واسکولیت

واسکولیت (Vasculitis) التهاب رگ های خونی است که باعث ایجاد تغییر در دیواره رگ های خونی از جمله ضخیم شدن، ضعیف شدن، باریک شدن یا زخم شدن آن ها خواهد شد. این تغییرات به وجود آمده ممکن است جریان خون فرد مبتلا محدود کرده و در نتیجه باعث آسیب به اندام و بافت ها شود. انواع مختلفی از بیماری واسکولیت وجود دارد که بیشتر آن ها نادر هستند. واسکولیت ممکن است فقط یک عضو یا چندین عضو از بدن فرد مبتلا را درگیر کند. این بیماری می تواند به دو صورت کوتاه مدت (حاد) یا طولانی مدت (مزمن) بروز پیدا کند.

واسکولیت بیماری است که می تواند هر کسی را درگیر کند با این حال ابتلا به این بیماری در گروه خاصی از افراد شایع تر از دیگران است. همچنین با توجه به نوع واسکولیت مبتلا شده به آن، این بیماری می تواند بدون نیاز به هیچ درمانی بهبود یابد. البته درمان برخی از انواع واسکولیت برای درمان نیاز به مصرف دارو با هدف کنترل التهاب و پیشگیری از عود مجدد بیماری خواهد داشت.

بیماری واسکولیت نیز به عنوان بیماری آنژییت و شریانی نیز شناخته می شود.

علت واسکولیت

علت دقیق بروز بیماری واسکولیت هنوز مشخص نیست. برخی از انواع آن مربوط به آرایش ژنتیکی فرد بوده و برخی از انواع دیگر آن ناشی از حمله اشتباه سیستم ایمنی بدن به سلول رگهای خونی است.

محرک های احتمالی این واکنش اشتباه توسط سیستم ایمنی بدن عبارتند از:

• عفونت هایی مانند هپاتیت B و هپاتیت C
• سرطان خون
• بیماری های سیستم ایمنی مانند آرتریت روماتوئید، لوپوس و اسکلرودرما
• واکنش نسبت به داروهای خاص

رگ های خونی تحت تأثیر بیماری واسکولیت ممکن است دچار خونریزی یا التهاب شوند. البته این التهاب به وجود آمده می تواند باعث ضخیم شدن لایه های دیواره رگ های خونی شود. در نتیجه رگ های خونی محدود شده و میزان خون، اکسیژن و مواد مغذی حیاتی که به بافت ها و اندام های بدن می رسد به طور قابل توجهی کاهش خواهد یافت.

عوامل خطر واسکولیت

بیماری واسکولیت در هر جنسیت، نژاد یا در هر سنی ممکن است رخ دهد. اما برخی از عوامل می توانند خطر ابتلا به واسکولیت را افزایش دهند.

این عوامل خطر شامل موارد زیر می شوند:

• سیگار کشیدن
• ابتلا به عفونت مزمن هپاتیت B یا C
• داشتن برخی از انواع بیماری های خود ایمنی از جمله آرتریت روماتوئید، اسکلرودرما یا لوپوس

علائم واسکولیت

علائم و نشانه های واسکولیت بسیار متفاوت هستند. آنها غالباً با کاهش جریان خون در بدن ارتباط مستقیم داشته و در نتیجه می توانند نتایج مخربی برای بدن به همراه داشته باشند.

علائم و نشانه های عمومی که در بیشتر انواع واسکولیت متداول است، عبارتند از:

• تب
• سردرد
• خستگی
• کاهش وزن
• درد
• عرق در هنگام شب
• ضایعات پوستی
• مشکلات عصبی مانند بی حسی یا ضعف

علائم و نشانه ها باتوجه به نوع واسکولیت

علائم و نشانه های دیگر واسکولیت معمولاً مربوط به نوع خاص آن خواهد بود. علائم این بیماری به سرعت ظاهر خواهد شد.

بیماری بهجت

این بیماری باعث التهاب شریان ها و رگ های شما خواهد شد. علائم و نشانه ها شامل زخم دهان و دستگاه تناسلی، التهاب چشم و بروز ضایعات پوستی مانند آکنه می شود.

بیماری بوجر

این بیماری باعث ایجاد التهاب و لخته شدن خون در رگ های خونی دست و پا شده و در نتیجه باعث بروز درد و زخم در نواحی درگیر شده خواهد شد. در موارد نادر نیز بیماری بوجر می تواند رگ های خونی در شکم، مغز و قلب را تحت تأثیر قرار دهد. به این بیماری ترمبروآنژیت نیز گفته می شود.

سندرم چورگ-اشتراوس (گرانولوماتوز ائوزینوفیلیک همراه با پالانژییت)

احتمال ابتلا به این بیماری بسیار نادر است. این بیماری عمدتاً بر روی پوست، کلیه ها، قلب و اعصاب اندام های فرد مبتلا تأثیر خواهد گذاشت. علائم و نشانه های این بیماری بسیار متفاوت بوده و شامل آسم، تغییرات پوستی، درد عصبی و حساسیت بینی می شود.

کرایوگلوبولینمی

این بیماری ناشی از پروتئین های غیر طبیعی در خون است. علائم و نشانه های این بیماری شامل بروز ضایعات پوستی، درد مفاصل، ضعف و بی حسی یا سوزن شدن اندام ها می شود.

آرتریت سلول غول پیکر

این بیماری باعث بروز التهاب در شریان ها به خصوص شریان های موجود در سر فرد مبتلا خواهد شد. آرتریت سلول غول پیکر می تواند باعث بروز علائمی مثل سردرد، حساسیت پوست سر، درد فک، تاری دید، دو بینی یا حتی از دست دادن بینایی در فرد شود. به این بیماری شریان موقتی نیز گفته می شود.

گرانولوماتوز همراه با پالانژیت

این بیماری باعث التهاب رگ های خونی در بینی، سینوس ها ، گلو، ریه ها و کلیه ها خواهد شد. علائم و نشانه های بیماری شامل خشکی بینی، عفونت سینوسی، خونریزی بینی و احتمالاً سرفه کردن همراه با خون خواهد بود. اما بیشتر افراد تا زمان پیشرفت این بیماری هیچ گونه علامت یا نشانه نخواهند داشت.

پورپورا Henoch-Schonlein (واسکولیت IgA)

این بیماری در کودکان شایعتر از بزرگسالان بوده و باعث التهاب رگ های خونی کوچک (مویرگ) در پوست، مفاصل، روده و کلیه ها می شود. علائم و نشانه ها این بیماری شامل درد شکم، وجود خون در ادرار، درد مفاصل و بروز ضایعات پوستی بر روی باسن یا پاهای شما خواهد شد.

واسکولیت حساسیت بالا

گاهی اوقات به این بیماری واسکولیت آلرژیک نیز گفته می شود. نشانه اصلی ابتلا به این بیماری بروز لکه های قرمز بر روی پوست است که بیشتر قسمت های پایینی پا را درگیر خواهد کرد. ابتلا به این بیماری می تواند ناشی از عفونت یا واکنش نامناسب بدن نسبت به داروی مصرفی باشد.

بیماری کاوازاکی

این بیماری بیشتر در کودکان زیر 5 سال رخ می دهد. علائم و نشانه های این بیماری شامل تب، ضایعات پوستی و قرمزی چشم می شود. به این بیماری سندرم غده لنفاوی مخاطی نیز گفته می شود.

پولی آنژیت میکروسکوپی

این شکل از واسکولیت معمولاً رگ های خونی کوچک موجود در کلیه ها، ریه ها یا اعصاب را تحت تأثیر قرار می دهد. این بیماری ممکن است با علائمی همچون درد شکم، ضایعات پوستی، تب، درد عضلات و کاهش وزن همراه باشد. همچنین در صورتی که ریه ها فرد بیمار درگیر شود، فرد ممکن است خون سرفه کند.

بیماری پولی آرتریت نودوزا (Polyarteritis nodosa)

این نوع از واسکولیت معمولاً عملکرد کلیه ها، دستگاه گوارش، اعصاب و پوست فرد مبتلا را تحت تأثیر قرار خواهد داد. علائم و نشانه های این بیماری شامل بروز ضایعات پوستی، ضعف عمومی، کاهش وزن، درد عضلات و مفاصل، درد شکم بعد از خوردن غذا، فشار خون بالا، درد عضلانی و ضعف و مشکلات کلیوی می شود.

آرتریت تاکایاسو

این نوع از واسکولیت معمولاً بر روی عروق بزرگتر بدن از جمله آئورت تأثیر خواهد گذاشت. علائم و نشانه های این بیماری شامل درد مفاصل، از بین رفتن نبض، فشار خون بالا، تعریق شبانه، تب، ضعف عمومی بدن، کاهش اشتها، سردرد و تغییرات بینایی می شود.

زمان مراجعه به پزشک

در صورتی که دچار علائم و نشانه های نگران کننده این بیماری شدید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. زیرا بعضی از انواع واسکولیت به سرعت شدت گرفته و یکی از اصلی ترین نکات برای موفقیت آمیز بودن درمان، تشخیص و درمان به موقع آن است.

عوارض واسکولیت

عوارض جانبی ناشی از بیماری واسکولیت به نوع و شدت بیماری فرد بستگی خواهد داشت. البته این عوارض جانبی ممکن است به دلیل مصرف داروهای درمانی این بیماری به وجود آمده باشد. عوارض جانبی ناشی از واسکولیت شامل موارد زیر می شود:

• آسیب به اعضای بدن. برخی از انواع واسکولیت می تواند به قدری شدید باشد که باعث آسیب به اعضای اصلی بدن فرد مبتلا شود.
• لخته های خون و آنوریسم ها. ممکن است در یک رگ خونی لخته های خونی تشکیل شده و مانع جریان خون شود. در موارد نادر واسکولیت باعث ضعیف شدن و برآمدگی رگ خونی و تشکیل آنوریسم نیز خواهد شد.
• کاهش بینایی یا نابینایی. این یک بیماری احتمالی، یکی از عوارض جانبی عدم درمان بیماری شریان سلول غول پیکر است.
• عفونت ها. این عوارض جانبی شامل بروز بیماری های جدی و تهدیدآمیز مانند پنومونی و عفونت خون (سپسیس) می شود.

تشخیص واسکولیت

پزشک برای تشخیص این بیماری احتمالاً از سابقه پزشکی و معاینه بدنی استفاده خواهد کرد. پزشک ممکن است علاوه بر این موارد برای رد دیگر بیماری ها با علائم مشابه بیماری واسکولیت چندین آزمایش تشخیصی را نیز تجویز کند.

آزمایشات تشخیصی

این آزمایشات تشخیصی شامل موارد زیر می شود:

• آزمایش خون. در آزمایشات پزشک به دنبال بروز علائم التهابی مانند سطح بالای پروتئین واکنشی C خواهد بود. شمارش کامل گلبول های خونی می تواند بگوید که آیا تعداد گلبول های قرمز خون کافی است یا خیر. انواع آزمایش خون که به دنبال آنتی بادی های خاص مانند تست آنتی بادی های ضد سیتوپلاسمی ضد نوتروفیل هستند نیز می توانند به تشخیص واسکولیت کمک کنند.
• آزمایش ادرار. نتیجه این آزمایشات می تواند نشان دهنده وجود گلبول های قرمز یا پروتئین بیش از حد در داخل نمونه ادرار به دست آمده باشد. وجود گلبول قرمز یا پروتئین بیش از حد نشان دهنده بیماری خواهد بود.
• آزمایشات تصویربرداری. تکنیک های تصویر برداری غیر تهاجمی نیز می تواند به تشخیص رگ ها و اندام های دیگر بدن در اثر این بیماری کمک کند. همچنین پزشک می تواند از تصاویر به دست آمده برای بررسی میزان تأثیر گذاری درمان استفاده کند. آزمایشات تصویربرداری مورد استفاده برای واسکولیت شامل تصویر برداری اشعه ایکس، سونوگرافی، سی تی اسکن کامپیوتری، ام آر آی و برش نگاری با گسیل پوزیترون می شود.
• اشعه ایکس از رگ های خونی (آنژوگرافی). در این روش یک سوند انعطاف پذیر که بسیار شبیه به یک نی نازک است وارد شریان را رگ های بزرگ خونی قرار خواهد گرفت. سپس یک رنگ مخصوص به داخل سوند تزریق می شود تا بعد از پر شدن سرخرگ یا ورید تصویر برداری اشعه ایکس صورت پذیرد. در نتیجه استفاده از رنگ حاشیه رگ های خونی در تصاویر گرفته شده به خوبی مشخص خواهند بود.
• بیوپسی. بیوپسی نوعی عمل جراحی است که در آن پزشک نمونه کوچکی از بافت ناحیه آسیب دیده بدن را خارج کرده و سپس بافت برداشته شده را از نظر وجود علائم بیماری مورد بررسی قرار خواهد داد.

درمان واسکولیت

درمان این بیماری با هدف کنترل التهاب با داروها و برطرف کردن بیماری های زمینه ای احتمالی که باعث بروز واسکولیت شده، انجام خواهد گرفت. درمان واسکولیت ممکن است به صورت دو مرحله انجام شود. بدین معنی که در مرحله اولیه ابتدا التهاب را متوقف کرده و سپس در مرحله ثانویه از عود مجدد بیماری جلوگیری خواهند کرد. هر دو مرحله درمان واسکولیت شامل استفاده از داروهای تجویزی می شود. انتخاب نوع داروها و مدت زمان نیاز به مصرف آنها بستگی به نوع واسکولیت، اندام های درگیر و سلامت فرد بستگی خواهد داشت.

بعضی از افراد بعد از درمان شاهد بهبود بوده ولی بعداً علائم مجدداً عود پیدا می کند. برخی دیگر نیز ممکن است هیچ گاه شاهد بهبود علائم این بیماری نبوده و برای کاهش علائم به درمان دائمی نیاز داشته باشند.

داروها برای درمان واسکولیت

پزشک ممکن است برای درمان بیماری واسکولیت داروی کورتیکواستروئید مانند پردنیزون یا متیل پردنیزولون (Medrol) را با هدف کمک به کنترل التهاب تجویز کند. عوارض جانبی مصرف كورتيكواستروئيدها نیز می تواند شدید باشد، به خصوص اگر برای مدت طولانی این داروها را مصرف كنید. عوارض جانبی احتمالی این بیماری شامل افزایش وزن، دیابت و نازک شدن استخوان (پوکی استخوان) می شود.  درصورتی که برای درمان به مصرف طولانی داروی کورتیکواستروئید نیاز داشته باشید، به احتمال زیاد کمترین مقدار ممکن این دارو برای شما تجویز خواهد شد.

سایر داروهای مؤثر برای کنترل التهاب نیز ممکن است همراه با داروهای کورتیکواستروئید تجویز شوند تا دوز داروهای کورتیکواستروئیدها با سرعت بیشتری قابل کنترل باشد. این داروها بعضاً به معنای صرفه جویی در استروئیدها بوده و ممکن است شامل داروهایی مثل آنزیم متوترکسات (Trexall)، آزاتیوپرین (ایموران ، آزازان)، مایکوفنولات (سلوپس) یا سیکلوفسفامید شود. داروی خاص مورد نیاز برای درمان فرد بستگی به نوع و شدت واسکولیت، اندام هایی درگیر شده و بیماری های زمینه ای دیگر بستگی خواهد داشت. باتوجه به نوع واسکولیت نیز ممکن است روش های درمانی بیولوژیکی مانندrituximab یا توکیلیزوماب (Actemra) توصیه شود.

عمل جراحی برای درمان واسکولیت

گاهی اوقات واسکولیت باعث می شود که تا برآمدگی (آنوریسم) در دیواره رگ های خونی شکل بگیرد. درمان این برآمدگی ها از جمله علائمی است که ممکن است نیاز به عمل جراحی داشته باشد. البته شریان های مسدود شده نیز ممکن است نیاز به درمان جراحی داشته باشند.

حمایت و پشتیبانی

یکی از بزرگترین چالش ها برای زندگی با واسکولیت ممکن است مقابله با عوارض داروهای مصرفی باشد.

پیشنهادات زیر ممکن است در این شرایط به کمک شما بیاید:

• بیماری خود را درک کنید. همه چیز را در مورد واسکولیت و درمان آن یاد بگیرید. عوارض جانبی احتمالی داروهای مصرف شده را بدانید و در مورد هرگونه تغییر در وضعیت سلامتی خود با پزشک صحبت کنید.
• برنامه درمانی خود را دنبال کنید. برنامه درمانی شما ممکن است شامل مراجعه منظم به پزشک یا انجام آزمایشات مختلف باشد که بهتر است از آن ها آگاهی کامل داشته و آن ها را به موقع انجام دهید.
• یک رژیم غذایی سالم انتخاب کنید. خوب غذا خوردن می تواند به جلوگیری از مشکلات احتمالی ناشی از داروهای مصرفی مانند نازک شدن استخوان ها، فشار خون بالا و دیابت کمک کند. رژیمی را انتخاب کنید که سرشار از میوه، سبزیجات تازه، غلات کامل ، لبنیات کم چرب و گوشت و ماهی بدون چربی باشد. اگر داروی کورتیکواستروئیدی مصرف می کنید، در مورد نیاز به مصرف مکمل ویتامین D یا کلسیم با پزشک مشورت کنید.
• واکسیناسیون منظم دریافت کنید. واکسیناسیون های مورد نیاز و به روز مانند آنفولانزا و ذات الریه، می تواند به جلوگیری از بروز مشکلاتی مثل عفونت که در نتیجه مصرف دارو به وجود می آید، کمک کند. در مورد واکسیناسیون با پزشک خود صحبت کنید.
• دنبال پشتیبانی و حمایت باشید. بهتر است از خانواده و دوستان برای کنار آمدن با شرایط به وجود آمده ناشی از این بیماری کمک بگیرید. اگر فکر می کنید صحبت با افراد دیگر مبتلا به واسکولیت ممکن است برایتان مؤثر باشد، بهتر است در جلسه گروه های مربوط به این بیماران شرکت کرده و با آن ها در مورد بیماری صحبت کنید.

ورزش و واسکولیت 

ورزش منظم هوازی مانند پیاده روی می تواند به جلوگیری از پوکی استخوان، فشار خون بالا و دیابت نشای از مصرف کورتیکواستروئیدها کمک کند. همچنین ورزش برای قلب و ریه های شما نیز مفید خواهد بود. علاوه بر این بسیاری از افراد متوجه می شوند که ورزش باعث بهبود روحیه و احساس کلی آنها نسبت به زندگی خواهد شد. اگر عادت ندارید ورزش کنید، به آرامی این کار را شروع کرده و به تدریج مدت زمان ورزش را بیشتر کنید. پزشک شما می تواند به شما در برنامه ریزی یک برنامه ورزشی مناسب برای شما کمک کند.

آمادگی برای ملاقات با پزشک

احتمالاً بعد از بروز علائم و نشانه های نگران کننده این بیماری به پزشک عمومی مراجعه خواهید کرد. پزشک نیز در صورت احتمال ابتلای شما به واسکولیت، شما را به پزشک متخصص عضلات و مفاصل (روماتولوژیست) ارجاع خواهد داد.

البته متخصصان گوناگونی می توانند به درمان مؤثر این بیماری کمک کنند:

• پزشکان بافت مشترک و همبند (روماتولوژیست)
• پزشکان مغز و سیستم عصبی (متخصص مغز و اعصاب)
• پزشکان چشم (چشم پزشکی)
• پزشکان قلب (متخصص قلب)
• پزشکان بیماریهای عفونی
• پزشکان کلیه (نفرولوژیست ها)
• پزشکان ریه (ریه)
• پزشکان پوست (متخصص پوست)
• پزشکان دستگاه ادراری

از آن جایی که مدت زمان ملاقات با پزشک کوتاه بوده و حرف های زیادی برای گفتن خواهید داشت. در نتیجه بهتر است با آمادگی کامل به پزشک مراجعه کرده و از این زمان کوتاه نهایت استفاده را ببرید.

بهتر است قبل از حضور در مطب موارد زیر را آماده کنید:

• لیستی از تمامی علائم و نشانه های بیماری را تهیه کنید. همه نشانه های مربوط و غیر مربوط به بیماری خود را یادداشت کرده و همراه خود داشته باشید.
• اطلاعات مهم شخصی را یادداشت کنید. بهتر است استرس ها و تغییرات اخیری که در زندگی تان افتاده است را یادداشت کنید.
• لیستی از تمامی داروهای مصرفی خود تهیه کنید. نام تمامی داروها، مکمل ها و ویتامین های که مصرف می کنید را همراه با میزان مصرف خود یادداشت کنید.
• دوست یا یکی از اعضای خانواده خود را همراه ببرید. گاهی اوقات به خاطر سپردن تمامی موارد و اطلاعاتی که پزشک در اختیارتان قرار می دهد، کار دشواری است. در نتیجه بردن همراه به یادآوری اطلاعات مهم و نکات کمک زیادی خواهد کرد.
• سؤالات خود را یادداشت کنید. تمامی سؤالات مربوط و غیر مربوطی که به ذهنتان رسیده و قصد پرسیدن آن ها از پزشک را دارید را یادداشت کرده و همراه خود به مطب ببرید.

سوالات بیمار از پزشک

بهتر است در مورد بیماری واسکولیت سؤالات زیر را از پزشک بپرسید:

• دچار چه نوعی از بیماری واسکولیت شده ام؟
• علت بروز این بیماری چیست؟
• آیا نیاز به آزمایشات بیشتری برای تشخیص دقیق این بیماری خواهم داشت؟
• آیا انجام آزمایشات نیاز به آمادگی خاصی خواهد داشت؟
• واسکولیت به وجود آمده مزمن است یا حاد؟
• آیا این بیماری خود به خود بهبود خواهد یافت؟
• چه گزینه های درمانی برای این بیماری وجود دارد؟
• فواید و خطرات هر کدام از شیوه های درمانی چیست؟
• درمان این بیماری چه مدت زمان طول خواهد کشید؟
• مبتلا به بیماری های دیگری هستم. چگونه می توانم این بیماری ها را در کنار هم مدیریت کنم؟
• آیا نیاز به مراجعه به مختصص خواهم داشت؟
• آیا بروشور یا برگه پرینت شده در مورد این بیماری دارید که با خود به منزل ببرم.
• برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد این بیماری مراجعه به چه وب سایتی را توصیه می کنید؟

سوالات پزشک

پزشک ممکن است در حین تشخیص و انتخاب شیوه درمانی این بیماری سؤالات زیر را مطرح کند:

• از چه زمانی علائم این بیماری شروع شد؟
• این علائم به صورت دائمی بروز پیدا کرده یا موقتی است؟
• علائم این بیماری تا چه میزان شدید است؟
• آیا عاملی باعث بهبود یافتن علائم این بیماری می شود؟
• آیا عاملی باعث شدت گرفتن علائم این بیماری می شود؟

نتیجه گیری

واسکولیت التهاب رگ های خونی است که باعث ایجاد تغییر در دیواره رگ های خونی از جمله ضخیم شدن، ضعیف شدن، باریک شدن یا زخم شدن آن ها خواهد شد. این تغییرات به وجود آمده ممکن است جریان خون فرد مبتلا محدود کرده و در نتیجه باعث آسیب به اندام و بافت ها شود.

علائم و نشانه های دیگر واسکولیت معمولاً مربوط به نوع خاص آن خواهد بود. علائم این بیماری به سرعت ظاهر خواهد شد. علت دقیق بروز بیماری واسکولیت هنوز مشخص نیست. برخی از انواع آن مربوط به آرایش ژنتیکی فرد بوده و برخی از انواع دیگر آن ناشی از حمله اشتباه سیستم ایمنی بدن به سلول رگهای خونی است. درمان این بیماری با هدف کنترل التهاب با داروها و برطرف کردن بیماری های زمینه ای احتمالی که باعث بروز واسکولیت شده، انجام خواهد گرفت.