آمبولی ریه

به هرگونه انسداد عروق خونی در اثر جسم خارجی، آمبولی می گویند. این جسم خارجی انواع مختلفی دارد، ممکن است لخته خونی باشد که از نقاط دور دست بدن خودش را به عروق اصلی می رساند، ممکن است هوا، مایع آمنیوتیک (مایعی که دور جنین را فرا گرفته است) توده چربی، توده باکتری و یا حتی بعضی از داروها باشند. با این حال، شایع ترین علت آمبولی لخته خون است.

آمبولی ریه در حقیقت انسداد عروق ریوی در اثر لخته ی خونی است که از طریق رگ های خونی خودش را به آنجا رسانده است. این عروق یا رگ های اصلی هستند که از قلب به سمت ریه منشا می گیرند و یا شاخه های آنهاست که به ریه خون رسانی می کنند. آمبولی ریه یکی از اورژانس های پزشکی است که باید سریعا درمان شود. این وضعیت در صورت عدم رسیدگی به موقع و به دلیل عدم اکسیژن رسانی کافی ممکن است آسیب جدی به ریه و یا سایر ارگان های حیاتی از جمله قلب وارد کند.

عوامل خطر آمبولی ریه

• سابقه ی جراحی چند ماه اخیر
• بی تحرکی یا کم تحرکی برای مدت طولانی
• سابقه ی شکستگی استخوان چند ماه اخیر
• سابقه ی بدخیمی یا سرطان یا شیمی درمانی
• بیماری های وراثتی خاص از جمله بیماری انعقادی نقص فاکتور 5-لیدن (بیک بیماری ژنتیکی می باشد)

سایر عوامل خطر عبارتند از:

• مصرف سیگار
• اضافه وزن و چاقی
• سن بالای 60 سال
• آسیب یا ترومای اخیر به ورید
• حاملگی یا زایمان در شش ماه اخیر
• مصرف قرص های ضدبارداری یا درمان های هورمونی

علائم آمبولی ریه

شدت  و نوع  علائم  آمبولی ریوی بسته  به اندازه، محل لخته و میزانی از ریه که درگیر می شود از خفیف تا شدید متفاوت می باشد.

به خصوص اگر زمینه ی بیماری قلبی یا ریوی دارید، این بیماری ها می توانند بر روی بروز علائم و پیش آگهی بیماری تاثیر گذار باشد.

از جمله علائم شایع:

• درد کمر
• عرق بیش از حد
• آریتمی (ضربان قلب نامنظم)
• لب ها یا ناخن های آبی(سیانوز)
• تنگی نفس ناگهانی و نفس نفس زدن
• تاکی کاردی(افزایش ضربان قلب بالای 100)
• سرفه (ممکن است خونی باشد=هموپتزی)
• درد قفسه سینه به خصوص درهنگام تنفس عمیق

ترمبوز وریدی عمیق (DVT)

به شرایطی که لخته خون در ورید های عمقی به وجود می آید، DVT یا Deep Vein Thrombosis می گویند. این لخته خصوصا اندام های تحتانی یعنی هر دو پا را درگیر می کند. این لخته ممکن است از عروق پا حرکت کند و در نهایت خودش را به عروق ریوی برساند و باعث ایجاد آمبولی ریه شود، در واقع شایع ترین علت آمبولی ریه همانDVT است و این دو ارتباط بسیار نزدیکی با هم دارند. درصورت داشتن علائم شایع DVT به پزشکتان مراجعه کنید. پزشکتان می تواند به سادگی با تشخیص آن از بروز آمبولی ریوی جلوگیری کند.

علائم اصلی DVT

• تورم پا یا بازو
• پوست قرمز یا کم رنگ در ناحیه مورد نظر بازو یا پا
• پا یا بازوی متورمی که گرم تر از حالت معمول است.
• وریدهای پا یا بازو که بزرگ تر از حالت نرمال هستند.
• درد یا تندرنس (درد در هنگام لمس ناحیه) در پا در حالت ایستادن یا هنگام راه رفتن و در بازو

همواره باید به یاد داشته باشید که آمبولی ریه یک اورژانس پزشکی محسوب می شود و در صورت وجود علایم آمبولی ریوی بلا فاصله به اورژانس مراجعه فرمایید.

تشخیص آمبولی ریوی

اگر احتمال آمبولی ریه وجود دارد باید به سرعت اقدامات درمانی مناسب در این زمینه صورت بگیرد. پزشک در ابتدا از شرح حال شروع می کند. در این زمینه، سوال های مختلفی از شما می پرسد از جمله سابقه ضربه یا آسیب (تروما) اخیر به ساق پا، سابقه سرطان و بدخیمی  و مصرف دارو های ضد سرطان و جراحی در ماه های اخیر. همه ی این ها مواردی هستند که احتمال ایجاد ترومبوز ورید های عمقی یا همان DVT  را بالا می برند.

در مرحله ی بعد به معاینه ی فیزیکی شما می پردازد. در این مورد هر دو پا را برای بررسی تورم، گرمی، تندرنس، قرمزی یا کم رنگی در محل بررسی می کند. این ها نشانه های احتمال حضور ترومبوز ورید های عمقی پا هستند. هم چنین ممکن است صداهای ریه شما را هم ارزیابی کند تا یافته ای تخصصی را پیدا کند.

پس از این، نوبت به ارزیابی های پاراکلینیک می رسد که بسته به شدت و نوع علائم درچند مرحله صورت می گیرد. یکی از تست های تشخیصی مهم اندازه گیری سطح پروتئین دی-دایمر (d-dimer) از طریق آزمایش خون انجام می گیرد، این پروتئین زمانی در بدن آزاد می شود که لخته ی خون در بدن کنده شود. مثبت بودن این تست ارتباط بسیار نزدیکی با DVT دارد. از دیگر موارد تشخیصی می توان به تست ABG اشاره کرد که سطوح اکسیژن، کربن دی اکسید و Ph خون را اندازه گیری می کند. هیپوکسی یا کاهش سطح اکسیژن، احتمال آمبولی ریوی را تقویت می کند.

از دیگر تست های مهم می توان به سونوگرافی پا یا ناحیه متورم اشاره کرد. هر چند این روش، تشخیصی چندان قایل اعتماد نیست، زیرا ممکن است در هنگام انجام تست لخته یا در عروق لگنی باشد یا حل شده باشد و منفی کاذب بدهد.

از دیگر تست های تشخیصی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• Computed tomographic angiograph) CTPA)

سیتی آنژیو گرافی، روش اصلی که برای تشخیص آمبولی ریوی استفاده می شود. در این روش پزشک ماده حاجب را در خون بیمار تزریق می کند تا بتواند عروق را به واسطه اشعه ی ایکس مشاهده و بررسی کند. در صورت حضور گرفتگی یا آمبولی با این روش قابل تشخیص است.

• (V/Q) Scan

چنان چه تست قبلی در دسترس نبود یا به هر دلیلی برای شما امکان پذیر نبود، از این شیوه استفاده می شود. در این روش پزشک ماده رادیو اکتیو را تزریق می کند تا مشاهده کند کدام ناحیه از هر دو ریه جریان هوا به درستی وارد می شود و جریان خون به صورت طبیعی برقرار است یا خیر. اگر چنانچه در ناحیه ی جریان خون پایین اما جریان هوا طبیعی و کافی بود، می تواند نشان دهنده بروز آمبولی ریوی باشد.

• آنژیوگرافی ریوی

این روش تهاجمی اما دقیق ترین (اصطلاحا گلد استاندارد) تشخیص آمبولی ریه است و چنان چه سایر روش ها، پاسخ های روشن یا راهبردی ندادند، از این شیوه استفاده می شود، در این روش پزشک لوله ای بلند و باریک (کاتتر) را از طریق یکی از وریدهای کشاله ی ران وارد می کند و به سمت شریان های ریوی هدایت می کند. سپس ماده ای رادیو اکتیو تزریق می کند. آنگاه عکس عروق خونی از طریق اشعه ی ایکس نمایش داده می شود.

• MRI

این روشی نسبتا بی خطر و بدون تهاجم است و برای زنان حامله و نیز افرادی که پزشک احتمال می دهد روش های دیگر ممکن است خطرناک باشد، مناسب می باشد.

• اکو کاردیو گرافی

این روش اولترا سونو گرافی قلب است و چنانچه آمبولی ریه تغییراتی در قلب ایجاد کرده باشد، می تواند به تایید تشخیص کمک کند.

تشخیص آمبولی ریه

هر چند شیوه ی تشخیص قطعی برای DVT وجود ندارد اما پزشک با معاینه و شرح حال دقیق می تواند به سمت تشخیص صحیح این بیماری حرکت کند.

 درمان آمبولی ریه

آمبولی ریه یکی از بیماری های تهدید کننده ی حیات و اورژانس های پزشکی است که می تواند بسیار خطرناک باشد، اما خوشبختانه در صورت تشخیص صحیح و به موقع پزشکان به راحتی می توانند آن را درمان و خطر را برطرف کنند.

خط اول درمان داورهای ضدانعقاد خون (anti-coagulate) می باشد.

این دسته از داروها دو کار بسیار مهم در بدن انجام می دهند.

نخست آن که مانع از بزرگ شدن لخته های پیشین می شوند و دوم از تشکیل لخته های جدید جلوگیری می کنند.اما لخته های قبلی را حل نمی کنند. بدن خودش به مرور زمان این کار را انجام خواهد داد. شما احتمالا این دسته داروها را برای سه ماه یا بیشتر باید مصرف کنید. در بعضی افراد مصرف دارو تا پایان عمر ضرورت دارد.

درصورت آغاز به موقع درمان در بیمارستان حتی ممکن است همان روز و با دریافت توصیه های درمانی مرخص شوید، طول مدت درمان به شرایط بیمار بستگی دارد. از جمله عوارض جانبی مهم و قابل اشاره در مورد این داروها می توان به خون ریزی داخلی اشاره کرد. که در صورتی رخ می دهد که پزشک مقادیر بسیار زیادی ضد انقاد خون تجویز کند. هرچند دکتر برای تحت نظر داشتن و جلوگیری از این عارضه ممکن است طی درمان،  تست خون درخواست کند.

در شرایط بسیار اورژانسی و تهدیدکننده ی حیات، پزشکان ممکن است از دسته داروهای ضد پلاکت (anti thrombolytic) استفاده کنند که به سرعت لخته ی خون را حل و از بین می برند. اما ممکن است عوارض جانبی بسیاری از جمله خون ریزی ناگهانی را به دنبال داشته باشند و تنها در شرایط ویژه و تحت نظارت دقیق استقاده می شوند.

کاتترزآسیون

استفاده از روش کاتترزآسیون، کمتر از دیگر روش هایی است که تنها در شرایط خاص و اورژانس استفاده می شود. در این روش تهاجمی پزشک لوله ای باریک و منعطف را از طریق یکی از ورید های پا یا بازو وارد و به سمت ریه ها هدایت می کند. سپس به واسطه ی کتتر می تواند لخته ی سر راه خود را حل و از بین ببرد.

ریکاوری (بازتوانی)

دانستن این نکته مهم است که در صورت تشخیص لخته ی خون احتمال بروز مجدد آن وجود دارد. اما با دقت به یک سری نکات ساده می توانید از بروز لخته ی جدید مطلع شوید. همواره پاهای خود را معاینه و از نظر حضور هر نوع تورم، قرمزی، گرما و… آن ها را ارزیابی کنید و در صورت مشاهده ی هر گونه تغییر پزشک خود را مطلع کنید.

همان طور که گفته شد خط اول درمان داروهای ضدانعقاد است. بد نیست بدانید غذاهایی غنی از ویتامین k می توانند در روند عملکرد صحیح این داروها اختلال ایجاد کند و بهتر است در طول درمان مصرف غذاهای حاوی این ویتامین را محدود کنید. از این جمله مواد می توان به سبزیجات، ماهی، جگر و برخی روغن های گیاهی اشاره کرد.

بهتر است پزشکتان را در صورت مصرف هر نوع داروی خاصی در جریان بگذارد. زیرا برخی داروها هستند که عملکرد داروهای ضد انعقاد خون را ممکن است ضعیف کنند.

از جمله:

• آسپرین
• مسکن‌ ها
• خواب آور ها
• آنتی بیوتیک ها
• ضدسرماخوردگی ها

این شرایط ویژه ممکن است برای شما ناراحت کننده و یا نگران کننده باشد به خصوص اگر درمان برای شما محدودیت هایی در کارهای معمول زندگی ایجاد کند. در صورت تغییر حالات روحی از جمله افسردگی حتما پزشکتان را در جریان قرار دهید.

پیشگیری آمبولی ریوی

بهترین روش پیشگیری این است که از ایجاد لخته در ورید های عمقی جلوگیری کنید. علت اصلی این موضوع اغلب بی حرکتی طولانی مدت است که ممکن است در اتاق های بهبود (ریکاوری)  بعد از عمل جراحی یا برخی بیماری ها و نیز پرواز های طولانی مدت رخ دهد.

در صورتی که شما در معرض این بیماری هستید، راه کارهای زیر می تواند کمک کننده باشد:

• جوراب های واریس که حرکت خون را در ورید های عمقی تسهیل می کند.
• نرمش مداوم در صورت استراحت طولانی مدت پس از جراحی میتواند به بهبود و پیشگیری بیماری کمک نماید.
• داروهای ضدانعقاد بعد از برخی عمل های جراحی برای جلوگیری از ایجاد لخته ی خون ممکن است توسط پزشکتان تجویز شود.