هیدرونفروز شرایطی است که در اثر آن یک یا هر دو کلیه به دلیل تخلیه ناقص دستگاه ادراری متورم می شوند. هیدرونفروز می تواند ناگهانی یا مزمن، جزئی یا کامل، یک طرفه یا دو طرفه باشد. این بیماری می تواند در هر کجای دستگاه ادراری ایجاد شود. مشکلات مربوط به هر یک از ساختارهای دستگاه ادراری ممکن است باعث اختلال در تخلیه سیستم ادراری شود. اگر تنها یکی از کلیه ها مبتلا شود، این بیماری هیدرونفروز یک طرفه نامیده می شود. اگر هر دو کلیه مبتلا شوند، به آن هیدرونفروز دو طرفه گفته می شود. هیدرونفروز ممکن است باعث کاهش عملکرد کلیه شود.
شیوع هیدرونفروز
هیدرونفروز در افراد در هر سنی ممکن است رخ دهد. در كودكان غالباً ناشی از تغییرات ساختاری در بدن (ناهنجاری های آناتومیك) از بدو تولد یا قبل از آن است. در جوانان اغلب به دلیل سنگ کلیه است. این تورم معمولاً فقط در یک کلیه تأثیر می گذارد، اما می تواند هر دو کلیه را درگیر کند. هیدرونفروز یک بیماری ثانویه است که از برخی بیماری زمینه ای دیگر و در نتیجه انسداد مجاری ادراری ناشی می شود. هیدرونفروز تقریباً از هر 100 نوزاد یک نفر را تحت تأثیر قرار می دهد.
علت هیدرونفروز
هیدرونفروز یک بیماری نیست. در عوض، می تواند ناشی از شرایط داخلی و خارجی باشد که بر کلیه و سیستم جمع آوری ادرار تأثیر می گذارد.
یکی از دو مشکل اصلی زیر می توانند باعث بروز هیدرونفروز شوند:
- انسداد در هر جایی از مثانه، کلیه یا مجاری ادراری است که مانع خروج ادرار از کلیه می شود.
- ریفلاکس vesicoureteral)VUR). در این شرایط، دریچه ماهیچه ای که مجرای ادرار را به مثانه اتصال می دهد به درستی کار نمی کند و ادرار را مجبور به بازگشت یا جریان معکوس به کلیه می کند.
علت هیدرونفروز در بزرگسالان
در بزرگسالان، شرایطی که بیشتر منجر به ایجاد هیدرونفروز می شوند، عبارتند از:
- سنگ کلیه. سنگ هایی که ممکن است در کلیه ها یا مجاری ادراری ایجاد می شوند.
- احتباس ادرار. به دلیل عدم توانایی در تخلیه مثانه، ممکن است ادرار در داخل بدن نگه داشته شود.
- باریک یا تنگی دستگاه ادراری. این باریک شدن می تواند به دلیل آسیب دیدگی، عفونت، نقایص هنگام تولد یا جراحی باشد.
- مشکلات عصبی یا ماهیچه ای. این مشکلات می توانند بر کلیه ها یا مجاری ادرار در بیماران مبتلا به دیابت قندی تأثیر بگذارند.
- هایپرپلازی خوش خیم پروستات (BPH). بزرگ شدن غده پروستات در مردان می تواند باعث ایجاد فشار به مجرای ادراری شود.
- سرطان. تومورهای مثانه، غده پروستات، رحم یا سایر اندام هایی که در بخشی از مجرای ادراری یا در مجاورت آن ممکن است باعث انسداد شوند و جریان ادرار را مختل کنند.
- لخته خون. لخته های خون می توانند در کلیه یا حالب ایجاد شوند. یكی از شایع ترین دلایل هیدرونفروز، یوروپاتی انسدادی حاد یك طرفه است. یوروپاتی انسدادی حاد یك طرفه رشد ناگهانی انسداد در یکی از لوله های حالب (لوله ای که کلیه را به مثانه متصل می کند) می باشد. شایعترین علت این انسداد سنگ کلیه است، اما جای زخم و لخته شدن خون نیز می تواند باعث ورم ادراری انسدادی یک طرفه حاد هم شود.
علت هیدورنفروز در زنان
در زنان، هیدرونفروز ممکن است در نتیجه شرایط زیر به وجود آید:
- پرولاپس رحم. وضعیتی که در آن رحم زن از حالت عادی خارج می شود.
- حاملگی. با بزرگ شدن رحم، ممکن است رحم به مجرای ادرار فشار وارد کرده و جریان ادرار را مسدود کند.
- سیستوسل (افتادگی مثانه). دیواره مثانه زن و مهبل ضعیف شده و اجازه می دهد مثانه به داخل واژن فرو رود.
علائم هیدرونفروز
به طور معمول، ادرار با حداقل فشار در مجاری ادراری جریان می یابد. در صورت وجود انسداد در مجاری ادراری، فشار ایجاد می شود. تجمع ادرار در طولانی مدت در کلیه ها، منجر به بزرگ شدن کلیه ها می شود. كلیه ممكن است آنقدر با ادرار پر شود كه به اندام های مجاور خودش فشار وارد کند. در صورت عدم درمان به موقع فشار در طولانی مدت می تواند منجر به اختلال در عملکرد کلیه ها شود. علائم خفیف هیدرونفروز شامل تکرر ادرار و افزایش نیاز به ادرار کردن است.
سایر علائم بالقوه شدیدی که ممکن است بروز کنند، عبارتند از:
- تب
- استفراغ
- حالت تهوع
- درد در شکم یا پهلو
- درد هنگام ادرار کردن
- ادرار ناقص یا تخلیه نادرست
قطع جریان ادرار احتمال ابتلا به عفونت ادراری (UTI) را افزایش می دهد. به همین دلیل UTI یکی از شایع ترین عوارض هیدرونفروز است. برخی از علائم UTI عبارتند از:
- تب
- لرز
- کمردرد
- درد مثانه
- ادرار ابری
- ادرار دردناک
- سوزش با ادرار
- جریان ادرار ضعیف
در صورتی که دچار علائم هیدرونفروز شده اید، حتما به پزشک مراجعه کنید UTI های درمان نشده ممکن است منجر به شرایط جدی تر مانند پیلونفریت، عفونت کلیه و سپسیس، عفونت در جریان خون یا مسمومیت با خون شود.
تشخیص هیدرونفروز
تشخیص زود هنگام این بیماری بسیار مهم است چون عدم تشخیص و درمان به موقع این بیماری در طولانی مدت می تواند منجر به آسیب دائمی کلیه ها شود. برای تشخیص بهتر پزشک به احتمال زیاد با ارزیابی کلی از وضعیت سلامتی بیمار و سپس بررسی علائم ادراری او تشخیص را شروع می کند. همچنین ممکن است با معاینه شکم و ناحیه پهلو، بتوانند کلیه بزرگ شده را تشخیص دهد.
در برخی مواقع پزشک از آزمایشات زیر برای تشخیص علت بیماری استفاده می کند:
- آزمایش ادرار. نمونه ادرار بیمار برای بررسی خون در ادرار، و بلورهای سنگی و یا هرگونه عفونت و باکتری جمع آوری و تجزیه و تحلیل می شود.
- آزمایش خون. شمارش کامل خون برای تعیین وجود عفونت انجام می شود. در برخی موارد هم ممکن است آزمایش عملکرد کلیه از جمله کراتینین، تخمین GFR)eGFR) و نیتروژن اوره خون (BUN) صورت بگیرد.
- روش های تصویربرداری. تجویز سونوگرافی کلیوی یا سی تی اسکن برای تشخیص میزان تورم و احتمالا محل انسداد در لوله های مجاری موثر است. هر دو روش به پزشک اجازه می دهند تا تصویری از قسمت داخلی بدن داشته باشند، اما سونوگرافی کلیوی به طور کلی استاندارد بهتری برای تشخیص هیدرونفروز در نظر گرفته می شود چون به پزشک اجازه می دهد از نزدیک کلیه های بیمار را بررسی کند.
پیش آگهی هیدرونفروز
این بیماری در صورت درمان به موقع، پیش آگهی خوبی دارد. رفع انسداد برای عملکرد مناسب و طبیعی کلیه ضروری است. اگر هیدرونفروز نیاز به عمل جراحی داشته باشد، میزان موفقیت در بهبودی کامل 95 درصد تخمین زده می شود.
پیشگیری هیدرونفروز
از آنجا که هیدرونفروز به دلیل یک بیماری زمینه ای ایجاد می شود، پیشگیری بستگی به اجتناب یا درمان به موقع علت اصلی آن دارد. در صورت احساس درد شدید در ناحیه پهلو یا شکم، استفراغ یا تب بالا سریعا به پزشک مراجعه کنید.
درمان هیدرونفروز
هدف از درمان، بازگرداندن جریان ادرار از کلیه و کاهش تورم و فشار ناشی از پشتیبان گیری از ادرار است. درمان به بیماری زمینه بستگی دارد. برای درمان هیدرونفروز حاد یا ناگهانی، یک لوله استنت یا نرم (لوله نفروستومی) از طریق پوست به کلیه وارد می شود تا ادرار اضافی تخلیه گردد. استنت مجرای ادراری ممکن است توسط یک متخصص اورولوژیست در طی سیستوسکوپی بین کلیه و مثانه قرار می گیرد.
درمان هیدرونفروز در درجه اول به منظور برطرف کردن عاملی است که منجر به انسداد ادراری شده است. گزینه های درمانی آن به علت انسداد بستگی دارد.
اگر مجرای ادرار مسدود شده باعث ایجاد شرایط بیمار شده باشد پزشک می تواند گزینه های زیر را تجویز کند:
- تجویز آنتی بیوتیک برای کنترل عفونت
- لوله نفروستومی که ادرار مسدود شده را قسمت پشتی مثانه تخلیه می کند.
- استنت مجرای ادراری که از لوله ای تشکیل شده و به مجاری ادرار اجازه می دهد تا مثانه را تخلیه کند.
در برخی موارد ممکن است درمان انسداد نیاز به جراحی داشته باشد. در شرایطی که بافت اسکار یا لخته خون باعث انسداد شده باشد، پزشک ممکن است منطقه آسیب دیده را کاملاً خارج و انتهای سالم مجاری ادرار را دوباره به هم وصل کنند تا جریان طبیعی ادرار بازگردد.
درمان هیدرونفروز ناشی از سنگ کلیه
اگر هیدرونفروز ناشی از سنگ در کلیه ها یا مجرای ادرار باشد، گزینه های درمانی شامل موارد زیر است:
- لیتوتریپسی موج شوک. این رایج ترین روش برای درمان سنگ کلیه است که از امواج شوک پر انرژی سنگ ها خرد می شوند تا جراح بتواند آن ها را از بدن خارج کند.
- ادراروسکوپی. در این روش یک لوله نازک با ابزار مخصوص در مجرای ادرار قرار داده می شود تا پزشک بتواند سنگ ها را بشکند و از بین ببرد. این روش بیشتر برای سنگ های مثانه یا نیمه تحتانی مجرای ادرار استفاده می شود. ادراروسکوپی ممکن است در ترکیب با سایر تکنیک ها، مانند لیزر پالس رنگی یا لیتروتریپس الکترو هیدرولیک، برای شکسته شدن سنگ ها استفاده شود. این روش انتخابی برای خانم های باردار و بیماران مبتلا به اختلالات لخته شدن خون می باشد.
- جراحی. هنگامی که سنگ کلیه بسیار بزرگ یا خارج کردن آن دشوار باشد، پزشک مجبور به جراحی خواهد بود.
داروهای مورد استفاده در درمان هیدرونفروز، عبارتند از:
- داروهای ضد درد برای رفع درد بیمار و تسکین علائم موثر هستند.
- برای جلوگیری یا درمان عفونت ادراری ممکن است آنتی بیوتیک تجویز شود.
سبک زندگی و درمان خانگی هیدرونفروز
آب کافی بنوشید.
نوشیدن حداقل هشت لیوان آب در روز (یک لیوان در هر ساعت و به خصوص در حین بیدار شدن) به رقیق شدن ادرار و دفع باکتری ها از دستگاه ادراری کمک می کند. با این حال، بیماران باید از مصرف آب میوه و نوشابه های حاوی مرکبات و کافئین اجتناب کنند، زیرا این مواد می تواند مثانه را تحریک و درد را بدتر کنند.
از کیسه های آب گرم استفاده کنید.
اگر اطراف شکم یا پهلو خود درد دارید سعی کنید از کیسه های آب گرم برای گرم کردن آن ناحیه استفاده کنید. کیسه را به مدت 15 دقیقه، چندین بار در روز در مناطقی که احساس درد می کنید قرار دهید.
از نگه داشتن ادرار، یبوست و زور کردن خودداری کنید.
سعی کنید در صورت لزوم ادرار هر دو ساعت یا بیشتر کنید. ادرار خود را نگه ندارید، چون نگه داشتن ادرار می تواند علائم شما را بدتر کند. یبوست همچنین ممکن است درد و تورم در شکم را افزایش دهد.
از تشکیل سنگ کلیه پیشگیری کنید.
استفاده از دارو های ادرار آور که می تواند به کم آبی بدن منجر شود، سابقه عفونت مزمن دستگاه ادراری، نقرس، پرکاری تیروئید و مشکل هضم مواد معدنی شما را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سنگ کلیه قرار می دهد. اما خوردن یک رژیم غذایی سالم و قلیایی و کم اگزالات، احتمال ابتلا به سنگ کلیه را کاهش می دهد. علاوه بر آن باید سعی کنید. خطر ابتلا به عفونت های شدید دستگاه ادراری را کاهش دهید.
برای کاهش خطر ابتلا به سنگ کلیه، می توانید دستورات غذایی زیر را در نظر بگیرید:
سبزیجات و میوه های تازه، برخی تحقیقات نشان می دهد افرادی که از رژیم های غذایی ا گیاهی، محصولات لبنی و گوشت کم پیروی می کنند، کمتر به سنگ کلیه مبتلا می شوند.
گزینه های خوب مواد غذایی برای هیدرونفروز، عبارتند از:
- موز
- ماهی و مرغ بدون چربی
- حبوبات و دانه های جوانه زده
- سبزیجات برگ دار از همه نوع و آب سبزیجات تازه له شده
- غذاهای قلیایی، آب لیمو، سرکه سیب، عسل خام، سبزیجات تازه
- غذاهای سرشار از ویتامین E، انواع توت ها، روغن زیتون، بادام، آووکادو و کدو
- غذاهای سرشار از منیزیم و پتاسیم، سبزیجات سبز بدون برگ، خربزه، موز، کاکائو و آووکادو
حتماً مصرف غذاهای فرآوری شده و تصفیه شده خود را کاهش دهید.
آخرین دیدگاه‌ها