استرس اکسیداتیو چگونه بر بدن تأثیر می گذارد؟
تاثیر استرس اکسیداتیو باعث عدم تعادل رادیکال های آزاد و آنتی اکسیدان ها در بدن می شود که این می تواند منجر به آسیب سلولی و بافتی شود. استرس اکسیداتیو به طور طبیعی رخ می دهد و در روند پیری نقش دارد. مجموعه ای از شواهد علمی نشان می دهد که استرس اکسیداتیو طولانی مدت در ایجاد انواع بیماری های مزمن نقش دارد. چنین شرایطی شامل سرطان، دیابت و بیماری های قلبی است.
بر همین اساس ما تصمیم گرفته ایم در این مقاله، استرس اکسیداتیو چیست، چگونه بر بدن تأثیر می گذارد و چگونه می توان آن را کاهش داد را مورد بررسی قرار دهیم. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این موضوع ادامه مطالب را تا انتها بخوانید.
استرس اکسیداتیو چیست؟
بسیاری ز عوامل شیوه زندگی می توانند منجر به بروز استرس اکسیداتیو شوند. استرس اکسیداتیو زمانی ایجاد می شود که عدم تعادل رادیکال های آزاد و آنتی اکسیدان ها در بدن وجود داشته باشد. سلولهای بدن در طی فرآیندهای متابولیک طبیعی رادیکالهای آزاد تولید می کنند. با این حال، سلول ها همچنین آنتی اکسیدان هایی تولید می کنند که این رادیکال های آزاد را خنثی می کند. به طور کلی، بدن قادر است تعادل بین آنتی اکسیدان ها و رادیکال های آزاد را حفظ کند.
عوامل متعددی در ایجاد استرس اکسیداتیو و تولید بیش از حد رادیکال آزاد نقش دارند. این عوامل می تواند شامل موارد زیر باشد:
- رژیم غذایی
- سبک زندگی
- شرایط خاصی
- عوامل محیطی مانند آلودگی و تابش
واکنش ایمنی طبیعی بدن نیز می تواند به طور موقت باعث ایجاد استرس اکسیداتیو شود. این نوع استرس اکسیداتیو باعث التهاب خفیفی می شود که پس از مبارزه سیستم ایمنی با عفونت یا ترمیم آسیب از بین می رود. استرس اکسیداتیو کنترل نشده می تواند روند پیری را تسریع کند و ممکن است منجر به بروز برخی از بیماری ها شود.
رادیکال های آزاد چیست؟
رادیکال های آزاد، از جمله گونه های فعال اکسیژن، مولکول هایی هستند که دارای یک یا چند الکترون جفت نشده هستند. نمونه هایی از رادیکال های آزاد عبارتند از:
- سوپراکسید
- رادیکال هیدروکسیل
- رادیکال اکسید نیتریک
سلولها حاوی ساختارهای کوچکی به نام میتوکندری هستند که برای تولید انرژی به شکل آدنوزین تری فسفات (ATP) عمل می کنند.
میتوکندری اکسیژن و گلوکز را برای تولید دی اکسید کربن، آب و ATP ترکیب می کند. رادیکال های آزاد به عنوان محصولات جانبی این فرآیند متابولیک ایجاد می شوند. مواد خارجی مانند دود سیگار، آفت کش ها و ازن نیز می توانند باعث ایجاد رادیکال های آزاد در بدن شوند.
آنتی اکسیدان ها چیست؟
توت تازه و سایر میوه ها حاوی آنتی اکسیدان هستند. آنتی اکسیدان ها موادی هستند که با اهدای الکترون، رادیکال های آزاد را خنثی یا حذف می کنند. اثر خنثی کننده آنتی اکسیدان ها از بدن در برابر استرس اکسیداتیو محافظت می کند. نمونه هایی از آنتی اکسیدان ها شامل ویتامین A، C و E است.
مانند رادیکال های آزاد، آنتی اکسیدان ها نیز از منابع مختلف تهیه می شوند. سلول ها به طور طبیعی آنتی اکسیدان هایی مانند گلوتاتیون تولید می کنند.
رژیم غذایی افراد نیز منبع مهمی از آنتی اکسیدان ها است. غذاهایی مانند میوه ها و سبزیجات بسیاری از آنتی اکسیدان های ضروری را در قالب ویتامین ها و مواد معدنی تأمین می کنند که بدن نمی تواند به تنهایی آنها را ایجاد کند.
اثرات استرس اکسیداتیو
اثرات استرس اکسیداتیو متفاوت است و همیشه مضر نیست. به عنوان مثال، استرس اکسیداتیو ناشی از فعالیت بدنی ممکن است اثرات مفید و تنظیم کننده ای بر بدن داشته باشد.
ورزش باعث افزایش رادیکال های آزاد می شود که می تواند باعث ایجاد استرس اکسیداتیو موقتی در ماهیچه ها شود. با این حال، رادیکال های آزاد ایجاد شده در طول فعالیت بدنی، رشد بافت را تنظیم کرده و تولید آنتی اکسیدان ها را تحریک می کنند.
استرس اکسیداتیو خفیف همچنین ممکن است بدن را در برابر عفونت و بیماری ها محافظت کند. در یک بررسی صورت گرفته دانشمندان دریافتند که استرس اکسیداتیو گسترش سلول های سرطانی ملانوم را در موش ها محدود می کند.
با این حال، استرس اکسیداتیو طولانی مدت به سلول ها، پروتئین ها و DNA بدن آسیب می رساند. این می تواند منجر به بروز پیری زودرس شود و ممکن است نقش مهمی در ایجاد طیف وسیعی از شرایط داشته باشد.
ما برخی از این شرایط را در زیر مورد بحث قرار می دهیم:
التهاب مزمن
استرس اکسیداتیو می تواند باعث التهاب مزمن شود. عفونت ها و جراحات باعث واکنش ایمنی بدن می شوند. سلولهای ایمنی موسوم به ماکروفاژها ضمن مبارزه با میکروبهای مهاجم، رادیکالهای آزاد تولید می کنند. این رادیکال های آزاد می توانند به سلول های سالم آسیب وارد کرده و منجر به التهاب شوند. در شرایط عادی، التهاب پس از از بین بردن سیستم ایمنی بدن عفونت یا ترمیم بافت آسیب دیده از بین می رود.
با این حال، استرس اکسیداتیو همچنین می تواند پاسخ التهابی را تحریک کند، که به نوبه خود رادیکال های آزاد بیشتری تولید می کند که می تواند منجر به استرس اکسیداتیو بیشتر شود و یک چرخه ایجاد کند. التهاب مزمن ناشی از استرس اکسیداتیو ممکن است منجر به چندین بیماری از جمله دیابت، بیماری های قلبی عروقی و آرتریت شود .
بیماری های تخریب کننده عصبی
اثرات استرس اکسیداتیو ممکن است منجر به بروز برخی بیماری ها از جمله آلزایمر و بیماری پارکینسون شود .مغز به ویژه در برابر استرس اکسیداتیو آسیب پذیر است زیرا سلول های مغزی به مقدار قابل توجهی اکسیژن نیاز دارند. مغز 20 درصد از کل مقدار اکسیژن مورد نیاز بدن برای سوخت رسانی به خود را مصرف می کند.
سلولهای مغزی از اکسیژن برای انجام فعالیتهای متابولیکی شدید که باعث ایجاد رادیکالهای آزاد می شود، استفاده می کنند. این رادیکال های آزاد به رشد سلول های مغزی، پلاستیسیته عصبی و عملکرد شناختی کمک می کند.
در طول استرس اکسیداتیو، رادیکالهای آزاد اضافی می توانند به ساختارهای داخل سلولهای مغز آسیب برسانند و حتی باعث مرگ سلول شوند که ممکن است خطر ابتلا به بیماری پارکینسون را افزایش دهد.
استرس اکسیداتیو همچنین پروتئین های ضروری مانند پپتیدهای آمیلوئید بتا را تغییر می دهد. بررسی ها نشان داده، استرس اکسیداتیو ممکن است این پپتیدها را به نحوی تغییر دهد که به تجمع پلاک های آمیلوئید در مغز کمک می کند. این نشانگر اصلی بیماری آلزایمر است.
شرایط مرتبط با استرس اکسیداتیو
استرس اکسیداتیو ممکن است در بروز طیف وسیعی از بیماری ها نقش داشته باشد، از جمله:
- سرطان
- بیماری آلزایمر
- بیماری پارکینسون
- دیابت
- بیماریهای قلبی عروقی مانند فشار خون بالا، تصلب شرایین و سکته مغزی
- اختلالات التهابی
- سندرم خستگی مزمن
- آسم
- ناباروری مردان
عوامل خطر استرس اکسیداتیو
آلودگی می تواند خطر استرس اکسیداتیو طولانی مدت را افزایش دهد. عواملی که ممکن است خطر استرس اکسیداتیو طولانی مدت را در فرد افزایش دهند عبارتند از:
- چاقی
- رژیم های سرشار از چربی، قند و غذاهای فرآوری شده
- قرار گرفتن در معرض تابش
- سیگار کشیدن یا سایر محصولات دخانی
- مصرف الکل
- داروهای خاص
- آلودگی
- قرار گرفتن در معرض آفت کش ها یا مواد شیمیایی صنعتی
راه های پیشگیری از استرس اکسیداتیو
لازم به یادآوری است که بدن به رادیکال های آزاد و آنتی اکسیدان ها نیاز دارد. داشتن تعداد زیاد یا تعداد کمی از آنها ممکن است منجر به بروز بیماری ها و مشکلات سلامتی شود.
اجتناب کامل از قرار گرفتن در معرض رادیکال های آزاد و استرس اکسیداتیو غیرممکن است. با این حال، مواردی وجود دارد که می توانید برای به حداقل رساندن اثرات استرس اکسیداتیو بر بدن خود انجام دهید. اصلی ترین کاری که می توانید انجام دهید افزایش سطح آنتی اکسیدان ها و کاهش تشکیل رادیکال های آزاد است.
یکی از روشهای پیشگیری از استرس اکسیداتیو این است که اطمینان حاصل کنید که به اندازه کافی آنتی اکسیدان در رژیم غذایی خود دارید. خوردن پنج وعده در روز از انواع میوه ها و سبزیجات بهترین راه برای تامین نیاز بدن برای تولید آنتی اکسیدان ها است. نمونه هایی از میوه ها و سبزیجات عبارتند از:
- انواع توت ها
- گیلاس
- میوه های خانواده مرکبات
- آلو
- سبزیجات برگ تیره
- کلم بروکلی
- هویج
- گوجه فرنگیها
- زیتون
نمونه های دیگری از منابع آنتی اکسیدانی رژیم غذایی عبارتند از:
- ماهی و آجیل
- ویتامین E
- ویتامین سی
- زردچوبه
- چای سبز
- ملاتونین
- پیاز
- سیر
- دارچین
تغییر سبک زندگی برای پیشگیری از استرس اکسیداتیو
سایر شیوه های زندگی سالم نیز می توانند از استرس اکسیداتیو جلوگیری کرده یا آن را کاهش دهند. در اینجا برخی از شیوه های زندگی مفید هستند:
- یک برنامه ورزشی منظم و متوسط داشته باشید.
- سیگار نکشید. همچنین از قرار گرفتن در معرض دود سیگار خودداری کنید.
- هنگام استفاده از مواد شیمیایی احتیاط کنید. این شامل تمیز کردن مواد شیمیایی، اجتناب از قرار گرفتن در معرض اشعه های غیر ضروری و آگاهی از سایر منابع قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی، مانند آفت کش هایی است که در غذا یا باغبانی استفاده می شود.
- از کرم ضد آفتاب استفاده کنید. کرم ضد آفتاب از آسیب اشعه ماوراء بنفش به پوست شما جلوگیری می کند.
- باندازه کافی بخوابید. خواب کافی برای حفظ تعادل در تمام سیستم های بدن شما بسیار مهم است. عملکرد مغز، تولید هورمون، آنتی اکسیدان و تعادل رادیکال های آزاد و بسیاری چیزهای دیگر بر خواب تأثیر می گذارد .
- از پرخوری خودداری کنید. مطالعات نشان داده است که پرخوری و خوردن مداوم بدن شما را بیشتر از زمانی که در فواصل زمانی مناسب غذا می خورید و وعده های کوچک یا متوسط می خورید در حالت استرس اکسیداتیو نگه می دارد.
سخن آخر
استرس اکسیداتیو زمانی رخ می دهد که رادیکال های آزاد اضافی در سلول های بدن وجود داشته باشد. بدن در طی فرآیندهای متابولیک طبیعی رادیکال های آزاد تولید می کند.
استرس اکسیداتیو می تواند به سلول ها، پروتئین ها و DNA آسیب برساند که می تواند به پیری کمک کند. همچنین ممکن است در ایجاد طیف وسیعی از بیماریها از جمله دیابت، سرطان و بیماریهای عصبی مانند آلزایمر نقش داشته باشد.
بدن به طور طبیعی برای مقابله با این رادیکال های آزاد آنتی اکسیدان تولید می کند. رژیم غذایی افراد نیز منبع مهمی از آنتی اکسیدان ها است.
ایجاد برخی شیوه های زندگی و تغییر رژیم غذایی ممکن است به کاهش استرس اکسیداتیو کمک کند. اینها ممکن است شامل حفظ وزن مناسب بدن، ورزش منظم و خوردن رژیم متعادل و مناسب و سرشار از میوه و سبزیجات باشد.
منابع:
https://www.medicalnewstoday.com/articles/324863
https://www.healthline.com/health/oxidative-stress
آخرین دیدگاه‌ها