بازی درمانی، نوعی مشاوره یا روان درمانی است که در آن از بازی برای ارزیابی، جلوگیری یا درمان چالش های روانی و اجتماعی استفاده می شود. اگرچه این درمان در بزرگسالان هم کاربرد دارد اما بیشتر در کودکان مورد استفاده قرار می گیرد. به نظر می رسد این نوع درمان فقط سرگرم کردن افراد با اسباب بازی است. اما تحقیقات نشان می دهد که این روش درمانی در معالجه انواع بیماری های روانی و اختلالات رفتاری مؤثر است.
بازی درمانی و بیان احساسات در کودکان
کودکان، در برخی موارد فاقد مهارت های شناختی و کلامی برای صحبت کردن و برقراری ارتباط هستند. به عنوان مثال، اندوه و غم برای کودک بسیار پیچیده بوده و ممکن است او در بیان افکار و احساسات خود دچار مشکل شود. اما این روش درمانی می تواند در بیان احساسات غم و اندوه کودک موثر باشد و به آن ها یاد می دهد که صحنه هایی را اجرا و یا شخصیت هایی را خلق کنند که احساسات خودش را به اشتراک بگذارند و بروز دهند.
کودکان اغلب احساسات خود را با اسباب بازی ها بروز می دهند. کودکی که دوست عزیزش را از دست داده ممکن است از عروسک برای به تصویر کشیدن شخصیت غم انگیز استفاده کند یا کودکی که خشونت خانگی را تجربه می کند می تواند از یک عروسک برای نشان دادن کودکی که در زیر تختخواب پنهان شده استفاده کند. بسته به نوع بازی درمانی، درمانگر می تواند در قسمت های مختلف نمایشنامه دخالت کرده و به حل مسئله کمک کند.
این متد درمانی می تواند با روش های زیر در بیان احساسات کودک موثر باشد:
- افزایش اعتماد به نفس
- آموزش همدلی و احترام
- آموزش مسئولیت پذیری
- آموزش مهارت های اجتماعی جدید
- رشد و توسعه مهارت های بین فردی
- آموزش نحوه بروز و بیان احساسات
- تمرین و آموزش مهارت های حل مسئله
مزایای بازی درمانی
برای برخی از والدین ها این سوال پیش می آید که آیا این روش درمانی ارزش صرف هزینه و وقت گذاشتن دارد یا نه؟ اما والدین باید بدانند که بازی با اسباب بازی های مختلف در این روند درمانی در بهبودی عاطفی کودکان نقش بسیار مهمی دارد.
طبق گفته سازمان حرفه ای Play Therapy International، حداکثر 71 درصد از کودکان مراجعه کننده به بازی درمانی ممکن است بعد از استفاده این روش درمانی نتایج مثبتی را کسب کنند. در حالی که برخی از کودکان ممکن است با کمی تردید روند درمان را شروع کنند، اعتماد و همکاری به درمانگر می تواند تاثیر زیادی داشته باشد. هرچه کودک با درمانگر راحت تر باشد و بهتر رابطه برقرار کند و پیوندشان تقویت می شود، ممکن است کودک در بازی خود خلاق تر یا کلامی تر شود.
برخی از مزایای بالقوه بازی درمانی عبارتند از:
- احترام به خود
- کاهش اضطراب
- کاهش پرخاشگری
- روابط خانوادگی قوی تر
- یادگیری ابراز احساسات
- همدلی و احترام به دیگران
- مهارت های اجتماعی قوی تر
- کاهش مشکلات رفتاری، بهبود عملکرد تحصیلی
- مسئولیت پذیری بیشتر برای برخی از رفتارهای خاص
- بهبود روابط والدین – فرزند در خانواده های فرزندخوانده
- رشد راهکار های مقابله ای و مهارت های خلاقانه برای حل مسئله
- کاهش بیش فعالی در کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی (ADHD)
بازی درمانی همچنین می تواند استفاده از زبان را ترغیب کند یا مهارت های حرکتی خوب و زبانی را بهبود بخشد. اگر فرزند شما به بیماری روانی یا جسمی مبتلا شده، بازی درمانی جایگزین داروها یا سایر روش های درمانی ضروری نمی شود اما می تواند به تنهایی یا در کنار سایر روش های درمانی مورد استفاده قرار گیرد.
کاربرد بازی درمانی
بازی درمانی معمولاً برای کمک به کودکان در درک حوادث استرس زای زندگی مانند جابجایی، بستری در بیمارستان، سوء استفاده جسمی و جنسی، خشونت خانگی و بلایای طبیعی مورد استفاده قرار می گیرد.
همچنین این روش درمانی می تواند برای معالجه بیماری روانی یا مشکلات رفتاری زیر استفاده شود:
- طلاق
- افسردگی
- بیش فعالی
- اندوه و ضرر
- پرخاشگری
- مدیریت خشم
- اختلالات اضطرابی
- معضلات اجتماعی
- اختلال طیف اوتیسم
- آسیب و بحران های روانی
- مشکلات مربوط به مدرسه
- ناتوانی جسمی و یادگیری
ابزارها و رویکردهای رایج در بازی درمانی
بسیاری از متخصصین در زمینه بازی درمانی، یک اتاق بازی اختصاصی دارند که پر از مواردی است که به روند درمانی آن ها کمک می کند. برخی از اسباب بازی های رایج در این اتاق، عبارتند از:
- عروسک ها
- لوازم هنری
- سینی شنی با مجسمه
- مجسمه های حیوانات
- ماشین های اسباب بازی
- اسباب بازی های مربوط به موسیقی
- اسباب بازی مربوط به وسایل آشپزخانه
انواع بازی درمانی
بازی درمانی به دو شکل اساسی انجام می شود: غیر راهنمایی (یا کودک محور) و دستورالعمل.
کودک محور
در بازی درمانی کودک محور، به کودکان اسباب بازی ها و ابزار های خاص خلاقیت آفرین داده و به آن ها فرصت داده می شود که با اسباب بازی ها بازی کنند. درمورد نحوه بازی و استفاده کردن آن ها هیچ راهنمایی به آن ها داده نمی شود. رویکرد غیرمستقیم نوعی روان درمانی است که بر اساس آن کودک یاد می گیرد که چگونه راه حل هایی برای مشکلات خود پیدا کنند. در این شرایط درمانگر فقط کودک را مشاهده می کند. در صورت تمایل كودك، درمانگر می تواند در اين روش شركت كند، اما در نهایت، اختیار بازی دست کودک است.
رویکرد دستورالعمل
در برخی شرایط، بازی درمانی با راهکار های دستورالعمل مورد استفاده قرار می گیرد. این امکان وجود دارد که هرجلسه درمانی یک موضوع یا هدف خاصی داشته باشد. در این روش ممکن است درمانگر یک بازی خاصی را برای بازی انتخاب کند.
علاوه بر رویکردهای اساسی، انواع مختلفی از بازی درمانی نیز وجود دارد. برخی از رایج ترین انواع آن عبارتند از:
روش درمانی، این روش نیاز به همکاری والدین دارد و درمانگر به والدین می آموزد که چگونه از طریق بازی با کودک خود تعامل برقرار کنند. هدف از این روش شناسایی و بستن شکاف ارتباطی بین کودک و والدین است.
تراکت ماسه درمانی، در این روش، کودک می تواند با استفاده از اسباب بازی های مینیاتوری مانند افراد و حیوانات صحنه ای را در یک جعبه کوچک پر از شن خلق کند. صحنه ایجاد شده می تواند بازتاب زندگی شخصی کودک باشد که فرصتی برای حل تعارض و برطرف کردن موانع خواهد بود.
کتاب درمانی، در کتاب درمانی، درمانگر و کودک برای کشف مفاهیم یا مهارت های خاص، کتاب ها را با هم می خوانند.
بازی خیالی، در روش بازی خیالی، به کودک اسباب بازی هایی داده شود که تخیل کودک را برانگیزد.
بازی درمانی شناختی رفتاری، در این روش درمانگر با استفاده از بازی به کودک یاد می دهد که چگونه فکر و رفتار کند.
همکاری خانواده در بازی درمانی
خانواده ها معمولاً بخش مهمی از بازی درمانی در کودکان هستند. با این حال، میزان همکاری والدین توسط درمانگر مشخص می شود. بعضی اوقات لازم است که والدین همراه با کودک در جلسات درمانی شرکت داشته باشند. در برخی شرایط ممکن است درمانگر تشخیص دهد که کودک به تنهایی در جلسات شرکت کند.
گروه درمانی
بازی درمانی می تواند به صورت گروهی در بین کودکان هم سن و سال انجام گیرد آن ها ممکن است با همدیگر عروسک بازی کنند یا با هم تکنیک های هنری را انجام دهند.
طول جلسه
جلسات بازی درمانی بستگی به اهداف درمانی و نیازها و توانایی های کودک دارد. بیشتر جلسات بین 30 تا 50 دقیقه طول می کشد و جلسات به طور ماهانه و یا دو بار در هفته برگزار می شوند. به طور متوسط، 20 جلسه بازی درمانی برای حل مشکلات لازم است، اما برخی از کودکان خیلی سریع تر بهبود می یابند و برخی دیگر ممکن است به جلسات درمانی بیشتری نیاز داشته باشند.
پیدا کردن یک درمانگر بازی
یک روان شناس با تجربه دارای مجوز و مدرک فوق لیسانس یا بالاتر می تواند از روش بازی درمانی برای درمان بیماران خود استفاده کند. بازی درمانی توسط بسیاری از متخصصان بهداشت روان مجاز، مانند روانشناسان و روانپزشکان انجام می شود. همچنین توسط متخصصین رفتاری و شغلی، فیزیوتراپی و مددکاران اجتماعی هم می تواند انجام بگیرید. علاوه بر این، انجمن بازی درمانی، برنامه های آموزشی تخصصی و گواهینامه های پیشرفته ای را برای روان شناسان دارای مجوز، مشاوران مدرسه و روانشناسان مدارس ارائه می دهد.
موارد استفاده از بازی درمانی
اگرچه افراد در هر سنی می توانند از این متد درمانی بهره مند شوند، اما معمولاً در کودکان بین 3 تا 12 سال کاربرد دارد. این روند درمانی ممکن است در شرایط مختلف زیر مفید باشد:
- اضطراب، افسردگی، اندوه
- اختلالات خوردن و توالت
- اختلال طیف اوتیسم (ASD)
- رفتار پرخاشگرانه یا عصبانی
- رفتارهای مشکل ساز در مدرسه
- حوادث طبیعی یا حوادث آسیب زا
- تاخیر در رشد یا ناتوانی در یادگیری
- اختلال کمبود توجه بیش فعالی (ADHD)
- خشونت خانگی، سوءاستفاده یا بی توجهی
- مسائل خانوادگی مانند طلاق، جدایی یا فوت یک عضو نزدیک خانواده
- روبرو شدن با اقدامات پزشکی، بیماری مزمن یا مراقبت تسکین دهنده
روند بازی درمانی
بین کودکان و بزرگسالان شکاف ارتباطی وجود دارد. بسته به سن و مرحله رشد، کودکان مهارت های زبانی بزرگسالان را ندارند. آن ها ممکن است در بروز احساسات خود مشکل داشته باشند. از طرف دیگر، بزرگسالان ممکن است احساسات کودکان را نادرست تفسیر کنند یا نشانه های کلامی و غیر کلامی کودک را به طور کامل تشخیص ندهند.
کودکان یاد می گیرند از طریق بازی دنیا اطراف و مکانشان را در درک کنند و احساسات درونی و عمیق ترین احساسات خود را بروز دهد. اما در طی این روند کودکان تحت فشار قرار نمی گیرند و مجاز هستند این کار را در زمان و روشی که خودشان دوست دارند انجام دهند.
این متد درمانی بسته به درمانگر و نیازهای خاص کودک متفاوت خواهد بود. برای شروع شاید درمانگر فقط کودک را در هنگام بازی مشاهده و با کودک، والدین یا معلمان او صحبت می کند. پس از ارزیابی دقیق، درمانگر اهداف درمانی را تعیین می کند و تصمیم می گیرد که چه محدودیت ها و برنامه های را انجام دهد. درمانگران به این نکته توجه دارند که چگونه کودک را از والدین جدا کنند. در بعضی مواقع، ممکن است درمانگر والدین، خواهر و برادر یا سایر اعضای خانواده را به بازی درمانی بکشاند. این به عنوان درمان با فیال شناخته می شود که می تواند به آموزش حل تعارض، ترویج بهبود و بهبود پویایی خانواده کمک کند.
تکنیک های بازی درمانی
جلسات به طور معمول 30 دقیقه تا یک ساعت طول می کشد و یک بار در هفته برگزار می شود. تعداد جلسات به نیاز کودک و بهبودی در طی روند درمانی بستگی دارد. جلسات باید در محیطی برگزار شود که کودک احساس امنیت کند و محدودیت هایی در آن وجود دارد. درمانگر ممکن است از تکنیک هایی استفاده کند که شامل موارد زیر است:
- تجسم خلاق
- داستان گویی
- نقش آفرینی
- پخش موسیقی
- هنر و صنایع دستی
- رقص و جنبش خلاق
- تلفن های اسباب بازی
- بازی در آب و شن و ماسه
- بلوک و اسباب بازی های ساختمانی
- عروسک ها، حیوانات پر شده و ماسک ها
بازی درمانی در بزرگسالان
این روند درمانی فقط مخصوص بچه ها نیست و همیشه شامل حال بازی نمی شود. نوجوانان و بزرگسالان هم ممکن است با بیان احساسات درونی خود مشکل داشته باشند. بزرگسالان با شرایط زیر ممکن است از این روند درمانی بهره مند شوند:
- زوال عقل
- ناتوانی ذهنی
- استفاده از مواد
- مسائل حل نشده کودکی
- مسائل مربوط به مدیریت خشم
- آسیب دیدگی و سوء استفاده جسمی
- اختلال استرس پس از ضربه (PTSD)
هنر درمانی، موسیقی درمانی و استفاده از حرکات می توانند در بزرگسالان موثر باشد. بازی درمانی برای بزرگسالان ممکن است به عنوان مکمل در کنار سایر روش ها کاربرد داشته باشد.
سخن آخر
بازی درمانی، روشی درمانی است که از بازی برای کشف و مقابله با مسائل روانشناختی استفاده می کند. این روند درمانی به تنهایی، به ویژه برای کودکان یا همراه با سایر روش های درمانی و داروها قابل استفاده است. برای نتیجه گیری بهتر می توانید از یک روان شناس با تجربه کمک بگیرید.
آخرین دیدگاه‌ها