خواندن فعالیت الکتریکی ماهیچه های قلب است) و هایپرکالمی شدید می تواند باعث سرکوب فعالیت الکتریکی قلب شود و می تواند قلب را مختل کند. تأثیر مهم دیگر هایپرکالمی تداخل عملکرد عضلات اسکلتی است. فلج دوره ای هایپرکالمیک یک بیماری ارثی نادر است که در آن بیماران می توانند شروع ناگهانی هایپرکالمی ایجاد کنند که به نوبه خود باعث فلج عضلات می شود. دلیل فلج عضلات به طور واضح درک نشده است، اما احتمالاً به دلیل کمبود فشار خون ناشی از هایپرکالمی عضله است.

علائم هایپرکالمی

به طور معمول، فرد مبتلا هیچ علامتی را تجربه نمی کند، به این معنی که پزشکان ممکن است از تشخیص آن غافل شود تا علائم شدیدتری بروز دهند. هایپرکالمی حاد یا تغییرات چشمگیر سطح پتاسیم در مدت زمان کوتاه، جدی تر از ابتلا به هایپرکالمی مزمن یا مرتباً سطح بالای پتاسیم است. با این حال، هر دو سطح پتاسیم حاد و مزمن بسیار خطرناک هستند و احتمالاً باعث حمله قلبی یا فلج می شود.

هایپرکالمی مزمن اغلب علائم کمتری نسبت به هایپرکالمی حاد دارد.

در سطوح بالاتر، علائم هایپرکالمی شامل موارد زیر است:

• ضعف عضلانی
• احساس کلی ضعف یا خستگی
• حالت تهوع
• درد عضلات یا گرفتگی عضلات
• مشکل تنفسی
• ضربان قلب و درد غیرمعمول

علت هایپرکالمی

علل اصلی بیماری هایپرکالمی بیماری مزمن کلیه، دیابت کنترل نشده، کم آبی، خون ریزی شدید، مصرف پتاسیم بیش از حد رژیم غذایی و برخی از داروها است. هنگامی که سطح پتاسیم بین 5/5 تا 5/5 میلی مول در لیتر باشد، پزشک به طور معمول این عارضه را تشخیص می دهد.

دلایل مختلفی از هایپرکالمی وجود دارد:

عمده ترین دلایل این بیماری اختلال در عملکرد کلیه، بیماری های غده فوق کلیوی، انتقال پتاسیم سلول ها به گردش خون و داروها است.

هیپرکلمی و اختلال عملکرد کلیه

کلیه ها به طور معمول پتاسیم را دفع می کنند، بنابراین اختلالاتی که باعث کاهش عملکرد کلیه ها می شود منجر به بیماری می شود. که شامل:

• نارسایی حاد و مزمن کلیه
• گلومرولونفریت
• نفریت لوپوس
• رد پیوند کلیه
• بیماری های انسدادی دستگاه ادراری مانند urolithiasis (سنگ در مجاری ادراری)

علاوه بر این، بیماران مبتلا به اختلالات کلیوی به ویژه به داروهایی که می توانند سطح پتاسیم خون را افزایش دهند حساس هستند. به عنوان مثال، بیماران مبتلا به اختلالات کلیوی می توانند در صورت تعویض نمک حاوی پتاسیم، مکمل های پتاسیم (به صورت خوراکی یا داخل وریدی)، یا داروهایی که می توانند سطح پتاسیم خون را افزایش دهند، دچار افزایش فشار خون شوند.

نمونه هایی از داروهایی که می توانند سطح پتاسیم خون را افزایش دهند عبارتند از:

• مهارکننده های ACE
• داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)
• مسدود کننده های گیرنده آنژیوتانسین
• دیورتیک های پتاسیم

هایپرکالمی و بیماری های غده فوق کلیوی

غدد آدرنال غدد کوچکی است که در مجاورت کلیه ها واقع شده است و در ترشح هورمون هایی مانند کورتیزول و آلدوسترون از اهمیت زیادی برخوردار هستند. آلدوسترون باعث می شود کلیه ها هنگام دفع پتاسیم در ادرار سدیم و مایعات را حفظ کنند. بنابراین بیماری های غده فوق کلیوی مانند بیماری آدیسون که منجر به کاهش ترشح آلدوسترون می شود باعث کاهش دفع کلیوی پتاسیم و در نتیجه احتباس پتاسیم بدن و از این روش باعث ایجاد هایپرکالمی می شود.

تغییرات پتاسیم

پتاسیم می تواند به داخل سلول ها منتقل شود. در هر زمان معین، حدود 98٪ از کل پتاسیم بدن در داخل سلول هاقرار دارد و تنها 2٪ آن ها در خارج از سلول ها (در گردش خون و در بافت خارج سلول) قرار دارند. آزمایش خون برای اندازه گیری سطح پتاسیم فقط پتاسیم خارج از سلول را اندازه گیری می کند. بنابراین، شرایطی که می تواند باعث خارج شدن پتاسیم از سلول ها به گردش خون شود، می تواند سطح پتاسیم خون را افزایش دهد حتی اگر مقدار کل پتاسیم در بدن تغییر نکرده باشد.

یکی از نمونه های تغییر پتاسیم که باعث قند خون می شود، کتواسیدوز دیابتی است.

یکی دیگر از دلایل هایپرکالمی تخریب بافت است که سلول های در حال مرگ پتاسیم را در گردش خون آزاد می کنند.

نمونه هایی از تغییراتی که باعث هایپرکالمی می شود عبارتند از:

• آسیب و استرس روانی
• عمل جراحی
• همولیز (تجزیه سلول های قرمز خون)
• از بین رفتن زیاد سلول های تومور
• رابدومیولیز (شرایطی که باعث از بین رفتن سلول های ماهیچه ای می شود که بعضی اوقات با آسیب های عضلانی، الکلیسم یا سوء مصرف مواد همراه است.)

بیماری قلبی

در موارد نارسایی احتقانی قلب، عملکرد کلیه پایین و داروهای مصرفی می تواند باعث هایپرکالمی شود.

آسیب: آسیب به بافت ها می تواند باعث تغییر سطح پتاسیم شود.

هیپو آلدوسترونیسم

کمبود هورمون آلدوسترون باعث هیپرکلمی می شود.

هایپرپلازی مادرزادی آدرنال: یک بیماری نادر که ناشی از جهش ژنی می باشد و باعث پایین آمدن سطح آلدوسترون می شود.

مصرف بیشتر پتاسیم: مصرف زیاد پتاسیم از طریق داروها یا رژیم غذایی می تواند باعث هیپرکلمی شود. این نادر است اما ممکن است روی افرادی که بیماری کلیوی دارند، تأثیر بگذارد.

پیشگیری هایپرکالمی

اگر خطر ابتلا به بیماری قند خون وجود داشته باشد، پزشک ممکن است غذاهای حاوی مقادیر زیادی پتاسیم را محدود کند.

طبق دستورالعمل های رژیم غذایی برای آمریکایی ها، بالاترین غذاهای پتاسیم به ازای هر وعده مصرفی عبارتند از:

• سیب زمینی شیرین
• رب گوجه فرنگی
• سبزی چغندر
• سیب زمینی
• لوبیا سفید
• ماست

سایر غذاهای پر پتاسیم عبارتند از:

• کنسرو گوجه فرنگی
• آب میوه هایی مانند آلو، هویج و گوجه فرنگی
• پروتئین هایی مانند لوبیای سفید، سویا، ماهی تن
• میوه های آلوهای خشک، زردآلو و هلو

تشخیص هایپرکالمی

هيپركالمي اغلب علائمي ندارد. این بدان معناست که پزشکان اغلب تشخیص آن را دشوار می دانند.

در موارد هایپرکالمی حاد، پزشکان از روش های زیر برای تشخیص استفاده می کنند:

• ارزیابی عملکرد کلیه، قلب و دستگاه ادراری
• بررسی سطح هیدراتاسیون (میزان آب بدن)
• کنترل ضربان قلب با استفاده از الکتروکاردیوگرام

در هایپرکالمی مزمن، پزشکان موارد زیر را دنبال می کنند:

• انجام کارهای معمول آزمایشگاهی، مانند آزمایش خون یا نمونه ادرار
• چک کردن داروها برای اطمینان از اینکه این داروها باعث افزایش میزان بالای پتاسیم نمی شوند.

درمان هایپرکالمی

درمان هایپرکالمی باید براساس علت اساسی هایپرکالمی، شدت علائم یا ظهور تغییرات ECG و وضعیت سلامتی کلی فرد جداگانه باشد. در موارد هيپركالمي خفيف بخصوص اگر بيمار سالم باشد، نوار قلب طبيعي است و هيچ بيماري مرتبط با آن مانند اسيدوز و بدتر شدن عملکرد كليه وجود نداشته باشد، معمولاً بیمار بدون بستري در بيمارستان درمان مي شود در صورت تشدید فشار خون بالا و ایجاد تغییر در نوار قلب، درمان اضطراری ضروری است. هيپركالمي شديد، اغلب در بخش مراقبت ويژه با نظارت مداوم ريتم قلب در بيمارستان انجام مي شود.

در هایپرکالمی حاد، که اغلب ناشی از یک رویداد خاص مانند تروما است، پزشکان ممکن است از دیالیز و داروهای داخل وریدی برای شستشوی پتاسیم از بدن استفاده کنند. هایپرکالمی مزمن معمولاً به این معناست که کلیه های فرد به درستی کار نمی کنند و پزشکان غالباً از دیالیز برای هیپرکلمی استفاده می کنند دیالیز شامل فیلتر و تصفیه خون برای کاهش کل پتاسیم بدن است. افراد مبتلا به نارسایی کلیه یا هایپرکالمی فوری بیشترین سود را از دیالیز خواهند داشت.

درمان هایپرکالمی ممکن است شامل هر یک از اقدامات زیر، بصورت جداگانه و یا ترکیبی از موارد زیر باشد:

• رژیم غذایی کم پتاسیم (برای موارد خفیف)
• قطع یا تعویض داروهایی که سطح پتاسیم خون را افزایش می دهند.
• کلسیم داخل وریدی برای محافظت موقت از قلب و ماهیچه ها از اثرات فشار خون بالا
• تجویز دیورتیک (دارو هایی که باعث افزایش ادرار می شوند.) برای کاهش کل ذخایر پتاسیم از طریق افزایش دفع پتاسیم در ادرار

توجه به این نکته حائز اهمیت است که بیشتر دیورتیک ها باعث افزایش دفع کلیوی پتاسیم می شوند. فقط داروهای ادرارآور پتاسیم ذکر شده در بالا باعث کاهش دفع کلیه پتاسیم می شوند.

• دیالیز، به خصوص در صورت عدم موفقیت سایر اقدامات یا نارسایی کلیه تجویز می شوذ.