نقش دارو در اختلال دو قطبی

احتمالاً دارو بخشی از برنامه درمانی بیماران مبتلا به اختلال دوقطبی می باشد. مصرف دارو در این افراد می تواند شیدایی و افسردگی فرد را کنترل کرده و از تغییرات خلق و خوی او جلوگیری کنند. اما ممکن است برخی از بیماران مصرف داروهای دو قطبی در طولانی مدت را دوست نداشته باشند. این در حالی است که نقش دارو در اختلال دو قطبی بسیار اساسی بوده و مصرف داروها به حفظ روحیه بیماران در این اختلال کمک می کند.

پیدا کردن دارو و دوز مناسب آن تاحدودی می تواند مشکل باشد و بیمار باید برای بررسی عوارض احتمالی دارو ها تحت نظر پزشک قرار بگیرد. همچنین مصرف دارو فقط یکی از جنبه های برنامه درمانی برای این بیماران است و روش های درمانی دیگری برای مدیریت علائم و حتی کاهش میزان مصرف دارو در این بیماران وجود دارد.

راهنمایی دارویی اختلال دو قطبی

بیماران مبتلا به اختلال دوقطبی باید در مصرف داروهای خود موارد زیر را در نظر بگیرند:

از مصرف داروهای ضد افسردگی خودداری کنند. درمان افسردگی در اختلال دو قطبی با افسردگی فرق دارد. در حقیقت، داروهای ضد افسردگی می توانند اختلال دو قطبی را بدتر کرده و یا باعث ایجاد یک قسمت شیدایی شوند. بهتر است بیماران دارو های تثبیت کننده های خلق را امتحان کنند. سبک زندگی فرد می تواند تأثیر زیادی در علائم بیماری دوقطبی داشته باشد. مبتلایان به اختلالات دوقطبی در صورت انتخاب یک سبک سالم، می توانند میزان دارو مصرفی خودشان را کاهش دهند. دارو های تثبیت کننده های خلق و خو بدون نسخه همراه با یک برنامه خواب مناسب، ورزش منظم، تمرین تکنیک های آرامش می توانند در بهبود علائم این افراد موثر باشند.

پیگیری روند درمان اختلال دو قطبی

تحقیقات نشان می دهد افرادی که برای اختلال دوقطبی دارو مصرف می کنند، تمایل دارند خیلی سریع بهبود یابند. این افراد در صورت درمان به موقع می توانند روحیه خود را تقویت بخشند. بنابراین باید مصرف دارو خود را حتی در صورت بهبودی ادامه دهند. در صورت ترک مصرف دارو دوقطبی احتمال بازگشت بیماری بسیار زیاد است و از طرفی هم قطع ناگهانی دارو با بروز عوارض احتمالی همراه است و خطرناک می باشد. قبل از هرگونه تصمیم در تغییر مصرف دارو باید با پزشک مشورت شود.

یافتن داروی مناسب اختلال دوقطبی

یافتن نوع دارو و دوز مناسب برای درمان اختلال دو قطبی ممکن است کمی طول بکشد. و از طرفی هم افراد مختلف پاسخ متفاوتی به داروها می دهند، بنابراین پزشک مجبور است برای پیدا کردن دارو و دوز مناسب آن، چندین داروی اختلال دو قطبی را امتحان کند. در مورد داروهای تثبیت کننده خلق و خو مانند لیتیوم تعیین دوز دارو راحت تر است و به زمان زیادی نیاز ندارد.

کسب اطلاعات لازم  از داروهای اختلال دوقطبی

هنگام شروع مصرف داروی جدید، دستورالعمل مربوط به مصرف دارو را بخوانید تا بتوانید با خیال راحت آن را مصرف کنید. در مورد هر نسخه جدیدی از پزشک خود سوالات زیر را بپرسید:

1. آیا با قطع مصرف دارو علائم من برمی گردد؟
2. چه مدت طول باید این دارو ها را مصرف کنم؟
3. چه موقع و چگونه باید این داروها را مصرف کنم؟
4. عوارض و خطرات دارویی که تجویز می کنید چیست؟
5. چه عواملی می تواند باعث افزایش یا تشدید نوسانات من شود؟
7. آیا مواد غذایی و یا داروهای دیگری وجود دارد که از مصرف آن ها همزمان با دارو باید پرهیز کنم؟

مراجعه به پزشک در بیماران مبتلا به اختلال دوقطبی

در صورت بروز حالت های شیدایی و یا افسردگی، بیمار به احتمال زیاد حداقل یک بار در هفته باید به پزشک خود مراجعه کند تا پزشک علائم و هرگونه عارضه جانبی احتمالی را بررسی کند. تعداد دفعات مراجعه به پزشک معمولاً با شروع بهبودی کاهش می یابد و بعد از آن بیمار احتمالاً باید هر چند ماه یکبار جلسات درمانی خود را پیگیری کند.

با این حال بیمار در صورت بروز علائم زیر باید سریعا به پزشک مراجعه کند:

• تغییر در روحیه، الگوهای خواب یا سطح انرژی فرد
• بروز افکار و یا احساسات خودکشی یا خشونت آمیز
• نیاز به مصرف دارو های بدون نسخه و یا سرماخوردگی
• عوارض جانبی جدید یا شدید ناشی از مصرف داروهای دو قطبی
• در صورت ابتلا به بیماری حاد پزشکی و یا جراحی و حتی بارداری در زنان

مصرف تمام داروهای تجویزی با خطر بروز عوارض همراه می باشند، اما اگر داروهای اختلال دوقطبی طبق دستور پزشک مصرف و با روش های سالم زندگی ترکیب شوند، خطر بروز عوارض کاهش یافته و شانس موفقیت در درمان به حداکثر می رسد.

عوارض جانبی دارو های دوقطبی

بیمار باید هرگونه عوارض جانبی احتمالی را بررسی کند در صورت بروز عوارض جدی پزشک می تواند دارو را جایگزین و یا دوز آن را تغییر دهد. از مصرف همزمان دارو های دوقطبی و مخدرها پرهیز شود. بهتر است همیشه قبل از مصرف داروی تجویز شده اثرات تداخلی دارو با داروهای بدون نسخه یا مکمل های گیاهی بررسی و برچسب های دارویی همراه با دارو ها مطالعه شوند. تداخلات دارویی می تواند عوارض جانبی غیرمنتظره و جبران ناپذیری را ایجاد کند و حتی اثرات داروهای اختلال دوقطبی را کاهش دهد. مصرف همزمان برخی غذاها و نوشیدنی ها با داروهای دو قطبی نیز می تواند مشکلات جدی را ایجاد کند.

لیتیم: اولین تثبیت کننده خلقی برای اختلال دو قطبی

تثبیت کننده های خلق و خو داروهایی هستند که برای کنترل اوج و ضعف های اختلال دوقطبی مصرف می شوند. آنها سنگ بنای درمان، هم برای دوره شیدایی و هم افسردگی هستند. لیتیوم قدیمی ترین و شناخته شده ترین تثبیت کننده خلقی است و برای درمان شیدایی بسیار مؤثر می باشد و می تواند به افسردگی دو قطبی کمک کند. اما، در موارد شدید اختلال دوقطبی مؤثر نیست. لیتیم یک تا دو هفته طول می کشد تا به طور کامل اثر خودش را بگذارد.

عوارض جانبی رایج لیتیوم

برخی از عوارض جانبی شایع لیتیم، عبارتند از:

• لرزش
• اسهال
• دل درد
• افزایش وزن
• خواب آلودگی
• اختلالات تیروئید
• ضعف یا خستگی
• حالت تهوع، سرگیجه
• مشکلات حافظه و غلظت
• تشنگی بیش از حد، افزایش ادرار

اهمیت آزمایش خون بعد از مصرف لیتیوم

افرادی که لیتیم مصرف می کنند برای تعیین میزان دوز مناسب دارو باید به طور منظم آزمایش خون انجام دهند. دوزهای زیاد آن می تواند سمی باشد. با شروع مصرف لیتیم، پزشک سطح خون بیمار را یک یا دو بار در هفته بررسی می کند. وقتی دوز مناسب تعیین و وضعیت بیمار به یک سطح پایداری برسد، آزمایش خون هر دو و یا سه ماه یکبار تکرار می شود زیرا با گذشت زمان بسیاری از تغییرات زندگی فرد و رژیم غذایی می توانند در مصرف لیتیم تاثیر بگذارند.

برخی از عوامل مؤثر بر میزان لیتیوم، عبارتند از:

• کم آبی بدن
• کافئین، چای و قهوه
• کاهش وزن یا افزایش وزن
• مقدار نمک مصرفی در رژیم غذایی
• تغییرات هورمونی در دوران قاعدگی و بارداری
• تغییرات فصلی (سطح لیتیوم در تابستان ممکن است بالاتر باشد).
• بسیاری از داروهای بدون نسخه ( ایبوپروفن، دیورتیک ها و داروهای فشار خون و فشار خون)
• تغییر در وضعیت سلامتی بیمار ( بیماری های قلبی و کلیه خطر سمیت لیتیم را افزایش می دهد).

تثبیت کننده خلقی ضد تشنج

تثبیت کننده خلقی ضد تشنج در اصل برای درمان صرع تولید شده اما ضد تشنج ها باعث تسکین علائم شیدایی و کاهش نوسانات خلقی در مبتلایات به اختلالات دو قطبی هم می شوند.

اسید والپروئیک

اسید والپروئیک، که به عنوان divalproex یا valproate نیز شناخته می شود، یک تثبیت کننده خلق بسیار مؤثر است. نام های تجاری متداول آن شامل Depakote و Depakene است. اسید والپروئیک اغلب اولین خط درمانی برای شیدایی همراه با توهم یا هذیان است. در صورتی که بیمار نتواند عوارض جانبی لیتیم را تحمل کند، اسید والپروئیک می تواند یک داروی جایگزین مناسب باشد.

عوارض جانبی رایج اسید والپروئیک، عبارتند از:

• لرزش
• اسهال
• سرگیجه
• حالت تهوع
• افزایش وزن
• خواب آلودگی

سایر داروهای ضد تشنج برای اختلال دو قطبی کاربامازپین (Tegretol)، لاموتریژین (Lamictal) و توپیرامات (Topamax)می باشند.

داروهای ضد افسردگی برای اختلال دو قطبی

اگرچه از داروهای ضد افسردگی برای درمان قسمت های افسردگی بیماری دو قطبی استفاده می شود، اما درحال حاضر استفاده از آنها تا حدودی بحث برانگیز است. به همین علت داروهای ضد افسردگی برای درمان دوقطبی باید با احتیاط مصرف شوند. شواهد نشان می دهد كه داروهای ضد افسردگی در درمان افسردگی دو قطبی مؤثر نیستند. داروهای ضد افسردگی می توانند در افراد مبتلا به اختلال دو قطبی، باعث ایجاد قسمت های شیدایی شوند. به همین علت این دارو ها باید با یک تثبیت کننده خلقی مانند لیتیوم یا اسید والپروئیک ترکیب شوند. مصرف یک داروی ضد افسردگی بدون تثبیت کننده خلقی احتمالاً باعث ایجاد یک قسمت شیدایی خواهد شد.

بسیاری از کارشناسان بر این باورند که با گذشت زمان، استفاده از داروهای ضد افسردگی در مبتلایان به اختلال دو قطبی باعث کاهش ثبات خلق و خو و افزایش قسمت های جنون و افسردگی می شود.

درمان افسردگی دو قطبی با تثبیت کننده خلقی

درمان افسردگی در بیماران دو قطبی بر اساس دوز های مناسب تثبیت کننده های خلقی صورت می گیرد. پزشک ممکن است بر اساس علائم بیمار از دارو های زیر برای درمان افسردگی بیماران دو قطبی استفاده کند:

• لامکتال (لاموتریژین)
• سرووکل (کوئیناپین)
• Zyprexa (olanzapine)
• Symbyax قرص ترکیبی از الانزاپین با ضد افسردگی فلوکستین

داروهای ضد روان پریشی برای درمان اختلال دو قطبی

در صورت توام بودن بیماری اختلال دوقطبی با توهم پزشک می تواند یک داروی ضد روان پریشی تجویز کند دارو های ضد روان پیشی به قسمت های منظم مانی بیماران دو قطبی کمک می کند. بیمارانی که در مصرف تثبیت کننده خلقی مشکلی نداشته اند می توانند از داروهای ضد روان پریشی استفاده کنند. اغلب، داروهای ضد روان پریشی با یک تثبیت کننده خلقی مانند لیتیوم یا اسید والپروئیک ترکیب می شوند.

داروهای ضد روان پریشی که برای اختلال دو قطبی مورد استفاده قرار می گیرند، عبارتند از:

• آریپازول (Abilify)
• کلوزاپین (کلوزاریل)
• زیپراسیدون (ژئودون)
• اولانزاپین (Zyprexa)
• کوتیاپین (سرووکل)
• ریسپریدون (Risperdal)

عوارض جانبی داروهای ضد روان پریشی برای اختلال دو قطبی می تواند شامل موارد زیر باشند:

• یبوست
• تاری دید
• افزایش وزن
• خواب آلودگی
• خشکی دهان
• اختلال عملکرد جنسی

اختلال عملکرد جنسی و نعوظ یک عارضه جانبی متداول در استفاده از داروهای ضد روان پریشی است، که اغلب مبتلایان اختلال دو قطبی را از ادامه مصرف دارو باز می دارد. با این حال، یک مطالعه نشان داده که داروی سیلدنافیل سیترات (ویاگرا) در درمان اختلال نعوظ ناشی از آنتی سایکوتیک در مردان مطمئن و مؤثر است.

سایر داروها برای درمان اختلال دو قطبی

بنزودیازپین ها

ممکن است تا چند هفته طول بکشد تا دارو های تثبیت کننده خلق و خو اثر کامل خود را نشان دهند. همراه با مصرف این دارو ها پزشک می تواند بنزودیازپین را برای تسکین هرگونه علائم اضطراب و یا بی خوابی تجویز کند. بنزودیازپین ها، آرام بخش های هستند که خیلی سریع و طی 30 دقیقه تا یک ساعت عمل می کنند. با این حال به دلیل احتمال ایجاد وابستگی، بنزودیازپین ها باید کوتاه مدت استفاده شوند. افرادی که سابقه سوء مصرف مواد مخدر دارند باید در مصرف بنزودیازپین ها بسیار محتاط باشند.

مسدود کننده های کانال کلسیم

مسدود کننده های کانال کلسیم برای درمان مشکلات قلبی و فشار خون بالا مورد استفاده قرار می گیرند و دارای خاصیت تثبیت کننده خلقی هستند. آنها نسبت به تثبیت کننده خلقی دیگر عوارض جانبی کمتر ولی تاثیرگذاری مشابهی دارند. افرادی که قادر به تحمل لیتیوم یا ضد تشنج نیستند بهتر است در مصرف مسدود کننده های کانال کلسیم احتیاط کنند.

داروهای تیروئید

افراد مبتلا به اختلال دو قطبی معمولاً سطح غیر طبیعی از هورمون تیروئید دارند. درمان با لیتیوم می تواند باعث کاهش سطح تیروئید شود. در این موارد پزشک می تواند داروی تیروئید را به رژیم درمانی بیمار اضافه کند.

مصرف داروهای اختلال دوقطبی به تنهایی کافی نیست.

داروهای دو قطبی در ترکیب با سایر روند های درمانی اختلال دوقطبی، تاثیر بیشتری دارند. برخی دیگر از روند های درمانی برای اختلالات دوقطبی عبارتند از:

روان درمانی. افرادی که برای درمان اختلال دوقطبی دارو مصرف می کنند، در صورت به کارگیری روند های مناسب روان درمانی همراه با دارو، سریع تر بهبود می یابند و می توانند روحیه خودشان را تقویت کنند. روان درمانی، ابزاری قدرتمند برای مقابله با مشکلات زندگی در مبتلایان به اختلال دو قطبی می باشد.

ورزش. ورزش منظم می تواند علائم اختلال دو قطبی را کاهش داده و به تثبیت نوسانات خلقی کمک کند.

برنامه خواب منظم و پایدار. مطالعات نشان داده اند كه خواب ناكافی می تواند قسمت های شیدایی را در بیماران دو قطبی تشدید كند. بیماران بهتر است برای تثبیت علائم و به حداقل رساندن قسمت های خلقی، یک برنامه خواب پایدار و منظم داشته باشند. همچنین تنظیم میزان نور در هنگام خواب و قرار گرفتن در معرض نور در این بیماران حائز اهمیت است زیرا بر روی ساعت بیولوژیکی افراد مبتلا به اختلال دو قطبی تاثیر می گذارد.

رژیم غذایی سالم. اسیدهای چرب امگا 3 می توانند علائم اختلال دو قطبی را کاهش دهند. افزایش وزن یک عارضه جانبی رایج در مصرف بسیاری از داروهای دو قطبی است، بنابراین مبتلایان به دوقطبی باید برای مدیریت وزن خود، عادات غذایی سالمی داشته باشند.

شبکه پشتیبانی اجتماعی. زندگی با اختلال دوقطبی می تواند چالش برانگیز باشد، و داشتن یک سیستم پشتیبانی باعث پیش آگهی بهتر و تقویت روحیه افراد می شود. این بیماران بهتر است با دوستان و اعضاء خانواده خود در ارتباط بوده و در مواقع لزوم از آن ها کمک بگیرند.