کبد بزرگترین اندام داخلی بدن است و چندین عملکرد مهم را انجام می دهد. پیوند کبد یک عمل جراحی است که کبد فرد را که دیگر به درستی کار نمی کند (نارسایی کبد) از بین می برد و آن را با یک کبد سالم از یک اهدا کننده دیگر جایگزین می کند. پیوند کبد معمولاً به عنوان گزینه درمانی برای مبتلایان بیماری مزمن کبدی در مرحله پایانی می باشد. پیوند کبد همچنین ممکن است در موارد نادر نارسایی ناگهانی کبد کاربرد داشته باشد. پیوند کبد از اهدا کننده فرد زنده امکان پذیر است زیرا کبد انسان اندکی پس از جراحی خودش را بازسازی می کند و به اندازه طبیعی اولیه خودش برمی گردد.
انواع پیوند کبد
پیوند کبد، گزینه درمانی برای مبتلایان به نارسایی کبدی است که بیماری آن ها به سایر روش های درمانی پاسخ نداده است و یا برای برخی از مبتلایان به سرطان کبد که وضعیت آن ها قابل کنترل نیست کاربرد دارد. نارسایی کبد ممکن است به سرعت یا تدریجی در طولانی مدت اتفاق بیفتد. نارسایی کبد که به سرعت در طی چند هفته رخ دهد، نارسایی حاد کبد نامیده می شود. نارسایی حاد کبد یک بیماری غیر طبیعی است که معمولاً نتیجه عوارض داروهای خاص می باشد.
اگرچه پیوند کبد ممکن است نارسایی حاد کبد را درمان کند، اما بیشتر در درمان نارسایی مزمن کبد استفاده می شود. نارسایی مزمن کبد در طی ماه ها و سال ها به آرامی رخ می دهد. نارسایی مزمن کبد می تواند در اثر شرایط مختلف ایجاد شود. شایع ترین علت نارسایی مزمن کبد، سیروز کبدی است. هنگامی که سیروز ایجاد می شود، بافت اسکار جایگزین بافت طبیعی کبد و اختلال در عملکرد کبدی می شود. سیروز شایع ترین دلیل پیوند کبد است. این عمل جراحی همچنین ممکن است برخی سرطان ها با منشأ کبدی را درمان کند.
اهدا کنندگان کبد
پیوند کبد بیشتر از اهدا کننده زنده صورت می گیرد که در این روش بخشی از کبد فرد سالم استفاده می شود. اما این روش سالانه درصد کمی از تعداد کل پیوند کبد را تشکیل می دهد و بیشتر برای کودکانی که نیاز به پیوند دارند انجام می شود. زیرا کبد های اهداکننده مناسب برای کودکان بسیار کمیاب هستند. در حال حاضر، این گزینه برای بزرگسالانی که در مرحله پایانی بیماری کبد قرار دارند هم انجام می گیرد. در این روش، اولین قدم شناسایی یک اهدا کننده سالم و مناسب است که بتواند با خیال راحت تحت یک عمل جراحی بزرگ قرار بگیرد. سن اهداكننده، گروه خون و اندازه اندام نيز برای انجام پیوند مهم می باشد.
بیشتر اهدا کنندگان کبد می توانند اعضاء نزدیک خانواده یا دوستان بیمار باشند. پیوندهایی که با این روش انجام می شوند نسبتا نتایج خوبی دارند، اما پیدا کردن یک اهدا کننده زنده ممکن است دشوار باشد. این جراحی همچنین خطرات قابل توجهی را برای اهدا کننده به همراه داشته باشد. تیم پیوند می تواند در مورد مزایا و خطرات با بیمار و اهدا کننده صحبت کند.
پیوند کبد دومینو
در پیوند کبد دومینو، کبد از یک اهدا کننده که مبتلا به بیماری آمیلوئیدوز خانوادگی است، دریافت می شود. آمیلوئیدوز خانوادگی نوعی اختلال بسیار نادر است که در آن یک پروتئین غیر طبیعی در بدن فرد جمع می شود و در نهایت به اندام های داخلی بدن آسیب می رساند.
اهدا کننده مبتلا به آمیلوئیدوز خانوادگی برای معالجه وضعیت خود تحت جراحی پیوند کبد قرار می گیرد. سپس، اهدا کننده می تواند کبد خود را به بیمار دیگر بدهد زیرا کبد مبتلا به آمیلوئیدوز خانوادگی هنوز به خوبی کار می کند. در نهایت ممکن است فرد دریافت کننده کبد نهایی علائم آمیلوئیدوز را بروز دهد، اما این علائم معمولاً چندین دهه طول می کشد تا بروز کنند. پزشکان معمولاً برای انجام پیوند کبد دومینو گیرندگانی را انتخاب می کنند که 55 سال یا بالاتر سن دارند. پزشکان پس از عمل علائم بیماری را تحت نظر قرار می دهند.
عوارض پیوند کبد
عوارض جراحی
- جراحی پیوند کبد عوارض زیادی را به همراه دارد.
- خطرات مرتبط با خود عمل و همچنین داروهای لازم برای پیشگیری از رد کبد وجود دارد.
در این شرایط احتمال بروز خطرات زیر وجود دارد:
- عفونت
- خون ریزی
- رد کبد اهدایی
- لخته شدن خون
- نارسایی کبد اهدا شده
- سردرگمی ذهنی یا تشنج
- عوارض مجرای صفراوی، از جمله نشت مجرای صفراوی یا کوچک شدن مجاری صفراوی
عوارض طولانی مدت نیز ممکن است شامل بازگشت بیماری کبد می باشد.
عوارض جانبی دارو ها
پس از پیوند کبد، بیمار باید برای بقیه عمر خود دارو مصرف کند تا از رد کبد اهدا شده جلوگیری شود.
این داروها، ضد سرکوب کننده سیستم ایمنی بدن هستند که می توانند عوارض جانبی زیادی ایجاد کنند، از جمله:
- دیابت
- عفونت
- اسهال
- سردرد
- کلسترول بالا
- پوکی استخوان
- فشار خون بالا
آمادگی برای پیوند کبد
انتخاب مرکز پیوند
در صورتی که پزشک پیوند کبد را توصیه کند، ممکن است بیمار به یک مرکز پیوند ارجاع داده شود. همچنین بیمار می تواند خودش مرکزی را از لیست ارائه دهندگان برتر شرکت های بیمه ای انتخاب کند.
بیماران در انتظار بهتر است برای بررسی و انتخاب مراکز پیوند نکات زیر را در نظر بگیرند:
- از میزان بقای بیماران بعد از پیوند در مرکز سوال کنید.
- بیمار بهتر است هزینه های احتمالی قبل، حین و بعد از پیوند را برآورد کند.
- در مورد تعداد و نوع پیوندهایی که مرکز در سال انجام می دهد، اطلاعات بگیرید.
- تعهد مرکز پیوند انتخابی خود را برای رعایت آخرین فناوری ها و تکنیک های پیوند ارزیابی کند.
از آنجایی که هر مرکز معیارهای خاص خودش را برای پیوند دارد، پس از انتخاب مرکز، بیمار ارزیابی می شود که آیا شرایط بیمار با معیارهای مرکز مطابقت می کند یا نمی کند. اگر بیمار در یک مرکز پیوند پذیرش نشود، ممکن است به مرکز دیگری ارجاع داده شود.
اهداف فرایند ارزیابی مرکز پیوند مشخص می کند که آیا:
- بیمار همکاری لازم را بعد از پیوند می کند و یا نمی کند.
- بیمار، بیماری خاصی را دارد که بتواند در موفقیت پیوند کبد اختلال ایجاد کند.
- بیمار از سلامت کافی برای انجام پیوند برخورداری می باشد که بتواند جراحی و داروهای مادام العمر پس از پیوند را تحمل کنند.
قبل از عمل
آزمایشات، مراحل و مشاوره های خاصی که در طول پیوند کبد صورت می گیرند عبارتند از:
- آزمایش های آزمایشگاهی مانند آزمایش خون و ادرار برای ارزیابی سلامت اندام ها از جمله کبد
- آزمایشات تصویربرداری مانند سونوگرافی از کبد
- آزمایش قلب برای تعیین سلامت سیستم قلبی و عروقی
- یک معاینه کلی، از جمله آزمایش های غربالگری سرطان، برای ارزیابی سلامت کلی و بررسی سایر بیماری های که ممکن است در نتیجه پیوند تأثیر بگذارد.
ارزیابی می تواند شامل موارد زیر باشد:
- مشاوره تغذیه با متخصصان رژیم غذایی که رژیم بیمار را ارزیابی می کنند و توصیه هایی در مورد وعده های غذایی قبل و بعد از پیوند به او ارائه می دهند.
- ارزیابی روان شناختی برای ارزیابی و درمان هرگونه اختلالات روانی مانند افسردگی یا اضطراب و تعیین اینکه بیمار کاملا خطرات پیوند کبد را درک کرده باشد.
- مشاور مالی در تامین و تعیین هزینه های مراقبت بعد از پیوند و بررسی هزینه های تحت پوشش بیمه به بیمار کمک می کند.
پس از اتمام این آزمایش ها و مشاوره ها، مرکز پیوند برای بحث در مورد وضعیت بیمار تشکیل جلسه می دهد و تعیین می کند که آیا پیوند بهترین روش درمانی برای بیمار است و آیا او به شرایط لازم برای پیوند را دارد. اگر جواب هر دو سوال مثبت باشد، بیمار در لیست انتظار قرار می گیرد.
قرار گرفتن در لیست انتظار
پزشکان از نتایج آزمایشات عملکرد کبد و سایر فاکتورها برای ارزیابی شدت بیماری استفاده می کنند، تا مشخص شود بیمار تا چه حد به پیوند نیاز دارد. اولویت لیست انتظار پیوند با دو سیستم امتیاز دهی به نام Model for Dellase Drease (MELD) برای بزرگسالان و سیسیتم بیماری کبد کودکان در مرحله نهایی (PELD) برای کودکان کمتر از 12 سال تعیین می شود. پزشک برای تعیین امتیاز MELD از فرمول خاصی استفاده می کند، که می تواند از 6 تا 40 متغیر باشد. نمره بالا MELD نشان دهنده نیاز فوری به پیوند است.
با دسترسی به کبد های اهدا شده، پزشکان مطابق با نمرات MELD و طبق گروه خونی، بیماران را درجه بندی می کنند. معمولاً در ابتدا افرادی که نمرات MELD بالاتری دارند، تحت پیوند کبد قرار می گیرند. مدت زمان انتظار در لیست انتظار پیوند کبد بر اساس نمرات MELD و گروه خونی فرد انجام می شود. برخی از بیماری های کبدی، مانند سرطان کبد، ممکن است منجر به کاهش نمره MELD بیمار شوند.
علاوه بر این، بزرگسالان مبتلا به نارسایی حاد کبدی از سیستم اولویت بندی MELD استثناء هستند و این بیماران بسته به شدت بیماری در لیست انتظار پیوند قرار می گیرند. مدت زمان انتظار در بیماران مختلف می تواند بسیار متفاوت باشد. برخی افراد روزها صبر می کنند، در حالی که برخی دیگر ماه ها یا ممکن است هرگز کبد مناسب بیمار پیدا نشود. در مدت زمانی که بیمار در لیست انتظار قرار دارد پزشک عوارض نارسایی کبد را درمان می کند. عوارض نارسایی کبد در مرحله نهایی پیوند جدی است و ممکن بیمار در این مدت در بیمارستان بستری شود. اگر وضعیت بیمار وخیم تر شود، نمره MELD او تغییر پیدا می کند.
سالم ماندن
بیمارانی که در لیست جراحی پیوند کبد قرار می گیرند، باید برای سالم ماندن خود تلاش کنند. سلامت و فعالیت مناسب می تواند بیمار را برای جراحی آماده کند و حتی باعث بهبودی سریع تر بعد از پیوند شود.
برای این منظور بیماران بهتر است:
- داروهای خود را طبق تجویز پزشک مصرف کنند.
- دستورالعمل های مربوط به رژیم و ورزش را رعایت کنند.
- تمام معاینات پزشکی قبل از پیوند را دنبال کنند و آن ها را انجام دهند.
با تیم پیوند خود در تماس باشند و از آنها درمورد تغییرات بعد از پیوند اطلاعات لازم را کسب کنند مطلع شوید.
در طول عمل
در صورت پیدا شدن یک کبد از فرد اهدا كننده از بیمار خواسته می شود فوراً به بیمارستان مراجعه كند. تیم مراقبت های بیمار را بستری کرده و تحت معاینه قرار می دهند تا مطمئن شوند که بیمار به اندازه کافی برای جراحی آمادگی لازم را دارد. عمل جراحی پیوند با استفاده از بیهوشی عمومی انجام می شود.
جراح برای دسترسی به کبد بیمار، برش یک طولانی در سراسر شکم او ایجاد می کند. محل و اندازه برش با توجه به روش جراحی و آناتومی فرد می تواند متفاوت باشد. جراح، کبد بیمار را برداشته و کبد اهدا کننده را در بدن او قرار می دهد، سپس رگ های خونی و مجاری صفراوی بیمار به کبد جدید پیوند داده می شود. بعد از پیوند کبد جدید، جراح برش های جراحی را بخیه می زند و بیمار برای ریکاوری به بخش مراقبت های ویژه منتقل می شود.
بسته به وضعیت بیمار، جراحی می تواند تا 12 ساعت طول بکشد.
روش پیوند کبد از یک اهداء کننده زنده
برای انجام پیوند از یک اهدا کننده زنده، جراحان ابتدا جراحی را از اهدا کننده شروع کرده و بخشی از کبد او را برای پیوند خارج می کنند. سپس جراحان کبد بیمار را برداشته و قسمت کبد اهدا شده را در بدن او قرار می دهند و رگهای خونی و مجاری صفراوی بیمار را به کبد جدید پیوند می زنند. قسمت باقی مانده از کبد در بدن اهداکننده به سرعت بازسازی می شود و در طی چند هفته به اندازه طبیعی خودش می رسد.
بعد از پیوند کبد
بیمار چند روز در بخش مراقبت های ویژه می ماند و پزشکان و پرستاران وضعیت او را تحت نظر قرار می دهند تا در صورت عوارض و یا علائم دیگر، بیمار سریعا تحت درمان قرار بگیرد. آنها همچنین علائم عملکرد کبد جدید را به طور مکرر بررسی می کنند. علاوه بر آن بیمار 5 تا 10 روز در بیمارستان بستری می شود و پس از بهبودی نسبی مرخص می شود. با ادامه روند بهبودی در خانه بیمار باید معاینات مکرر خود را پیگیری کند. ممکن است بیمار در هفته های اولیه بعد از پیوند هر هفته چند بار آزمایش خون انجام دهد.
- بیمار باید بعد از پیوند کبد تا مادام العمر از داروهای تحت عنوان سرکوب کننده سیستم ایمنی بدن استفاده کند.
- زمان بهبودی کامل بعد از پیوند کبد به طور تقریبی شش ماه می باشد که بعد از آن بیمار می تواند فعالیت های خود را شروع کند. مدت زمان بهبودی بستگی به آمادگی بیمار قبل از پیوند دارد.
پیش آگهی پیوند کبد
شانس بیمار برای میزان موفقیت پیوند کبد و امید به طول عمر بیشتر به وضعیت خاص او بستگی دارد.
بطور کلی، حدود 75٪ افرادی که تحت پیوند کبد قرار می گیرند حداقل 5 سال زندگی می کنند. یعنی برای هر 100 نفری که تحت جراحی پیوند کبد قرار می گیرند، حدود 70 نفر به مدت پنج سال زندگی می کنند و 30 نفر نیز طی پنج سال اولیه می میرند. افرادی که کبد را از یک اهدا کننده زنده دریافت می کنند پیش آگهی کوتاه مدت بهتری دارند. اما برآورد نتایج طولانی مدت دشوار است.
پشتیبانی بیماران پیوند کلیه
طبیعی است که زمان انتظار برای پیوند کبد تا حدودی باعث احساس اضطراب یا استرس و یا ترس از رد پیوند می شود. حمایت دوستان و اعضای خانواده در این مواقع می تواند در مقابله و مدیریت استرس به بیماران کمک کند.
تیم پیوند همچنین می تواند در سایر مراحل پیوند راهکارهای مناسبی را ارائه دهند.
پیوستن به یک گروه پشتیبانی
صحبت با افراد دیگری که تجربه مشابهی داشته اند می تواند ترس و اضطراب بیمار را کاهش دهد.
یافتن خدمات توانبخشی
بعد از پیوند کبد، مددکار اجتماعی می تواند با ارائه خدمات توانبخشی به بیمار در انجام امور مختلف کمک کند.
تعیین اهداف و انتظارات واقع بینانه
- بیمار باید بداند که زندگی بعد از پیوند مشابه زندگی بعد از پیوند او نمی باشد.
- داشتن انتظارات واقع بینانه از نتایج پیوند می تواند به کاهش استرس بیمار کمک کند.
رژیم غذایی بعد پیوند کبد
یک رژیم غذایی مناسب پس از پیوند کبد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است و به بهبودی و حفظ سلامت کبد بیمار کمک می کند. بیمار می تواند از تیم پیوند خود و یا متخصص تغذیه در مورد رژیم غذایی بعد از پیوند راهنمایی های لازم را بگیرد. به طور کلی، رژیم غذایی پس از پیوند کبد باید میزان نمک، کلسترول، چربی و قند کمتری داشته باشد.
برخی از توصیه ها بعد از جراحی، عبارتند از:
- نوشیدن آب کافی و مایعات دیگر
- انتخاب غذاهای غلات سبوس دار
- مصرف فیبر کافی در رژیم غذایی روزانه
- خوردن گوشت بدون چربی، مرغ و ماهی
- مصرف حداقل روزانه 5 وعده میوه و سبزیجات
- پیروی از دستورالعمل های مطمئن و بهداشتی برای تهیه مواد غذایی
- مصرف لبنیات کم چربی یا بدون چربی، برای حفظ بهینه کلسیم و فسفر
- پرهیز از آب گریپ فروت و گریپ فروت به دلیل تأثیر آن ها بر روی داروهای سرکوب سیستم ایمنی
ورزش
ورزش و فعالیت بدنی باید یک بخش منظم از زندگی بیمار بعد از پیوند کبد باشد تا بتواند سلامت کلی جسمی و روانی خودش را بهبود بخشد. بیمار پس از پیوند، باید تا آنجا که می تواند راه برود. سپس بسته به میزان بهبودی خودش می تواند فعالیت بدنی بیشتری داشته باشد. پیاده روی، دوچرخه سواری، شنا و سایر فعالیت های بدنی که فرد از آنها لذت می برد، همگی می توانند بخشی از یک سبک زندگی سالم و فعال بعد از پیوند کبد باشند. اما بیمار باید قبل از شروع یا تغییر روال ورزش پس از پیوند، حتماً با تیم پیوند مشورت کند.
آخرین دیدگاه‌ها