سرسام یا دلیریوم نوعی اختلال جدی در توانایی های ذهنی است که منجر به تفکر اشتباه و عدم آگاهی از محیط اطراف می شود. سرسام معمولاً خیلی سریع و طی چند ساعت یا چند روز شروع می شود و غالبا می تواند در یک یا چند عامل مؤثر مانند بیماری شدید یا مزمن، اختلال متابولیکی (مانند کاهش سدیم)، دارو، عفونت، جراحی، الکل یا مسمومیت با مواد مخدر یا ترک مواد مخدر دیده شود. از آنجا که علائم سرسام و زوال عقل می تواند مشابه باشد، کمک اعضاء خانواده برای تشخیص دقیق نوع بیماری مهم می باشد.
علائم دلیریوم
علائم و نشانه های سرسام معمولاً طی چند ساعت یا چند روز شروع شده و اغلب در طول روز متغیر هستند. در هنگام شب علائم کمتر شده و حتی امکان دارد علائم بدتر شوند.
علائم اولیه سرسام شامل موارد زیر است:
- بی اختیاری
- عدم تمرکز
- تغییرات در حرکات
- تغییر در سطح آگاهی
- تغییر در احساس و ادراک
- اختلال در حافظه کوتاه مدت
- سردرگمی درباره زمان یا مکان
- تغییر در الگوهای خواب، خواب آلودگی
- تفکر بی نظم، مانند صحبت کردن به روشی که معنا ندارد.
- تغییر در هوشیاری (معمولاً صبح بیشتر هوشیار، هوشیاری کمتری در شب)
- تغییرات عاطفی یا شخصیتی مانند عصبانیت، آشفتگی، افسردگی، تحریک پذیری و سرخوشی
مهارت های تفکر ضعیف (اختلال شناختی) در سرسام ممکن است به صورت زیر ظاهر شود:
- مشکل در درک گفتار
- گفتار تندخوانی یا مزخرف
- مشکل در خواندن یا نوشتن
- حافظه ضعیف، به ویژه از وقایع اخیر
- مشکل در صحبت کردن یا به یاد آوردن کلمات
- بی نظمی در تفکر (مثلاً نمی دانید کجا هستید یا چه کسی هستید.)
علام تغییر رفتاری در سرسام می تواند شامل موارد زیر است:
- اختلال در خواب
- سستی یا بی حالی
- بی قراری، آشفتگی یا رفتار خشمانه
- صدا زدن، ناله کردن و یا ایجاد صداهای دیگر
- دیدن چیزهایی که وجود خارجی ندارند (توهم)
- بی سر و صدا و گوشه گیری به ویژه در افراد مسن
- چرخه خواب وارونه داشتن ( بیداری در شب و خواب آلودگی در روز)
علائم سرسام در اختلالات عاطفی عبارتند از:
- افسردگی
- بی تفاوتی
- تغییر شخصیت
- اضطراب، ترس یا پارانویا
- تحریک پذیری یا عصبانیت
- احساس سرخوردگی (سرخوشی)
- جابجایی سریع و غیرقابل پیش بینی رفتاری
انواع سرسام
کارشناسان سه نوع سرسام را شناسایی کرده اند:
سرسام بیش فعالی: سرسام بیش فعالی به راحتی شناخته می شود و می تواند شامل بی قراری، آشفتگی، تغییر سریع خلقی یا توهم و عدم همکاری برای مراقبت باشد.
سرسام کم کاری-Hypoactive: شامل عدم تحرک یا کاهش فعالیت حرکتی، کندی یا خواب آلودگی غیرطبیعی می باشد.
سرسام ترکیبی-Mixed: شامل ترکیب علائم بیش فعالی و پرکاری است و فرد به سرعت از حالت های بیش فعالی به پرکاری یا برعکس تغییر رفتار می دهد.
سرسام و زوال عقل
شناخت زوال عقل و سرسام دشوار و سخت است و فرد می تواند هر دو را باهم داشته باشد. در حقیقت، سرسام غالباً در افراد مبتلا به زوال عقل رخ می دهد. اما سرسام همیشه به این معنی که زوال عقل است.
زوال عقل، کاهش تدریجی حافظه و مهارت های فکری به دلیل اختلال در عملکرد و از بین رفتن سلول های مغزی است. شایعترین علت زوال عقل بیماری آلزایمر است.
برخی از تفاوت های بین علائم سرسام و زوال عقل عبارتند از:
شروع: شروع سرسام خیلی سریع رخ می دهد، در حالی که زوال عقل معمولاً با علائم نسبتاً جزئی آغاز می شود که به تدریج با گذشت زمان بدتر می شوند.
توجه: تمرکز کردن و توانایی توجه در سرسام برای فرد خیلی سخت است ولی در مراحل اولیه زوال عقل فرد کاملا هوشیار است.
نوسان: علائم ظاهری در سرسام می تواند به طور قابل توجهی و به طور مکرر در طول روز تغییر کند. در حالی که افراد مبتلا به زوال عقل روزهای بهتری و بدتر را تجربه می کنند و مهارت های ذهنی و فکری آن ها در طی یک روز نسبتاً ثابت است.
علت سرسام
سرسام وقتی اتفاق می افتد که ارسال و دریافت عادی سیگنال ها در مغز دچار اختلال شود. اختلال در سیگنال های مغز به احتمال زیاد ناشی از ترکیبی عواملی است که باعث آسیب مغز و ایجاد نقص در فعالیت مغز می شود.
سرسام ممکن است یک علت یا ترکیبی از چند علت مانند وضعیت پزشکی و مسمومیت دارویی داشته باشد. بعضی اوقات هیچ علتی برای سرسام شناخته نمی شود.
علل احتمالی عبارتند از:
- درد
- بیماری شدید یا مزمن
- سوء تغذیه یا کمبود آب بدن
- داروهای خاص یا مسمومیت دارویی
- تب و عفونت حاد، به ویژه در کودکان
- کمبود خواب یا پریشانی عاطفی شدید
- الکل یا مسمومیت با مواد مخدر یا ترک آن
- عدم تعادل متابولیک، مانند کم سدیم یا کلسیم پایین
- عفونت ادراری، ذات الریه یا آنفولانزا به ویژه در افراد مسن
- جراحی یا سایر روش های پزشکی که شامل بی حسی است.
- قرار گرفتن در معرض سم مانند مونوکسید کربن، سیانید یا سایر سموم
- یک وضعیت پزشکی مانند سکته مغزی، سکته قلبی، وخیم تر شدن بیماری ریه یا کبد یا آسیب دیدگی از سقوط
چندین دارو یا ترکیبی از داروها می توانند باعث ایجاد سرسام شوند، از جمله برخی از انواع:
- داروهای درد
- داروهای خواب
- داروهای آسم
- داروهای بیماری پارکینسون
- داروهای درمان اسپاسم یا تشنج
- داروهای آلرژی (آنتی هیستامین ها)
- داروهای استروئیدی به نام کورتیکواستروئیدها
- داروهایی برای اختلالات خلقی، مانند اضطراب و افسردگی
عوامل خطر سرسام
هر شرایطی که منجر بستری شدن در بیمارستان بویژه بخش مراقبت های ویژه یا اتاق ریکاوری شود، خطر ابتلا به سرسام را افزایش می دهد. دلیریوم در افراد مسن شایع تر است.
نمونه هایی از شرایط دیگر که خطر ابتلا به سرسام را افزایش می دهد، عبارتند از:
- سابقه سرسام
- نقص بینایی یا شنوایی
- وجود مشکلات پزشکی متعدد
- اختلالات مغزی مانند زوال عقل، سکته مغزی یا بیماری پارکینسون
عوارض سرسام
سرسام ممکن است تنها چند ساعت یا تا چند هفته یا ماه ادامه داشته باشد. اگر به درمان علائمی که به سرسام منجر می شوند پرداخته شود، زمان درمان و بازگشت به حالت طبیعی اغلب کوتاه تر خواهد شد.
میزان بهبودی تا حدی به وضعیت سلامتی و روانی قبل از شروع سرسام بستگی دارد.افراد سالم و بدون شرایط پزشکی خاص احتمالاً به طور کامل بهبود می یابند. افراد مبتلا به سایر بیماری های جدی یا مزمن ممکن است سطح مهارت های فکری یا عملکردی را که قبل از شروع سرسام داشتند را از دست بدهند. سرسام در افراد بیمار نیز به احتمال زیاد منجر به کاهش عمومی سلامت، بهبودی ضعیف پساز عمل جراحی، نیاز به مراقبت های ویژه و افزایش خطر مرگ می شود.
پیشگیری سرسام
موفق ترین روش برای پیشگیری از سرسام، شناسایی و برطرف کردن عوامل خطر که ممکن است یک محرک برای سرسام باشند. محیط های بیمارستانی یک چالش ویژه را ایجاد می کنند مانند تغییرات مکرر اتاق ها، انجام اقدامات آسیب زننده، صداهای بلند، روشنایی ضعیف و کمبود نور طبیعی و خواب که این عوامل باعث سردرگمی می شود. شواهد نشان می دهد كه برخی راهكارها مانند ارتقاء عادت های خوب در هنگام خوابیدن، خوش بینی و آرامش و استراحت فرد و جلوگیری از بروز مشكلات پزشکی می تواند به كاهش شدت سرسام كمك كند.
تشخیص سرسام
پزشکتان می تواند براساس سوابق پزشکی، آزمایش هایی را برای ارزیابی وضعیت روانی و شناسایی عوامل خطر احتمالی، انجام دهد. آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
ارزیابی وضعیت روانی: پزشکتان با ارزیابی فکری و میزان توجه و تمرکز شما تشخیص را شروع می کند. حتی امکان دارد به طور غیرمستقیم از طریق مکالمه یا غربالگری انجام شود که وضعیت روحی، سردرگمی، درک و حافظه شما بررسی شود اطلاعات جانبی از طرف اعضای خانواده یا نزدیکان شما می تواند برای تشخیص بهتر به پزشکتان کمک کند.
آزمایشات بدنی و عصبی: پزشکتان معاینه بدنی را انجام می دهد و علائم بیماری زمینه ای را بررسی می کند. یک آزمایش عصبی شامل بررسی بینایی، تعادل، هماهنگی و رفلکس ها می تواند در تعیین اینکه آیا سکته مغزی یا بیماری عصبی دیگری باعث سرسام شده یا نه، می تواند راهنمای خوبی برای پزشکتان باشد.
تست های دیگر شامل آزمایش خون، ادرار و آزمایشات تصویربرداری از مغز می باشند.
درمان سرسام
اولین هدف از درمان سرسام رفع مشکلات و علل اساسی است در ادامه درمان سرسام، پزشکتان سعی می کند یک محیط مناسب برای بهبودی بدن و آرام کردن مغز ایجاد کند. درمان اختلالات پزشکی و روانی اغلب عملکرد ذهنی را به شدت بهبود می بخشد.
برخی از افراد مبتلا به سرسام ممکن است از سمعک، عینک یا جراحی آب مروارید بهره مند شوند.
داروها: داروها می تواند برای کنترل رفتارهای پرخاشگرانه یا آشفته مورد نیاز باشند. اینها معمولاً با دوزهای بسیار کم و در صورت نیاز تنظیم می شوند.
اگر عضو خانواده یا سرپرستی شخصی هستید که دچار سرسام شده است، درمورد ترک یا کاهش داروهایی که ممکن است باعث ایجاد سرسام شوند، با پزشک مشورت کنید. برخی از داروها ممکن است برای کنترل درد ناشی از سرسام ضروری باشند. انواع دیگر داروها ممکن است برای درمان اضطراب یا سردرگمی شدید، پارانویا شدید، ترس یا توهم، کمک کند.
مقابله و پشتیبانی
اگر شما یک خویشاوند یا سرپرست شخصی هستید که در معرض خطر یا بهبودی از سرسام قرار دارد، می توانید برای کمک به بهبود سلامتی فرد، جلوگیری از بازگشت بیماری و مدیریت مسئولیت ها قدم بردارید.
عادت های یک خواب خوب را به فرد آموزش دهید که برای ترویج خواب خوب:
- محیطی آرام و ساکت را تهیه کنید.
- از بروز مشکلات پیچیده جلوگیری کنید.
- خود یا سایر افراد را مرتباً به فرد معرفی کنید.
- برای دوره های بی وقفه خواب در شب برنامه ریزی کنید.
- به شخص کمک کنید که یک برنامه منظم روزانه داشته باشد.
- در هنگام روز، سعی کنید نور محیط اطراف مناسب و کافی باشد.
- سر و صدای و عوامل که باعث حواس پرتی فرد می شود را کاهش دهید.
- انجام مراقبت های فردی و داشتن فعالیت های روزانه را در فرد تشویق کنید.
- در مورد هرگونه تغییر در فعالیت، مانند زمان ناهار یا زمان خوابیدن، با فرد مشورت کنید.
- اشیاء و تصاویر آشنا و مورد علاقه فرد را در اطراف او نگه دارید، اما فضا را شلوغ نکنید.
برای پیشگیری از مشکلات پزشکی سعی کنید:
- فرد را به فعالیت بدنی منظم تشویق کنید.
- برای او مایعات فراوان و یک رژیم غذایی سالم تهیه کنید.
- داروی های فرد را در یک برنامه منظم به او یادداوری کنید.
- در صورت مشاهده مشکلات احتمالی مانند عفونت یا بیماری های دیگر سریعا برای درمان اقدام کنید.
- ارائه مراقبت منظم از فرد مبتلا به سرسام می تواند خطرناک و خسته کننده باشد پس مواظب خودتان باشید.
آمادگی برای مراجعه به پزشک
اگر مراقب نسبی یا اصلی شخص مبتلا به سرسام باشید، احتمالاً در تعیین وقت ملاقات با پزشک باید همراه او باشید. قبل از قرار ملاقات، لیستی از موارد زیر را تهیه کنید:
- تمام داروها، از جمله تمام نسخه ها، داروهای بدون نسخه و مکمل های مصرفی فرد، و دوزهای مصرفی
- علائم و زمان شروع آن، توصیف تمام علائم و نشانه ها و تغییرات جزئی در سلامتی فرد پیش از علائم سرسام مانند درد، تب یا سرفه
به احتمال زیاد پزشک در مورد فرد مبتلا به سرسام سؤال تعدادی سوال می کند. اینها شامل موارد زیر است:
- آیا او معمولاً می تواند مستقل عمل کند؟
- آیا شخص احساس عدم امنیت می کند؟
- آیا علائم جسمی جدیدی مثل درد شکمی دارد؟
- علائم چیست و از چه زمانی شروع شده است؟
- چه شرایط پزشکی دیگری تشخیص داده شده است؟
- آیا مصدومیت اخیر سر یا ترومای دیگر وجود داشته است؟
- آیا فرد اخیراً افسرده، بسیار غمگین یا گوشه گیر بوده است؟
- آیا داروهای تجویز شده طبق دستورالعمل مصرف می شوند؟
- آیا اخیراً تب، سرفه، عفونت ادراری یا علائم درد داشته است؟
- قبل از شروع علائم، حافظه فرد و سایر مهارت های فکری فرد چگونه بود؟
- فرد قبل از شروع علائم، فعالیت های روزمره را به چه میزان انجام داده است؟
- آیا شخص چیزهایی دیده است یا شنیده است که هیچ کس دیگری انجام نمی دهد؟
- آیا می دانید شخص اخیراً از مواد مخدر یا الکل استفاده کرده است یا سابقه مصرف الکل یا مواد مخدر را دارد؟
آخرین دیدگاه‌ها