آتروفی واژن (واژینیت آتروفیک) یا واژن نازک، خشکی و التهاب دیواره های واژن است که در شرایط کمبود استروژن رخ می دهد. آتروفی واژن اغلب پس از یائسگی ایجاد می شود. در بسیاری از زنان، آتروفی واژن منجر به مقاربت دردناک و بروز علائم بیماری های دستگاه ادراری می شود بر همین اساس پزشکان از اصطلاح “سندرم دستگاه تناسلی یائسگی (GSM)” برای توصیف آتروفی واژن و علائم همراه آن استفاده می کنند. درمان های ساده و مؤثر برای GSM در دسترس می باشند.
علت آتروفی واژن
آتروفی واژن در اثر کاهش ترشح استروژن ایجاد می شود، کاهش سطح استروژن منجر به نازک تر، خشک تر، انعطاف پذیری کمتر بافت واژن خواهد شد. آتروفی واژن می تواند در هر سنی رخ دهد، اگرچه یکی از دلایل اصلی کاهش تولید استروژن در تخمدان ها در دوران یائسگی می باشد. استروژن، هورمونی است که وظیفه رشد جنسی زنان و چرخه قاعدگی را بر عهده دارد و به تقویت سلامت استخوان و پوست کمک کرده و از سایر بافت های بدن نیز پشتیبانی می کند. استروژن همچنین می تواند فعالیت مغز و نوسانات خلقی را تعیین کند.
عوامل زیر می توانند سطح استروژن را کاهش دهند:
- دیابت
- شیردهی یا زایمان
- عدم تحریک قبل از مقاربت
- انواع خاصی از داروهای ضد بارداری، از جمله تزریق ضد بارداری و قرص ترکیبی
- درمان های سرطان مانند هورمون درمانی، شیمی درمانی و رادیوتراپی به ناحیه لگن
- سندرم شوگرن، که در آن سیستم ایمنی بدن به غددهای تولید کننده مایعات در بدن حمله می کند.
شرایط زیر می توانند منجر به کاهش سطح استروژن در زنان شوند:
- شیردهی
- شیمی درمانی
- دوران بعد از یائسگی
- هورمون درمانی سرطان پستان
- برداشتن جراحی هر دو تخمدان
- پرتودرمانی لگن برای درمان سرطان
- سال های منتهی به یائسگی (پیراموپوز)
- برخی از داروها مانند برخی از قرص های ضد بارداری
اگرچه این بیماری شایع است اما همه زنان در دوران یائسگی GSM را تجربه نمی کنند.
عوامل خطر آتروفی واژن
برخی عوامل ممکن است در بروز این بیماری نقش داشته باشد، از جمله:
- عدم زایمان طبیعی. بررسی ها نشان داده زنانی كه هرگز زایمان طبیعی نداشته اند بیشتر در معرض بروز علائم GSM قرار دارند.
- عدم فعالیت جنسی. فعالیت جنسی منظم جریان خون را افزایش داده و می تواند در حفظ بافت های سالم واژن تاثیر زیادی داشته باشد.
- سیگار کشیدن. استعمال سیگار بر گردش خون تأثیر می گذارد و ممکن است جریان خون و اکسیژن به واژن و سایر مناطق مجاور آن را کاهش دهد. سیگار کشیدن همچنین اثرات استروژن های طبیعی موجود در بدن را کاهش می دهد.
علائم آتروفی واژن
علائم دستگاه تناسلی یائسگی (GSM) و یا آتروفی واژن شامل موارد زیر است:
- تکرر ادرار
- خشکی واژن
- سوزش واژن
- مقاربت دردناک
- بی اختیاری ادرار
- فوریت در ادرار کردن
- سوزش همراه با ادرار
- خارش دستگاه تناسلی
- ترشحات غیرطبیعی واژن
- خونریزی کم بعد از مقاربت
- عفونت های مكرر مجاری ادراری
- کوتاه شدن و سفت شدن کانال واژن
عوارض آتروفی واژن
سندرم دستگاه تناسلی یائسگی می تواند خطر بروز برخی عوارض جانبی احتمالی را افزایش دهد، از جمله:
- عفونت های واژن. تغییر در میزان PH واژن می تواند خطر بروز عفونت های واژن را افزایش دهد.
- مشکلات دستگاه ادراری. تغییرات ادراری مرتبط با آتروفی واژن می تواند منجر به بروز مشکلات دستگاه ادراری از جمله تکرر ادرار و یا سوزش در ادرار و حتی نشت ادرار (بی اختیاری) شود.
تشخیص آتروفی واژن
پزشک می تواند برای تشخیص آتروفی واژن آزمایشات زیر را تجویز کند:
- معاینه لگن، که در طی آن پزشک اندام های لگن و به صورت بصری دستگاه تناسلی خارجی، واژن و دهانه رحم بیمار را معاینه کرده و در صورت داشتن علائم ادرار، آزمایش ادرار را تجویز می کند.
- آزمایش تعادل اسید، که شامل گرفتن نمونه ای از مایعات واژن یا قرار دادن نوار نشانگر کاغذ در مهبل بیمار برای بررسی تعادل اسید آن می باشد.
درمان آتروفی واژن
برای درمان سندرم دستگاه تناسلی یائسگی، پزشک ممکن است ابتدا گزینه های درمانی بدون نسخه از جمله موارد زیر را پیشنهاد دهد:
- مرطوب کننده های واژن. زنان مبتلا به آتروفی واژن می توانند برای تسکین علائم خود، مرطوب کننده واژن را امتحان کنند. بر همین اساس بیمار می تواند هر چند روز یکبار مرطوب کننده های واژن را تجویز کند. اثرات استفاده از مرطوب کننده به طور کلی کمی طولانی تر و بیشتر از روان کننده های واژن می باشد.
- روان کننده های مبتنی بر آب. روان کننده ها درست قبل از فعالیت های جنسی استفاده می شوند و می توانند در حین مقاربت، ناراحتی و درد را کاهش دهند. خانم ها بهتر است محصولاتی را انتخاب کنند که حاوی گلیسیرین نباشند و یا خاصیت گرم کنندگی نداشته باشند. زیرا حساسیت زنان به این مواد ممکن است منجر به تحریک واژن شود. در صورت استفاده از کاندوم، از روان کننده های روغنی برای روان سازی خودداری شود، زیرا روغن می تواند در تماس با کاندوم، لاتکس را از بین ببرد.
در صورتی که استفاده از روان کننده و مرطوب کننده های واژن تاثیری در تسکین علائم آتروفی واژن نداشته باشند، پزشک می تواند گزینه های استروژن درمانی را توصیه کند. استروژن درمانی واژینال در انواع و اشکال مختلفی وجود دارد که تعیین نوع آن به ترجیحات فرد و تشخیص پزشک بستگی دارد.
استروژن موضعی
استروژن موضعی نسبت به خوراکی، این مزیت را دارد که مصرف آن در دوزهای پایین هم تاثیر دارد و علائم را بهتر تسکین می دهد.
پماد استروژن واژن
پماد استروژن معمولاً در زمان خواب و به طور مستقیم در مهبل وارد می شود. به طور معمول خانم ها روزانه یک یا سه هفته و سپس یک تا سه بار در هفته باید از آن استفاده کنند.
شیاف استروژن واژن
این شیاف های استروژن با دوز کم روزانه به مدت 2 هفته در مجرای واژن قرار می گیرند. بعد از این دوره مصرف شیاف ها فقط باید دو بار در هفته مصرف شوند.
حلقه استروژن واژینال
حلقه استروژن، یک حلقه نرم و انعطاف پذیر است که در قسمت بالای واژن قرار می گیرد و محلول استروژن را آزاد می کند و تقریباً باید هر سه ماه یکبار جایگزین شود. بسیاری از خانم ها برای کاربرد راحت آن این گزینه درمانی را انتخاب می کنند.
قرص استروژن واژن (واژیفم)
قرار دادن قرص استروژن واژن در مهبل بوسیله یک اپلیکاتور یکبار مصرف صورت می گیرد. پزشک دوز مصرفی این قرص ها را تعیین و تجویز می کند.
اوسپمفن (اوسفنا)
این قرص که به طور روزانه مصرف می شود، می تواند به تسکین علائم مقاربت دردناک در زنان مبتلا به آتروفی واژن متوسط تا شدید کمک کند. مصرف این قرص ها در خانم هایی که به سرطان سینه مبتلا شده اند یا خطر ابتلا به سرطان پستان را دارند، توصیه نمی شود.
استروژن درمانی سیستمیک
اگر خشکی واژن با سایر علائم یائسگی مانند گرگرفتگی های متوسط یا شدید همراه باشد، پزشک ممکن است قرص استروژن، لکه یا ژل یا حلقه استروژن با دوز بالاتر و یا استروژن خوراکی را تجویز کند.
رقیق کننده های واژن
برخی از زنان ممکن است ترجیح دهند که از دستگاه های رقیق کننده واژن به عنوان یک گزینه درمانی غیر هورمونی استفاده کنند. این دستگاه ها باعث تحریک و کشش عضلات واژن می شود. در صورت نگرانی از رابطه جنسی دردناک، دستگاه های تسکین دهنده واژن ممکن است ناراحتی واژن را با کشش واژن تسکین دهند. این دستگاه ها، بدون نسخه در دسترس هستند.
لیدوکائین موضعی
از لیدوکائین موضعی به عنوان یک پماد یا ژل تجویز شده، می توان برای کاهش ناراحتی ناشی از فعالیت جنسی استفاده کرد. لیدوکائین موضعی را باید پنج تا 10 دقیقه قبل از شروع فعالیت جنسی مصرف شود.
تأثیر سرطان قبلی پستان در گزینه های درمانی
یک زن با سابقه سرطان پستان در مورد هر نوع درمان احتمالی باید با پزشک خود مشورت کند. استروژن می تواند برای زنانی که سابقه سرطان سینه دارند، مضر باشد. اگر سرطان حساس به هورمون باشد، استروژن ممکن است خطر بازگشت آن را افزایش دهد. به همین دلیل، پزشک معمولاً استروژن درمانی سیستمیک را به زنی که قبلاً سرطان سینه داشته باشد، توصیه نمی کند.
بیماران مبتلا به سرطان سینه که از آتروفی واژن رنج می برند می توانند برای تسکین علائم خود راهکارهای زیر را در نظر بگیرند:
- استروژن درمانی سیستمیک. درمان استروژن سیستمیک به طور کلی در بیماران مبتلا به سرطان سینه توصیه نمی شود.
- گشاد کننده های واژن. گشادکننده های واژن گزینه غیر طبیعی است که می تواند باعث تحریک و کشش عضلات واژن شود و تنگ کردن واژن را معکوس کنند.
- درمان های غیر هورمونی مانند مرطوب کننده ها و روان کننده ها. این بیماران بهتر است در درجه اول استفاده از مرطوب کننده ها و روان کننده ها را امتحان کنند.
- استروژن واژن. در صورتی که درمان های غیرهورمونی تاثیری در تسکین علائم بیماری آتروفی واژن در مبتلایان به سرطان سینه نداشته باشند، پزشک ممکن است با مشورت با متخصص سرطان (انکولوژیست) استروژن واژن با دوز کم را برای این بیماران توصیه کند. البته، این نگرانی وجود دارد که استروژن واژن ممکن است خطر بازگشت سرطان را افزایش دهد، به خصوص اگر سرطان پستان به تغییرات هورمونی حساس باشد.
سبک زندگی و درمان خانگی آتروفی واژن
در حالی که درمان های زیادی برای آتروفی واژن وجود دارند، برخی از افراد درمان های خانگی و طبیعی را ترجیح می دهند. چندین تغییر در شیوه زندگی وجود دارد که می تواند به زنان در رفع علائم آتروفی واژن کمک کند. البته، افراد مبتلا به آتروفی واژن قبل از ایجاد هرگونه تغییر در طولانی مدت در شیوه زندگی، باید با پزشک خود درباره مصرف مکمل های گیاهی یا تغییر رژیم غذایی صحبت کنند.
- ورزش. ورزش و فعالیت بدنی منظم می تواند به تعادل هورمون ها در بدن کمک کند.
- فعال بودن از نظر جنسی. فعالیت جنسی باعث افزایش جریان خون به دستگاه تناسلی می شود و این به نوبه خود به سالم ماندن آنها کمک می کند.
- ترک سیگار. استعمال سیگار باعث کاهش سطح استروژن شده و خطر ابتلا به آتروفی واژن و همچنین سایر شرایط مانند پوکی استخوان را افزایش می دهد.
- پرهیز از مصرف محصولات معطر. محصولات معطر شامل پودرها، صابون ها و دئودورانت ها می شود. علاوه بر آن، برخی روان کننده های عطر و اسپرم کش ها نیز می توانند واژن را تحریک کرده و باعث خشکی شوند.
روان کننده های طبیعی و آتروفی واژن
برخی از روان کننده های طبیعی ممکن است به تسکین علائم ناحیه تناسلی و آتروفی واژن کمک کنند، از جمله:
- آلوئه ورا
- جوجوبا
- روغن نارگیل
- شیاف ویتامین E، محرک مخاط واژن که آن را مرطوب کرده و از عفونت واژن جلوگیری می کند.
درمان های مکمل آتروفی واژن
پروبیوتیک ها
پروبیوتیک ها باکتری هایی هستند که تأثیر مثبتی در بدن انسان دارند. تحقیقات محدود بر روی 87 زن نشان می دهد که پروبیوتیک ها می توانند در تسکین علائم آتروفی واژن و مدیریت خشکی واژن مفید و موثر باشند.
درمان با استروژن سیستمیک می تواند منجر به بروز برخی عوارض جانبی شود، از جمله:
- دل درد
- سردردها
- حالت تهوع
- سوء هاضمه
- خونریزی واژن
- حساسیت به پستان
- همچنین ممکن است خطر ابتلا به لخته شدن خون و سرطان پستان با این نوع درمان کمی افزایش یابد.
با این حال، مزایای استفاده از استروژن سیستمیک معمولاً از خطرات آن ها بیشتر است.
1 دیدگاه