توهم

توهم احساساتی هستند که واقعی به نظر می رسند اما در اصل آن ها از ذهن انسان ناشی می شود. به طور کلی توهم شامل دیدن، شنیدن صداها، تجربه احساسات بدن مانند احساس خزیدن چیزی بر روی پوست یا بو کردن چیزهای است که در واقع وجود ندارد. به تعبیر غیرمستقیم، توهم شامل شنیدن، دیدن، احساس، بو و حتی مزه کردن چیزهای می باشد که واقعی نیستند. توهم شنوایی رایج ترین نوع این اختلال محسوب می شوند. توهم می تواند روی حواس پنج گانه فرد تأثیر بگذارند و نسبتا شایع هستند. این تجربیات حسی غیر واقعی می توانند در اثر بیماری های روانی، عوارض جانبی داروها یا بیماری های جسمی مانند صرع یا اختلال در مصرف الکل ایجاد شوند.

درمان این اختلال به علت اصلی بوجود آورنده آن بستگی دارد و ممکن است فرد به مراجعه روان پزشک، متخصص مغز و اعصاب یا پزشک عمومی نیاز داشته باشد. درمان می تواند شامل مصرف دارو برای معالجه بیماری های زمینه ای باشد.

انواع توهم

توهم ممکن است بینایی، بویایی، چشایی، شنوایی یا احساسات بدن فرد را تحت تأثیر قرار دهد و بر این اساس به انواع مختلف تقسیم می شود، که عبارتند از:

توهمات بصری

توهم بصری (Visual hallucinations) شامل دیدن چیزهایی مانند اشیاء، افراد و چراغ های چشمک زنی می باشند که واقعی نیستند.

نوع بصری می تواند بر اساس علت های زیادی ایجاد شود، از جمله:

• تشنج
• میگرن
• دمانس
• افسردگی
• جنون جوانی
• عوارض داروها
• اختلالات خواب
• اختلال دو قطبی
• بیماری پارکینسون
• مشکلات متابولیسم
• تحریک در قشر بینایی
• اختلال اسکیزوفکتاتیک
• آسیب به بافت مغز و ضایعه مغزی
• سرسام ناشی از عفونت ها، استفاده از مواد مخدر و ترک مصرف یا مشکلات بدن و مغز

توهمات بویایی

انواع بویایی (Olfactory hallucinations)، حس بویایی بیمار را درگیر می کند. در این صورت فرد ممکن است هنگام بیدار شدن از خواب در نیمه شب بوی نامطبوع و یا عطرهای لذت بخش مانند بوی گل را احساس کند.

علل این نوع می تواند شامل موارد زیر باشد:

• سرما
• آسیب سر
• تومورهای مغزی
• التهاب سینوس ها

توهمات چشایی، توهم های چشایی (Gustatory hallucinations) شبیه تجربیات غیر واقعی بویایی هستند که به جای بو، ذائقه فرد را درگیر می کنند. این ذائقه ها غالبا عجیب یا ناخوشایند هستند. احساس طعم فلز در دهان یکی از علائم نسبتا شایع از توهمات گوارشی در مبتلایان به صرع است.

علل اصلی Gustatory hallucinations عبارتند از:

• صرع
• ضایعات مغزی
• بیماری لوب تمپورال
• بیماری های سینوس

توهم شنوایی

توهم شنوایی (Auditory hallucinations) از رایج ترین نوع این تجربیات غیر واقعی هستند که ممکن است فرد صدایی را بشنود که با او صحبت می کند یا به فرد می گوید که کارهای خاصی را انجام دهد. توهم شنوایی می تواند منجر به عصبانیت و اضطراب فرد شود. نمونه های دیگر این نوع شامل شنیدن صداهایی مانند صدای پای کسی که در اتاق قدم می زند یا صداهای کلیک یا ضربه زدن مکرر می باشد.

علل آن عبارتند از:

• روان پریشی
• جنون جوانی
• ضایعات مغزی
• اختلالات خواب
• اختلال دو قطبی
• استفاده مواد مخدر
• از دست دادن شنوایی
• اختلال شخصیت مرزی
• اختلال استرس پس از سانحه

توهم لمسی

انواع لمسی (Tactile hallucinations) شامل احساس لمس روی بدن هستند. به عنوان مثال فرد ممکن است احساس کند که کسی بدن او را لمس می کند.

علل Tactile hallucinations،عبارتند از:

• سرسام
• مصرف الکل
• جنون جوانی
• بیماری آلزایمر
• زوال عقل بدن
• عوارض دارویی
• بیماری پارکینسون
• اختلال اسکیزوفکتاتیک

توهم جسمی

 (Somatic hallucinations) می تواند بر کل بدن تأثیر بگذارد و باعث ایجاد احساسات غیر واقعی مانند اشکالات خزنده روی پوست شود.

علت توهم

شرایط بهداشت روان

بیماری های روانی به ویژه اسکیزوفرنی، زوال عقل و اضطراب شایع ترین علل این اختلال هستند. اسکیزوفرنی یک وضعیت بهداشت روان است که طرز تفکر و رفتار یک فرد را تغییر می دهد و می تواند باعث روان پریشی شود و فرد ارتباط خودش را با واقعیت از دست بدهد. مبتلایان به روان پریشی ممکن است توهم و هذیان و رفتارهای غیرطبیعی را تجربه کنند. در این صورت داروهای ضد روان پریشی می توانند به مدیریت علائم بیمار کمک کند.

افسردگی پس از زایمان

در زنان مبتلا به افسردگی پس از زایمان ممکن است بیمار صداهای را بشنود که به او می گوید فرزند خودش را بکشد. افسردگی پس از زایمان می تواند جان کودک را به خطر اندازد و رابطه بین مادر و فرزند را مختل کند، برای همین به درمان فوری نیاز دارد.

اضطراب و افسردگی

افراد مبتلا به اضطراب و افسردگی ممکن است توهم دوره ای را تجربه کنند. در این شرایط اختلال معمولا بسیار کوتاه است که با درمان اختلال زمینه ای اغلب از بین می رود.

استفاده از مواد مخدر

مصرف مواد یکی دیگر از علل نسبتا شایع این اختلال است. برخی از افراد بعد از نوشیدن زیاد الکل یا مصرف داروهایی مانند کوکائین و یا داروهای توهم زا مانند LSD و PCP دچار توهم می شوند. توهم ناشی از دارو معمولا بصری است، اما ممکن است بر حواس دیگر تأثیر بگذارد.

ترک الکل

ترک ناگهانی الكل می تواند باعث این اختلال شود و فرد را دچار استفراغ یا لرزش کند. علائم معمولا پس از چند روز از بین می روند.

دمانس و سایر اختلالات مغزی

زوال عقل به تدریج منجر به آسیب مغزی می شود و مبتلایان به آن ممکن است در اواسط تا اواخر مرحله توهم شنوایی و بینایی را تجربه کنند که مصرف دارو می تواند در تسکین علائم موثر باشند.

کمبود خواب

نداشتن خواب کافی می تواند منجر به بروز این اختلال شود. برخی افراد درست هنگام خوابیدن (توهم های خواب آور) یا هنگام شروع بیدار شدن (توهم هیپنوتیزم) دچار این اختلال می شوند که فرد ممکن است صداهای را بشنود که وجود ندارند، و یا احساس کند که شبحی را اطراف خود می بیند. در بعضی موارد ممکن است با یک قسمت فلج خواب همراه باشد.

بیماری های حسی

افراد مبتلا به کم شنوایی یا اختلال در بینایی ممکن است به علت تغییر در نواحی پردازش حسی یا اطلاعات بصری یا شنیداری در مغز، توهم را تجربه کنند.

داروها

برخی از داروهای مصرف شده برای شرایط روانی و جسمی مانند بیماری پارکینسون، افسردگی، روان پریشی و داروهای صرع می توانند منجر به این اختلال شوند و افراد مسن را در معرض خطر خاصی قرار دهند. توهم ناشی از دارو می تواند وابسته به دوز باشد و معمولا هنگام قطع مصرف دارو برطرف می شود. با این حال، هرگز بدون مشورت با پزشک معالج خود به طور خودسرانه مصرف هیچ دارویی را قطع نکنید و دوز دارو مصرفی خود را تغییر ندهید. در صورت بروز عوارض جانبی ناشی از دارو با پزشک خود مشورت کنید، او می تواند دوز و یا نوع دارو را تغییر دهد.

نمونه هایی از داروهای توهم زا، عبارتند از:

• کلوزاپین، کلوزریل
• هالوپریدول (هالدول)
• سرووکل quetiapine
• ziprasidone ژئودون
• کلروپرومازین تزریق، تورازین
• کلروپرومازین خوراکی، تورازین
• فلوفنازین، Permitil،Prolixin
• اولانزاپین Zyprexa، Zydis
• تیوتیکسن – خوراکی، Navane
• ریزپریدون، ریسپردال؛ Risperdal Consta، Risperdal M-TAB

تشنج. بعضی اوقات توهم علائم اختلال تشنج است که فرد در طول یا بعد از آن دچار توهم میشود. در بیشتر موارد، درمان تشنج از بروز این اختلال جلوگیری می کند.

میگرن .برخی از افراد مبتلا به میگرن در طی یا درست قبل از میگرن دچار این اختلال می شوند. این توهم ها اغلب بصری هستند که فرد ممکن است تصاویر غیرطبیعی را مشاهده کند.

سایر شرایط

• صرع
• ناشنوایی، نابینایی یا مشکلات بینایی
• تب بالا، به ویژه در کودکان و افراد مسن
• انزوای اجتماعی، به ویژه در بزرگسالان مسن
• بیماری های زمینه ای مانند سرطان مغز یا نارسایی کلیه و کبد

سندرم چارلز بنت

سندرم چارلز بنت، سالمندانی را که بینایی خود را از دست داده اند تحت تاثیر قرار می دهد، اگرچه این امر می تواند در هر سنی رخ دهد. در این شرایط توهم ها معمولا حدود 12 تا 18 ماه طول می کشند و می توانند به صورت الگوهای ساده و مکرر یا تصاویر پیچیده از افراد، اشیاء یا مناظر رخ دهند.

توهم در مقابل هذیان

توهم، هذیان نیست، توهم یک باور غلط است، در حالی که توهم یک برداشت غلط است.

توهم در کودکان مبتلا به تب

توهم گاهی ممکن است در کودکانی که مبتلا به تب با دمای بدن 38 درجه سانتیگراد و بالاتر از آن اتفاق بیفتد. در این شرایط سعی کنید که آرامش خود را حفظ کنید و فرزند خود را آرام نگه دارید و او را به نوشیدن مایعات فراوان تشویق کنید و به آن ها پاراستامول یا ایبوپروفن بدهید. در این صورت اختلال باید بعد از چند دقیقه برطرف شد.

توهم در افراد مسن همراه با هذیان

این اختلال گاهی اوقات در افراد سالمند و ضعیف بر اثر ابتلا به برخی از بیماری ها مانند عفونت قفسه سینه یا عفونت ادرار ایجاد می شوند. توهم در این شرایط ممکن است قبل از سایر علائم بروز کند.

زمان ضرورت مراجعه به پزشک

عاقلانه ترین کار این است که به دنبال هر نوع توهم، حتی اگر علائم دیگری وجود نداشته باشد، سریعا به پزشک مراجعه کنید .همه توهم ها به خصوص اگر در موارد محدود رخ می دهد نیازی به درمان ندارند اما پزشک می تواند علت اصلی را شناسایی و آن را درمان کنند. در صورت بروز توهم در اطرافیان بهتر است، فرد را تنها نگذارید چون در برخی موارد توهم شدید می تواند منجر به ترس و پارانویا و حتی بروز اعمال یا رفتارهای خطرناک شود.

تشخیص توهم

پزشک برای تشخیص بهتر، در مورد علائم بیمار سوالاتی را می پرسد و معاینه جسمی را انجام می دهد و در صورت لزوم آزمایشات بالینی شامل آزمایش خون یا ادرار و شاید اسکن مغزی را تجویز می کند.

پیش آگهی توهم

بهبودی و پیش آگهی از توهم به علت آن بستگی دارد و فرد می تواند با رعایت راهکارها و تغییر سبک زندگی خود این شرایط را کنترل کند. مصرف داروهای مناسب طبق تجویز و دستورالعمل پزشک می تواند توهمات را به میزان قابل توجهی بهبود ببخشد. مراجعه به پزشک و دنبال کردن برنامه درمانی، می تواند منجر به پیش آگهی مثبت این بیماری شود.

درمان توهم

درمان کامل، به علت اصلی آن بستگی دارد که پزشک با تشخیص آن، می تواند بهترین روش درمانی را برای بیمار توصیه کند.

به طور کلی درمان برای توهم می تواند شامل گزینه های زیر باشد:

داروها، درمان دارویی این بیماری با توجه به علت اصلی می تواند شامل تجویز داروهای مختلف باشد. به عنوان مثال پزشک ممکن است در اختلال ناشی از ترک ناگهانی الکل، داروهایی را برای کمک به آرام کردن سیستم عصبی تجویز کند .اما اگر توهم ناشی از بیماری پارکینسون در فرد مبتلا به زوال عقل باشد، از داروهای دیگری استفاده می شود. تشخیص دقیق بیماری زمینه ای برای تعیین روند درمانی بسیار مهم است.

مشاوره، مشاوره می تواند بخشی از روند درمانی برای این بیماری به خصوص در شرایط توهم ناشی از وضعیت بهداشت روانی باشد. صحبت با یک مشاور می تواند به درک احساسات و علائم بیماری کمک کند و درمانگر می تواند راهکارهای را برای مقابله با ترس و اضطراب ناشی از این اختلال ارائه کند.