اکسیژن درمانی

اکسیژن یکی از گازهای مهم در تنفس است که برای زندگی انسان های ضروری و لازم می باشد. برخی از مبتلایان به اختلالات تنفسی نمی توانند اکسیژن مورد نیاز خودشان را دریافت کنند. آن ها ممکن است به اکسیژن اضافی یا این درمان نیاز داشته باشند. اکسیژن درمانی در این بیماران باعث افزایش سطح انرژی و کیفیت خواب آن ها می شود.

کاربرد اکسیژن درمانی

این درمان برای افرادی که قادر به جذب اکسیژن کافی نیستند، مناسب است. شرایطی که باعث اختلال در جذب اکسیژن در ریه ها می شوند، اغلب از بیماری های ریوی ناشی می شوند، از جمله:

• آسم
• ذات الریه
• آپنه خواب
• بیماری ریه
• نارسایی قلبی
• فیبروز کیستیک
• آسیب دیدگی دستگاه تنفسی
• بیماری انسداد مزمن ریوی (COPD)
• دیسپلازی برونکوپه ریوی، ریه های تکامل نیافته در نوزادان

برای تشخیص اینکه آیا فرد به این درمان نیاز دارد یا نه، پزشک از روش های زیاد استفاده می کند:

بررسی میزان اکسیژن موجود در خون شریانی بیمار

پالس اکسیمتر، این روش با استفاده از یک گیرنده بر روی انگشت به طور غیرمستقیم میزان اکسیژن بیمار را بدون نیاز به آزمایش خون اندازه گیری می کند. سطح پایین عدد روی پالس اکسیمتر نشان دهنده این است که فرد اکسیژن کافی دریافت نمی کند.

سطح عادی اکسیژن خون شریانی بین 75 تا 100 میلی متر جیوه است. میزان اکسیژن 60 میلی متر جیوه یا کمتر نشان دهنده عدم دریافت اکسیژن مناسب است. سطح اکسیژن بالا هم می تواند خطرناک باشد، و به سلول های ریه های آسیب برساند. سطح اکسیژن نباید از 110 میلی متر جیوه بالاتر باشد.

بعضی از افراد همیشه به این درمان نیاز دارند، در حالی که برخی دیگر فقط در مواقع خاص به آن نیاز پیدا می کنند.

علائم کاهش سطح اکسیژن خون

علائم کاهش سطح اکسیژن که نشان می دهد فرد به این درمان نیاز دارد، عبارتند از:

• تعریق
• گیجی
• تنگی نفس
• ضربان قلب سریع
• تغییر در رنگ پوست
• تنفس سریع و پی در پی
• سرفه یا خس خس سینه

در صورت بروز هر یک از این علائم، فرد باید به پزشک مراجعه کند.

انواع اکسیژن درمانی

انواع مختلفی از این درمان در دسترس هستند که شامل موارد زیر می باشند:

• گاز اکسیژن
• اکسیژن مایع
• غلظت اکسیژن
• درمان با اکسیژن هایپربار (پرفشار)

گاز اکسیژن

گاز اکسیژن را می توان در یک مخزن قابل حمل (سیستم های گاز فشرده) ذخیره کرد. مخزن های اکسیژن ثابت و بزرگ برای استفاده در منازل وجود دارد و از مخازن اکسیژن کوچکتر برای استفاده در خارج از منزل می توان استفاده کرد. مخازن کوچکتر، همراه با دستگاه های محافظ اکسیژن مورد استفاده قرار می گیرند.

اکسیژن مایع

اکسیژن مایع هم مانند گاز اکسیژن در یک مخزن قابل حمل ذخیره می شود. اکسیژن مایع بسیار غلیظ است و در یک مخزن کوچکتر جای می گیرد. اکسیژن مایع، برای افرادی که فعال هستند مفید است، اما در صورت عدم استفاده به موقع، تبخیر می شود. این مخازن قابل شارژ مجدد هستند. اکسیژن مایع و گاز اکسیژن در بسیاری از مناطق برای مصارف خانگی در دسترس هستند.

غلظت اکسیژن

کنسانتره های اکسیژن نسبت به گزینه های دیگر قابل حمل و ارزان تر هستند و نیازی به پر کردن مخازن ندارند. نسخه های قابل حمل این نوع در دسترس هستند. اکسیژن از طریق مخزن توزیع و از راه سوراخ های بینی، ماسک صورت یا لوله ای که مستقیماً در بادگیر فرد قرار می گیرد وارد ریه ها می شود.

درمان با اکسیژن هایپربار

درمان با اکسیژن Hyperbaric شامل تنفس اکسیژن خالص در اتاق یا لوله تحت فشار است. اکسیژن درمانی هایپربار، با سایر روش های درمانی متفاوت است و افراد در این روش باید در اتاق یا محفظه تحت فشار تنفس کنند. در محفظه هایپر بار، فشار هوا سه یا چهار برابر بیشتر از فشار هوای عادی می باشد.. درمان هایپربار باید با دقت انجام شود تا سطح اکسیژن خون خیلی بالا نرود.

درمان با اکسیژن هایپربار می تواند در درمان شرایط زیر موثر باشد:

• آبسه مغزی
• زخم پای دیابتی
• کم خونی شدید
• ناشنوایی ناگهانی
• مسمومیت با مونوکسید کربن
• آسیب ناشی زا تشعشعات پرتودرمانی
• از دست دادن بینایی ناگهانی و بدون درد
• تجمع حباب هوا در رگ های خونی (آمبولی گاز شریانی)
• عفونت پوست یا استخوان که باعث مرگ بافت می شود
• پیوند یا فلپ پوست که در معرض خطر مرگ بافت قرار دارد

بافت های بدن برای عملکرد خود نیاز به تأمین اکسیژن دارند. در صورت آسیب دیدگی، بافت ها برای زنده ماندن به اکسیژن بیشتری احتیاج دارند. درمان با اکسیژن هایپربار می تواند میزان اکسیژن خون را افزایش دهد و به طور موقت سطح طبیعی گازهای خون و عملکرد بافت را برای بهبود ببخشد.

درمان با اکسیژن هایپربار به طور کلی یک روش بی خطر است و به ندرت باعث بروز عوارض جانبی می شود. اما این روش درمانی خطرات زیادی را به همراه دارد از جمله:

• فروپاشی ریه ناشی از تغییرات فشار هوا (باروتروما)
• نزدیک بینی موقت ناشی از تغییر موقتی عدسی چشم
• در شرایط خاص، آتش سوزی – به دلیل محیط غنی از اکسیژن محفظه تصفیه
• تشنج در نتیجه اکسیژن بیش از حد (سمیت اکسیژن) در سیستم عصبی مرکزی
• جراحات گوش میانی از جمله نشت مایعات و پارگی پرده گوش به دلیل افزایش فشار هوا

آمادگی برای اکسیژن درمانی

از آنجایی که یک جرقه یا شعله بر روی اکسیژن خالص می تواند باعث آتش سوزی شود نباید وسایلی مانند فندک یا دستگاه های که باطری دارند را وارد اتاقک اکسیژن درمانی هایپر بار کنید. علاوه بر آن در برخی شرایط ممکن است پزشک به شما توصیه کند تا برای محدود کردن منابع سوخت اضافی هنگام اکسیژن درمانی از وسایل و محصولات بهداشتی پوست و مو استفاده نکنید.

اقدامات حین اکسیژن درمانی

درمان با اکسیژن Hyperbaric به صورت سرپایی انجام می شود و نیازی به بستری شدن در بیمارستان ندارد و بسته به نوع موسسه پزشکی و علت تجویز ممکن است اکسیژن درمانی به دو صورت زیر انجام گیرد:

• محفظه هایی که برای 1 نفر طراحی شده اند.
• اتاقی که برای اسکان چندین نفر طراحی شده اند.

در حین اکسیژن درمانی بیش از حد، فشار هوا در اتاق تقریباً دو تا سه برابر فشار طبیعی است که این افزایش فشار هوا ممکن است منجر به گرفتگی گوش بیمار شود. البته این احساس موقتی است و فرد می تواند با خمیازه یا بلعیدن، آن را تسکین دهد. در اکثر مواقع اکسیژن تقریباً دو ساعت طول می کشد.

بعد از درمان اکسیژن هایپربار

فرد ممکن است بعد از معالجه احساس خستگی یا گرسنگی کند اما این خستگی درفعالیت های عادی روزمره فرد هیچ اختلالی را ایجاد نمی کند.

نتایج اکسیژن درمانی

بیشتر افراد برای گرفتن نتیجه بهتر از روند درمانی خود به بیش از یک جلسه درمان نیاز دارند و تعداد جلسات بستگی به شرایط پزشکی بیمار دارد. برخی از شرایط، مانند مسمومیت با مونواکسید کربن، ممکن است در سه جلسه درمان شوند اما شرایطی مانند زخم های دیابتی فرد به 20 تا 40 جلسه درمانی نیاز دارد.

این درمان به تنهایی می تواند به طور موثری بیماری آمبولی گاز شریانی و مسمومیت شدید با مونواکسید کربن را درمان کند. برای درمان مؤثر و نتیجه گیری بهتر، از این روش به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی و همراه با سایر تکنیک های درمانی استفاده می شود.

فواید اکسیژن درمانی

این روش درمانی برای کسانی که میزان اکسیژن کمی دارند، بسیار مفید است و استفاده منظم از این روش درمانی با تسکین تنگی نفس می تواند به توانایی فرد در انجام فعالیت های روزمره و همچنین کیفیت زندگی او کمک کند و در بسیاری موارد امید به زندگی را افزایش می دهد. درمان با اکسیژن می تواند به رشد و نمو کودکانی که دارای بیماری مزمن ریه هستند کمک کند و علائمی مانند سردردهای ناشی از کمبود اکسیژن و تغییرات رفتاری را تسکین دهد.

اکسیژن درمانی و COPD

بسیاری از افراد مبتلا به COPD شدید نیاز به این درمان طولانی مدت دارند COPD اصطلاحی کلی برای بیماری های پیشرونده ریه می باشد که منجر به تنگی نفس می شود. این بیماری ممکن است با گذشت زمان منجر به کاهش عملکرد ریه در بیماران شود و آن ها را مجبور به استفاده از این درمان کند. درمان منظم اکسیژن طولانی مدت، می تواند کیفیت و طول عمر افراد مبتلا به COP را به میزان قابل توجهی بهبود بخشد. بسیاری از این بیماران ممکن است حداقل 15 ساعت در روز به این درمان نیاز داشته باشند.

دستورالعمل استفاده از اکسیژن درمانی

این درمان برای شروع، نیاز به تجویز پزشک دارد که وی با توجه به وضعیت بیمار نوع و تعداد جلسات درمانی مورد نیاز را تعیین می کند بیمار باید تمام دستورالعمل های خاص پزشک معالج را رعایت کند. بعضی از افراد فقط در هنگام انجام فعالیتهای خاص مانند ورزش یا در طول خواب به اکسیژن درمانی احتیاج دارند ولی در برخی موارد ممکن است بیمار مجبور باشد به طور مداوم تحت درمان با اکسیژن قرار بگیرد اکثر انواع این درمان قابل حمل همراه هستند، و بیمار به راحتی می تواند در هر مکانی از آن استفاده کند.

بیماران باید به این نکته توجه داشته باشند تحت هیچ شرایطی در هنگام این درمان از دارو یا الکل استفاده نشود، زیرا تداخل آن ها می توانند تنفس را مختل کنند. ینابراین بهتر است قبل از استفاده از اکسیژن درمانی در مورد سایر داروهای مصرفی خودشان حتما با پزشک معالج صحبت کنند. گرچه اکسیژن، قابل اشتعال نیست، اما برای احتراق نیز ضروری است. اکسیژن بیش از حد باعث شعله ور شدن آتش سوزی می شود پس نباید مخازن اکسیژن را در اطراف شعله های آتش و بخاری نگهداری شوند.

نکات ایمنی

• کپسول های آتشفشانی بیشتری را در سراسر خانه قرار دهید.
• در اتاقی که فرد از اکسیژن استفاده می کند، سیگار نکشید و یا شعله های آتش روشن نکنید.
• برای جلوگیری از جداشدن قسمت بالای مخزن اکسیژن یا لوله، لوله را به پشت پیراهن خود متصل کنید.

پیش آگهی اکسیژن درمانی

بسیاری از افرادی که مجبور هستند از این درمان استفاده کنند، زندگی عادی و فعالی دارند و درمان با اکسیژن در زندگی روزمره آن ها تداخلی ایجاد نمی کند و حتی در بسیاری موارد، اکسیژن درمانی به آسانتر شدن فعالیت، افزایش استقامت و کاهش تنگی نفس بیمار کمک می کند امید به زندگی را افزایش می دهد. حتی افرادی که به دلیل شرایط مزمن خود نیاز به درمان مداوم دارند می توانند زندگی عادی داشته باشند. فرد برای کاهش محدودیت های ناشی از درمان با اکسیژن بهتر است راه های مدیریت تجهیزات اکسیژن خودش را یاد بگیرد.