علت اسهال صبحگاهی چیست؟

بیدار شدن با ناراحتی‌های گوارشی و تجربه اسهال صبحگاهی می‌تواند روز شما را به شکلی ناخوشایند آغاز کند. این عارضه نه تنها آزاردهنده است، بلکه ممکن است نشان‌دهنده مشکلات جدی‌تر گوارشی یا سبک زندگی ناسالم باشد. اما چرا این اتفاق می‌افتد؟ چه عواملی باعث بروز اسهال صبحگاهی می‌شوند و چگونه می‌توان از آن پیشگیری کرد؟ در این مقاله به بررسی جامع علت اسهال صبحگاهی، علل کوتاه مدت (حاد) و طولانی مدت (مزمن) اسهال صبحگاهی، روش‌های مدیریت و درمان آن پرداخته‌ایم تا راهکارهای عملی و علمی را در اختیار شما قرار دهیم.

اسهال صبحگاهی چیست و چرا رخ می‌دهد؟

اسهال صبحگاهی به دفع مکرر و شل مدفوع در ساعات اولیه روز اشاره دارد. این وضعیت می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد که از عادات غذایی گرفته تا بیماری‌های گوارشی را شامل می‌شود.

ویژگی‌های بارز:

• رخ دادن دفع مکرر و شل مدفوع در اوایل صبح.
• گاهی همراه با درد شکمی یا نفخ.
• معمولاً بعد از اولین وعده غذایی روزانه تسکین می‌یابد.

دلایل متعددی برای این عارضه وجود دارد که از مشکلات ساده مانند تغذیه نامناسب تا بیماری‌های جدی‌تر را شامل می‌شود. شناخت علت اسهال صبحگاهی اولین گام برای مقابله با آن است.

شایع ترین علل کوتاه مدت اسهال صبحگاهی

در بیشتر مواقع اسهال، حاد و خود محدود شونده است، یعنی مدت زیادی طول نمی کشد و خود به خود از بین می رود. به این دلیل که اغلب از یک علت کوتاه مدت ناشی می شود. موارد زیر برخی از دلایل حاد اسهال هستند.

عفونت‌های گوارشی

عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی می‌توانند سیستم گوارشی را مختل کنند و اسهال صبحگاهی را به همراه داشته باشند. مصرف آب یا غذای آلوده یکی از علل اصلی این نوع عفونت‌ها است.

شایع ترین علت اسهال ناشی از عفونت روده ای است که گاهی آنفولانزای معده نامیده می شود (اصطلاح بالینی آن گاستروانتریت ویروسی است ). این اغلب توسط ویروسی ایجاد می شود که به سرعت از فردی به فرد دیگر منتقل می شود. اسهال ناشی از ویروس احتمال دارد همراه با استفراغ باشد و برخی افراد تب نیز دارند. وجود خون در اسهال از علائم معمول این نوع اسهال نیست.

باکتری ها نیز می توانند باعث اسهال شوند. این احتمال دارد پس از مسافرت یا خوردن غذاهای حاوی باکتری رخ دهد. اسهال باکتریایی می تواند ناشی از مسمومیت غذایی یا یک بیماری ناشی از غذا باشد.

انواع مختلفی از باکتری ها وجود دارند که می توانند باعث اسهال شوند و آنها علائم دیگری از جمله تب، مدفوع خونی یا التهاب (قرمزی و تورم) در روده ایجاد می کنند.

انگل ها نیز عامل اسهال هستند، اما این عفونت ها در کشورهای توسعه یافته بسیار کمتر دیده می شود. اسهالی که بیش از هفت روز ادامه دارد ممکن است دلیلی برای آزمایش عفونت انگلی توسط پزشک باشد. همراه با اسهال، شاید استفراغ، خون در مدفوع یا التهاب در روده وجود داشته باشد.

بیشتر بخوانید: غذاهای ممنوع در زمان اسهال کدامند؟

کافئین بیش از حد

کافئین بر سیستم های بدن از جمله دستگاه گوارش تأثیر می گذارد. این شامل افزایش اسید معده و شل شدن ماهیچه های دستگاه گوارش (موسوم به ماهیچه های صاف) می شود. همچنین احتمال دارد خطر التهاب در دستگاه گوارش را نیز افزایش دهد و باعث  شل تر مدفوع می شود.

عوارض جانبی دارو

گاهی اسهال از عوارض جانبی رایج داروها و مکمل ها است. خواندن مطالب بیمار یا صحبت با پزشکی که دارو را تجویز کرده می تواند به درک اینکه آیا یک دارو ممکن است باعث اسهال شود کمک می کند.

بارداری

افراد باردار احتمال دارد به دلایل مختلف دچار اسهال شوند. این می تواند شامل تغییر در رژیم غذایی، حساسیت های غذایی یا تغییرات هورمونی باشد. گاهی اوقات اسهال در سه ماهه سوم نشانه نزدیک بودن زایمان است. با این حال، اسهال می تواند برای مدتی قبل از شروع زایمان فعال ادامه یابد.

شایع ترین علل اسهال صبحگاهی در بلند مدت

شرایط مزمن (طولانی مدت) نیز می تواند باعث اسهال شود. در این شرایط، اسهال احتمال دارد به خودی خود برطرف نشود و  نیاز به درمان داشته باشد. این امر به ویژه در صورتی صادق است که بیماری وجود داشته و می تواند پیشرونده باشد (بدتر شود).

سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS)

یکی از رایج‌ترین علل اسهال صبحگاهی، سندروم روده تحریک‌پذیر است. این اختلال عملکردی گوارشی ممکن است با علائم زیر همراه باشد:

• درد شکم
• نفخ
• تغییر در الگوی دفع مدفوع (یبوست یا اسهال)

افراد مبتلا به IBS معمولاً صبح‌ها با اسهال مواجه می‌شوند، زیرا حرکات روده در این افراد به طور غیرعادی تحریک‌پذیر است.

بیماری‌های التهابی روده (IBD)

بیماری‌های التهابی مانند کولیت اولسراتیو و کرون نیز می‌توانند علت اسهال صبحگاهی باشند. این بیماری‌ها معمولاً با علائم زیر همراه هستند:

• درد شدید شکم
• خون در مدفوع
• کاهش وزن غیرعادی

تشخیص IBD معمولاً از طریق آزمایش‌هایی انجام می‌شود که پوشش دستگاه گوارش را بررسی می‌کنند تا ببینند آیا زخم وجود دارد یا خیر.

آلرژی یا عدم تحمل غذایی

وقتی فرد غذایی می خورد که به آنها حساسیت دارد احتمال دارد دچار اسهال شود. آلرژی غذایی با نیش پوست یا آزمایش خون تشخیص داده می شود، اما ممکن است بر اساس علائم پس از خوردن غذای مشکوک نیز مشخص شود.

عدم تحمل لاکتوز نیز می تواند باعث اسهال شود. بدن برخی افراد آنزیمی که می تواند پروتئین های شیر گاو را تجزیه کند، نمی سازد. این یک بیماری شایع است و معمولاً با پرهیز از شیر و فرآورده های آن درمان می شود.

عوامل سبک زندگی مؤثر بر اسهال صبحگاهی

برخی عوامل مرتبط با سبک زندگی نیز می‌توانند علت اسهال صبحگاهی باشند. این عوامل شامل موارد زیر هستند:

تغذیه نامناسب:

• مصرف غذاهای چرب، تند یا فرآوری‌شده در وعده‌های عصرانه یا شام می‌تواند روده را تحریک کرده و باعث بروز اسهال صبحگاهی شود.
• مصرف زیاد کافئین یا الکل نیز یکی از عوامل تحریک‌کننده سیستم گوارشی است.

کمبود خواب: خواب ناکافی یا نامنظم می‌تواند تعادل هورمون‌های بدن را به هم بزند و سیستم گوارشی را تحت تأثیر قرار دهد. این وضعیت می‌تواند به افزایش حرکات روده و بروز اسهال منجر شود.

فعالیت بدنی کم: فعالیت بدنی منظم نقش مهمی در عملکرد سالم دستگاه گوارش دارد. کم‌تحرکی می‌تواند باعث کاهش کارایی روده و تحریک آن در ساعات صبحگاهی شود.

مصرف دارو: داروهایی مانند آنتی بیوتیک ها می توانند باعث اسهال صبحگاهی شوند.

میان‌وعده‌های نیمه‌شب: اسهال صبحگاهی احتمال دارد ناشی از بیدار شدن در شب برای خوردن غذا یا میان‌وعده قبل از خواب باشد.

نوشیدن بیش از حد قهوه: کافئین حرکات روده را افزایش می دهد. مصرف زیاد قهوه می تواند باعث اسهال صبحگاهی شود.

خوردن صبحانه پر حجم: خوردن یک صبحانه مفصل بلافاصله پس از بیدار شدن از خواب ممکن است روده ها را بیش از حد تحریک کند و باعث اسهال صبحگاهی شود.

کشیدن سیگار: نیکوتین می تواند باعث شل شدن مدفوع شود. اگر فردی قبل از رفتن به رختخواب یا اول صبح سیگار بکشد، ممکن است اسهال صبحگاهی رخ دهد.

خطرات و عوارض اسهال مزمن

داشتن اسهال برای مدت طولانی می تواند منجر به سایر بیماری ها شود. در اسهال ممکن است مقادیر قابل توجهی آب و الکترولیت ها (سدیم، پتاسیم و کلسیم در خون ) از بین برود که جایگزینی آنها با نوشیدن مایعات کافی دشوار است.

اگر غذا خیلی سریع در سیستم گوارش حرکت می کند، می تواند به این معنی باشد که ویتامین ها و مواد معدنی به درستی جذب نمی شوند. این منجر به کمبود ویتامین می شود.

اسهال مداوم همچنین احتمال دارد روی پوست اطراف مقعد (به نام پوست پری مقعد) خشن باشد. مدفوع اسیدی و پاک کردن می تواند پوست را از بین ببرد و باعث درد یا حتی شکستگی پوست و خونریزی شود.

اسهال مداوم می تواند منجر به هموروئید شود. هموروئید وریدهای بزرگ شده در مقعد هستند. آنها می توانند دردناک باشند و باعث خارش و خونریزی شوند. زور زدن و صرف زمان زیاد در توالت منجر به ایجاد هموروئید می شود.

بیشتر بخوانید: علت اسهال سبز چیست؟

درمان اسهال صبحگاهی

اگر اسهال صبحگاهی مکرراً رخ دهد، باید برای پیشگیری و درمان آن اقدام کنید.

شستن دست ها راهی برای پیشگیری از انواع اسهال عفونی است. شستن به مدت 20 ثانیه با آب و صابون یا استفاده از ضدعفونی کننده دست با 60 درصد الکل توسط مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها (CDC) توصیه می شود.

هنگام سفر، از خوردن غذاهایی که احتمال دارد حاوی باکتری باشند خودداری کنید. نوشیدن آب بطری، خوردن فقط غذاهای پخته و پرهیز از یخ یا غذاهای نیم پز برخی از توصیه ها هستند.

برای اسهال ناشی از آلرژی غذایی یا عدم تحمل لاکتوز، پرهیز از غذاهایی که علائم ایجاد می کنند تنها روش پیشگیری است.

داروهای ضد اسهال می تواند برای برخی از انواع اسهال استفاده شود. با این حال، ممکن است این موارد در مورد عفونت یا اسهال مزمن توصیه نشود. اگر مطمئن نیستید، قبل از مصرف داروهای ضد اسهال با پزشک مشورت کنید. برخی از مؤثرترین روش‌ها عبارتند از:

تغییرات در رژیم غذایی

• مصرف غذاهای سبک و کم‌چرب در وعده شام
• کاهش مصرف مواد تحریک‌کننده مانند کافئین، الکل و غذاهای تند
• افزایش مصرف فیبر برای بهبود عملکرد روده

مدیریت استرس

• استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی مانند یوگا و مدیتیشن
• ایجاد تعادل بین کار و استراحت.
• مشاوره با متخصص روان‌شناس در صورت اضطراب یا استرس مزمن

مراجعه به پزشک و مصرف دارو

• در صورت وجود علائمی مانند خون در مدفوع یا کاهش وزن، سریعاً به پزشک مراجعه کنید.
• پزشک ممکن است داروهایی برای کاهش علائم یا درمان بیماری زمینه‌ای تجویز کند.

سبک زندگی سالم

• داشتن برنامه خواب منظم.
• انجام فعالیت‌های ورزشی روزانه
• مصرف آب کافی برای جلوگیری از کم‌آبی بدن

بیشتر بخوانید: فیداکسومایسین داروی اسهال

درمان اسهال ناشی از IBS

برای اسهال ناشی از IBS، ترکیبی از درمان ها می تواند استفاده شود. این ها شامل تغییر در رژیم غذایی، خوردن فیبر بیشتر، درمان های روانشناختی، مکمل ها و داروها است.

داروهای ضد اسهال: داروهای بدون نسخه مانند لوپرامید (Imodium) احتمال دارد کمک کنند.

داروهای آنتی کولینرژیک: این داروها ممکن است اسپاسم منجر به اسهال را کاهش دهند. نمونه ای از داروهای آنتی کولینرژیک دی سیکلومین (بنتیل) است.

داروهای ضدافسردگی: داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای ، علیرغم اینکه برای این منظور طراحی نشده اند، یک درمان موثر برای علائم این بیماری هستند. به عنوان مثال می توان به ایمی پرامین (Tofranil) و دزیپرامین (Norpramin) اشاره کرد.

درمان اسهال ناشی از IBD

داروهای ضد التهابی برای IBD التهاب روده را هدف قرار می دهند از جمله:

• آمینوسالیسیلات ها
• کورتیکواستروئیدها
• داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی

تغییرات رژیم غذایی نیز به مدیریت IBD کمک می کند. پیروی از رژیم غذایی پروتکل خودایمنی (AIP) که شامل حذف برخی غذاها می شود، می تواند به کنترل علائم IBD کمک کند.

بیشتر بخوانید: اسهال خونی و درمان آن

پیشگیری از اسهال صبحگاهی

غذاهای تند باید محدود شوند زیرا می تواند روده را تحریک کرده و باعث اسهال صبحگاهی شوند. مانند بسیاری از شرایط دیگر، اسهال صبحگاهی کمتر بر افرادی که سبک زندگی سالمی دارند، خوب غذا می خورند و به طور منظم ورزش می کنند، تأثیر می گذارد.

ایجاد تغییرات مثبت در شیوه زندگی برای کاهش تحریک روده، مانند ترک سیگار ، راه های خوبی برای پیشگیری از اسهال صبحگاهی است.

انجام اقداماتی برای کاهش اثرات استرس روانی یکی دیگر از راه های خوب برای ترویج حرکات سالم روده است.یوگا ، مدیتیشن و دویدن همگی راه های موثری برای کاهش تاثیر استرس بر ذهن و بدن هستند.

محدود کردن مقادیر غذاهایی که احتمالاً روده را تحریک می کنند نیز ایده خوبی است. غذاهایی که باید محدود شوند عبارتند از:

• میوه خام
• غذاهای ادویه دار
• نوشیدنی های گازدار
• غذاهای نشاسته ای حاوی گلوتن
• غذاهایی که حاویFODMAPS، فروکتوز یا لاکتوز که از انواع قند هستند.

داشتن اسهال می تواند باعث کم آبی بدن شود. این بیماری افراد مسن‌تر، کودکان و کسانی که شرایط زمینه‌ای دارند را به‌طور جدی‌تر تحت تأثیر قرار می دهد. اگر فردی اسهال داشته باشد، نوشیدن مایعات فراوان برای پیشگیری از کم آبی بدن ضروری است. مسمومیت غذایی باعث افزایش خطر کم آبی بدن می شود.

چه زمانی باید با پزشک مشورت کنیم؟

بیشتر علل اسهال صبحگاهی موقتی و به زودی از بین می روند. اگر اسهال برطرف نشد، افراد باید با پزشک خود صحبت کنند.

پزشک می تواند به تشخیص بیماری زمینه ای که باعث اسهال صبحگاهی می شود کمک کند. علل ممکن است شامل IBD یا IBS باشد. هنگامی که پزشک علت را تشخیص داد، می تواند درمان مناسب را توصیه کند.

اگر علت مسمومیت غذایی باشد، افراد در معرض خطر کم‌آبی بدن هستند. اگر قادر به نگه داشتن مایعات و آبرسانی مجدد نیستند، باید به دنبال مراقبت های پزشکی باشند.

سوالات متداول

آیا طبیعی است که اسهال فرد را از خواب بیدار کند؟

قوام حرکت روده می تواند متفاوت باشد. با این حال، مدفوع آبکی که خواب را مختل می کند خارج از حد طبیعی است. یادداشت روزانه علائم و مواد غذایی و ایجاد برخی تغییرات در رژیم غذایی و سطوح استرس می تواند شروعی برای توقف اسهال صبحگاهی باشد.

اگر به نظر می رسد هیچ چیزی کمک کننده نیست، با پزشک، پرستار، متخصص تغذیه مشورت تا علت اسهال را کشف کنید.

علت اسهال بدون علائم دیگر چیست؟

برخی از دلایل رایج اسهال بدون علائم دیگر می تواند اثر نامطلوب دارو، کافئین بیش از حد یا غذایی باشد که با بدن سازگار نیست. این انواع معمولا خود به خود و بدون هیچ درمانی از بین می روند.

آیا اسهال می تواند از علائم اضطراب باشد؟

اضطراب یا استرس عاطفی می تواند منجر به اسهال شود. در برخی موارد، می توان انتظار داشت که از یک رویداد استرس زا همیشه اجتناب شود. ارزش آن را دارد که سطوح استرس را به هر طریقی که برای شما منطقی است بررسی کنید.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟

اگر اسهال صبحگاهی شما همراه با علائمی مانند خون در مدفوع، تب بالا، کاهش وزن، درد شدید شکمی یا اسهال مزمن باشد، حتما به پزشک مراجعه کنید. همچنین اگر با تغییر رژیم غذایی یا مصرف داروهای بدون نسخه بهبود نیافتید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.

برای درمان اسهال صبحگاهی چه می‌توانم انجام دهم؟

درمان اسهال صبحگاهی به علت اصلی آن بستگی دارد. برای تشخیص دقیق و درمان مناسب اسهال صبحگاهی، می‌توانید از طریق اپلیکیشن‌ پزشکت با متخصصین گوارش آنلاین مشورت کنید. پزشکان متخصص می‌توانند با توجه به علائم شما، تشخیص دقیق‌تری ارائه داده و درمان مناسب را تجویز کنند.

سخن آخر: اسهال صبحگاهی و مدیریت آن

اسهال صبحگاهی اگرچه می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات گوارشی یا سبک زندگی ناسالم باشد، اما با شناخت علت و اجرای راهکارهای مناسب قابل مدیریت است. تغییر در رژیم غذایی، مدیریت استرس و پیگیری‌های منظم با پزشک می‌توانند به شما در کاهش علائم کمک کنند.

برای دسترسی سریع به پزشکان متخصص و مشاوره درباره علت اسهال صبحگاهی یا سایر مشکلات گوارشی، استفاده از اپلیکیشن پزشکت پیشنهاد می‌شود. این اپلیکیشن امکان ویزیت تلفنی با متخصصان را فراهم می‌کند و شما می‌توانید به راحتی از راهنمایی‌های حرفه‌ای بهره‌مند شوید. زندگی سالم و بدون دغدغه گوارشی با همراهی پزشکت امکان‌پذیر است!