تغییر رنگ ادرار

ادرار، یک محلول مایع و حاوی مواد نیمه جامد تشکیل شده از سموم بدن است. ادرار با فرایندی به نام ادرار کردن توسط کلیه ترشح و از راه مجرای ادراری دفع می شود. ادرار، اغلب به عنوان یک راه تشخیص بیماری مورد استفاده قرار می گیرد.آزمایشات ادرار بر اساس مشخصه های فیزیکی یا شیمیایی آن بوده و بیانگر واکنش های شیمیایی بدن هستند.بسیاری از مشخصه های فیزیکی از جمله تغییر رنگ ادرار تنها با مشاهده عینی قابل شناسایی هستند. اما برخی از آنها به آزمایشات آزمایشگاهی نیاز دارند.

ویژگی های فیزیکی ادرار

ویژگی های فیزیکی که در ادرار قابل آزمایش و اندازه گیری هستند، عبارتند از:

• بو
• رنگ
• شفافیت
• تراکم ادرار
• pH (اسیدیته – قلیایی)

بوی ادرار

بوی ادرار ممکن است اطلاعات بهداشتی خاصی را ارائه دهد.مثلا، ادرار دیابتی ها ممکن است بوی شیرین یا میوه ای داشته باشد. علت این بو به خاطر دارا بودن کتون ها (مولکول های آلی) یا گلوکز می باشدادرار معمولا، بوی ملایم دارد اما در افراد سالخورده بوی قوی تری شبیه به آمونیاک دارد.

Ph ادرار

pH  ادرار طبیعی به طور کلی در محدوده 4.6 – 8 است و میانگین آن حدود 6.0 است. بیشتر تغییرات pH به دلیل رژیم غذایی اتفاق میافتد. مثلا، رژیم های غذایی حاوی پروتئین بالا منجر به اسیدی شدن بیشتر ادرار می شود. اما رژیم های گیاهی باعث ادرار قلیایی خواهد شد.

چگالی ادرار

تراکم ادرار به عنوان “وزن مخصوص” آن شناخته می شود.تراکم نسبت وزن یک حجم مشخص ادرار در مقایسه با وزن همان حجم از آب مقطر است.چگالی ادرار طبیعی از 0.001 تا 0.035 متغیر است.

شفافیت ادرار

شفافیت ادرار با مشاهده سنجیده شده و به صورت واضح، کمی ابری، ابری، تیره یا شفاف است.به طور معمول، ادرار شفاف یا کمی ابری است. تیره بودن بیش از حد ادرار نشان دهنده وجود ذرات معلق در ادرار است.معمولاً با نتیجه آزمایش میکروسکوپی کشت ادرار می توان علت تیره بودن ادرار را مشخص کرد.دلایل عمده تیره بودن غیر طبیعی ادرار، عفونت ادراری یا انسداد می باشد.ناهنجاری در هر یک از این خصوصیات فیزیکی می تواند نشان دهنده بیماری یا عدم تعادل متابولیکی باشد. این مشکلات به تنهایی ممکن است سطحی یا جزئی به نظر برسند.اما در واقع می توانند علائم بیماری های جدی تر مانند دیابت قند یا گلومرول آسیب دیده باشند.

ویژگی های غیر طبیعی ادرار

شرایط مختلفی وجود دارد که منجر به دفع اجزای غیرطبیعی همراه با ادرار یا ویژگی های غیر طبیعی آن خواهند شد.بیشتر ویژگی های غیرطبیعی ادرار با پسوند uria مشخص می شوند.برخی از انواع متداول ویژگی های غیرطبیعی ادرار شامل موارد زیر است:

پلی اوریا

مقدار زیاده از حد ادرار، غالباً به علت دیابت.

گلیکوزوریا

وجود گلوکز در ادرار، به دلیل افزایش دیابت.

هماتوریا

وجود گلبول های قرمز خون در ادرار ناشی از عفونت یا آسیب کلیه.

الیگوریا

کاهش غیر طبیعی ادرار، اغلب به دلیل شوک یا آسیب کلیه.

پروتئینوریا

وجود پروتئین در ادرار، غالباً به دلیل گلومرول های نشتی یا آسیب دیده.

دیسوریا

احساس درد یا ناراحتی هنگام ادرار، غالباً در اثر عفونت های دستگاه ادراری.

تغییر رنگ ادرار

رنگ طبیعی ادرار از زرد کم رنگ تا کهربا متغیر است و در نتیجه رنگدانه ای به نام urochrome است.علاوه بر آن، رنگ ادرار با توجه به رژیم غذایی و غلظت ادرار، می تواند متفاوت باشد. نوشیدن بیشتر آب به طور کلی باعث رقیق تر شدن ادرار و روشن شدن رنگ آن می شود. ادرار تیره و کدر می تواند نشان دهنده کمبود آب بدن باشد.

رنگدانه ها و ترکیبات دیگر موجود در برخی مواد غذایی و داروهای خاص می توانند رنگ ادرار را تغییر دهند. چغندر، توت و لوبیا از جمله غذاهایی هستند که احتمالاً روی رنگ ادرار تأثیر می گذارد.بسیاری از داروهای بدون نسخه باعث تغییر رنگ ادرار به رنگ های قرمز، زرد یا آبی مایل به سبز می شوند.

رنگ غیرطبیعی ادرار می تواند علائم بیماری باشد. مثلا، ادرار قرمز مایل به قهوه ای پر رنگ مشخصه پورفیری میباشد. پورفیری بیماری نادر و ارثی با اختلال گلبول های قرمز است.

علائم تغییر رنگ ادرار

بسته به میزان آب که می نوشید، رنگ طبیعی ادرار متفاوت است. مایعات، رنگ دانه های زرد رنگ را در ادرار رقیق می کنند. بنابراین هرچه بیشتر آب مصرف کنید، ادرار شفاف تر به نظر می رسد.رنگ ادرار می تواند به رنگ های غیرطبیعی، از جمله قرمز، آبی، سبز، قهوه ای تیره و سفید ابری تبدیل شود.

اگر خون در ادرار شما دیده می شود سریعا به پزشک مراجعه کنید. ادرار خونین می تواند بیانگر عفونت های دستگاه ادراری و سنگ کلیه باشد. این مشکلات معمولاً با درد همراه هستند.وجود خون در ادرار اما بدون درد ممکن است یک مشکل جدی مانند سرطان را نشان دهد.

رنگ ادرار تیره یا نارنجی به خصوص همراه با مدفوع کم رنگ و پوست و چشم زرد می تواند از علائم اختلال در عملکرد کبد باشد که نیاز مراجعه فوری به پزشک دارد.

علت تغییر رنگ ادرار

تغییر رنگ ادرار اغلب در اثر داروها یا مواد غذایی خاص ایجاد می شود. اما در برخی موارد، تغییر در رنگ ادرار می تواند ناشی از مشکلات بهداشتی خاصی باشد.

اما علت های مختلفی باعث تغییر رنگ ادرار می شوند. رنگ های غیرطبیعی ادرار عبارتند از:

ادرار قرمز یا صورتی

با وجود ظاهر نگران کننده، ادرار قرمز لزوماً خطرناک و جدی نیست. ادرار قرمز یا صورتی می تواند ناشی از موارد زیر باشد:

خون 

عواملی که می توانند باعث ایجاد خون در ادرار (هماتوری) شوند شامل عفونت ادراری، بزرگ شدن پروستات، تومورهای سرطانی و غیر سرطانی، کیست کلیه، دویدن در مسافت طولانی و سنگ کلیه یا مثانه می باشد.

خوراکی ها

چغندر، تمشک و ریواس می توانند ادرار را قرمز یا صورتی روشن کنند.

دارو ها

ریفامپین، آنتی بیوتیکی است که اغلب برای درمان سل و فنازوپیریدین (پیریدیم) دارویی که به منظور بی حس ناراحتی مجاری ادراری مورد استفاده قرار می گیرد، می تواند باعث تغییر رنگ ادرار از نارنجی مایل به قرمز روشن شود.

ادرار نارنجی

عوامل زیر می توانند باعث تغییر رنگ ادرار به نارنجی شوند:

داروها

داروهایی مانند داروی ضد التهاب سولفاسالازین (Azulfidine) فنازوپیریدین (پیریدیم) برخی از ملین ها و داروهای شیمی درمانی خاص می توانند باعث پرتقالی شدن رنگ ادرار شوند.

بیماری ها

در بعضی موارد، ادرار نارنجی بخصوص اگر با مدفوع کم رنگ و زردی پوست بدن همراه باشد، می تواند نشان دهنده مشکلی در مجاری کبد یا صفراوی باشد.

ادرار تیره

کم آبی می تواند ادرار  را غلیظ و رنگ آن را کدرتر کند و باعث رنگ پرتقالی ادرار شود.

ادرار آبی یا سبز

ادرار آبی یا سبز از عوامل زیر ناشی می شود:

رنگ ها: برخی رنگ های غذایی با رنگ روشن می توانند باعث ایجاد ادرار سبز شوند. رنگ هایی که در برخی از آزمایشات بررسی عملکرد کلیه و مثانه مورد استفاده قرار می گیرد، می تواند ادرار را به رنگ آبی درآورد.

دارو ها: مصرف تعدادی از دارو ها مانند آمی تریپتیلین، ایندومتاسین (ایندوکین، تیوربکس) و پروپوفول (دیپریوان) باعث ایجاد ادرار آبی یا سبز می شوند.

شرایط پزشکی: هایپرکلسمی خوش خیم خانوادگی، یک اختلال نادر ارثی است که باعث رنگ آبی ادرار می شود.

گاهی اوقات این بیماری، سندرم پوشک آبی نامیده می شود، زیرا کودکان مبتلا به هایپرکلسمی خوش خیم خانوادگی، ادرار آبی دارند.

ادرار سبز گاهی در اثر عفونت های دستگاه ادراری ایجاد می شود که ناشی از باکتری های سودوموناس است.

ادرار قهوه ای تیره یا نوشابه ای رنگ

ادرار قهوه ای می تواند ناشی از موارد زیر باشد:

غذا: خوردن مقادیر زیادی لوبیا، ریواس یا آلوئه می تواند باعث ادرار قهوه ای تیره شود.

شرایط پزشکی: برخی از اختلالات کبدی و کلیوی و عفونت های دستگاه ادراری می توانند ادرار را به رنگ قهوه ای تیره تبدیل کنند.

ورزش شدید: آسیب دیدگی عضلات ناشی از ورزش شدید می تواند منجر به آسیب کلیه و تغییر رنگ ادرار به قهوه ای تیره شود.

دارو ها: تعدادی از دارو ها مانند دارو های ضد مالاریایی کلروکین و پریماکین، آنتی بیوتیک های مترونیدازول (Flagyl) و نیتروفورانتوئین (Furadantin) برخی از ملین ها، و متوکاربامول بعنوان شل کننده عضلات می توانند ادرار را تیره کنند.

ادرار ابری یا تیره

عفونت ادراری و سنگ کلیه می تواند باعث ادرار ابری یا تیره شود.

عوامل خطر تغییر رنگ ادرار

كاهش مقدار ادرار و تغییر رنگ آن همیشه در نتيجه استفاده از غذاها و داروها نيست و ممكن است به علت بيماري  از جمله عفونت ادراری و شرایط پزشكي باشد.

عوامل خطری که می توانند بر رنگ ادرار تأثیر بگذارند، عبارتند از:

سن

تومورهای مثانه و کلیه، که باعث ایجاد خون در ادرار و تغییر رنگ آن می شود، در افراد مسن شایع تر است.مردان بالای 50 سال گاهی به دلیل بزرگ شدن غده پروستات، دچار هماتوریا، یا خون در ادرار می شوند.

سابقه خانوادگی

سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری یا سنگ کلیه، خطر ابتلا به این دو بیماری را افزایش می دهد.بیماری ها و سنگ کلیه می توانند باعث ایجاد خون در ادرار شوند.

تشخیص علت تغییر رنگ ادرار

علاوه بر آگهی از سابقه پزشکی و انجام معاینه فیزیکی، پزشک ممکن است آزمایشات تشخیصی خاصی را توصیه کند، از جمله:

آزمایش ادرار

از آزمایشات ادرار برای بررسی و تشخیص گلبول های قرمز، میزان بالای پروتئین و مواد معدنی دفع شده در ادرار استفاده می شود که ممکن است نشان دهنده مشکلات کلیه یا مجاری ادراری باشد.همچنین نمونه ای از ادرار برای باکتری های عفونت زا بررسی می شود.

آزمایش خون

برخی از آزمایشات خون میزان کراتینین و نیتروژن اوره خون را اندازه گیری می کنند. کراتینین و نیتروژن اوره، مواد زائدی هستند که در صورت آسیب کلیه و اختلال در عملکرد آن، مقدار آن ها در جریان ادرار افزایش می یابد.پزشک گاهی نمونه خون را برای میزان بالای آنزیم های کبدی و شرایطی مانند دیابت بررسی کند.

درمان تغییر رنگ ادرار

در صورت نیاز، درمان به علل و شرایطی که باعث تغییر رنگ ادرار شده، بستگی دارد.

درمان خانگی تغییر رنگ ادرار

هنگام کمبود آب بدن، ادرار شما غلیظ تر و تیره تر می شود. در این صورت به مایعات بیشتری احتیاج دارید.

آمادگی برای مراجعه به پزشک

برای بررسی علت تغییر رنگ ادرار، به پزشک متخصص در اختلالات دستگاه ادراری (اورولوژیست) مراجعه کنید.برای آمادگی بیشتر قبل از مراجعه بهتر است لیستی از علائم و زمان شروع آنها را همراه با اطلاعات کلیدی پزشکی و سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری مثانه یا کلیه را یادداشت کنید.

تمام داروها، ویتامین ها و سایر مکمل های مصرفی از جمله میزان آن ها را بنویسید.

در مورد رنگ ادرار، سؤالاتی که باید از پزشک بپرسید، عبارتند از:

• چه عواملی ممکن است باعث علائم من شود؟
• به چه آزمایشاتی نیاز دارم؟
• آیا به درمان نیاز دارم؟

احتمالاً پزشک سؤالاتی می پرسد، مانند:

• آیا آلرژی دارید؟
• ادرار شما چه رنگی است؟
• آیا بیش از حد معمول ادرار می کنید؟
• آیا در هنگام ادرار کردن درد دارید؟
• آیا اشتهای شما تغییر کرده است؟
• آیا احساس تشنگی زیاد می کنید؟
• آیا قبلاً مشکلات ادراری داشته اید؟
• آیا بوی نامطبوعی از ادرار خود احساس می کنید؟
• آیا در ادرار خون یا لخته های خون مشاهده می کنید؟
• آیا تغییر رنگ ادرار شما همیشگی و مداوم است یا گاه به گاهی رخ می دهد؟