اختلال بلع

بلع مشکل یا دیسفاژی، اختلالی است که در آن فرد برای بلع مواد غذایی یا مایعات از دهان به معده، به زمان و تلاش بیشتری نیاز دارد. اختلال بلع، نیز ممکن است با درد همراه باشد و حتی امکان دارد بلع غیرممکن شود. اختلال بلع در مواقعی که خیلی تند غذا می خورید یا غذا را کامل نمی جوید، دیده می شود و معمولاً نگران کننده نیست. اما اختلال بلع مداوم ممکن است یک مشکل پزشکی جدی را نشان دهد که نیاز به درمان دارد.

اختلال بلع در هر سنی می تواند رخ دهد، اما در بزرگسالان بیشتر دیده می شود. علل مشکلات بلع متفاوت است و درمان به علت آن بستگی دارد.

علائم اختلال بلع

علائم مرتبط با اختلال بلع شامل موارد زیر است:

• درد هنگام بلع (odynophagia)
• احساس گیرکردن غذا در گلو یا قفسه سینه
• ریفلاکس یا بازگشت غذا از معده به مری
• سوزش قلب مکرر
• کاهش وزن
• تهوع یا سرفه هنگام بلع

به دلیل مشکل در بلع غذا، مواد غذایی را به قطعات کوچک تر خرد کرده یا از خوردن برخی از غذاهای خاص خودداری کنید.

علت اختلال بلع

اختلال بلع فرایند پیچیده ای است و تعدادی از شرایط می توانند در ایجاد اختلال بلع دخالت کنند. بعضی اوقات علت اختلال بلع مشخص نمی شود.

با این حال، اختلال بلع براساس علل آن، به صورت زیر طبقه بندی می شود:

دیسفاژی مری

دیسفاژی مری احساس چسبیدن یا آویزان شدن مواد غذایی در پایه گلو یا قفسه سینه، می باشد. برخی از دلایل دیسفاژی مری عبارتند از:

آشالازی Achalasia

هنگامی که عضله تحتانی مری (دریچه مری به معده) به درستی باز نشود ممکن است غذا از معده به سمت گلو برگردانده شود و یا عضلات دیواره مری شما ضعیف شده و وضعیتی را بوجود آورند که به مرور زمان بدتر هم می شود.

اسپاسم منتشر یا Diffuse spasm

اسپاسم منتشر معمولاً پس از بلع، باعث انقباضات مری می شوند. اسپاسم منتشر بر روی عضلات غیر ارادی در دیواره مری تحتانی تأثیر می گذارد.

تنگی مری

تنگی مری باعث می شود تکه های بزرگ غذا گیر کند. تومور ها یا بافت داخلی، که غالباً در اثر بیماری ریفلاکس معده دستگاه گوارش (GERD) ایجاد می شود، می توانند باعث تنگی مری شوند.

 تومور های مری

اختلال بلع هنگام پیشرفت تومور های مری به تدریج بدتر می شود.

اجسام خارجی

بعضی اوقات غذا یا جسم دیگری می تواند گلو یا مری را مسدود کند. افراد مسن که دارای پروتز دندان هستند و افرادی که در جویدن غذا مشکل دارند احتمال دارد که مواد غذایی در گلو یا مری آنها گیر کند.

حلقه مری

ناحیه نازک شده در مری تحتانی است که می تواند به طور متناوب باعث بلع مواد غذایی جامد شود. و گاهی تنگی حلقه در حدی است که غذا گیر می کند.

التهاب مری ائوزینوفیلی

التهاب مری ائوزینوفیلی، ممکن است مربوط به آلرژی غذایی باشد و در اثر تجمع سلول هایی به نام ائوزینوفیل ها در مری ایجاد شود.

اسکلرودرما

زخم، باعث سفت شدن بافت ها می شود، اسفنکتر تحتانی مری را تضعیف کرده و باعث رفلاکس مری و سوزش مکرر قلب می شود.

پرتو درمانی

پرتودرمانی روش درمانی سرطان می تواند منجر به التهاب و زخم مری شود.

دیسفاژی حلق و بینی oropharyngeal

شرایط خاص می تواند ماهیچه های گلو را تضعیف کند و انتقال مواد غذایی از دهان به داخل گلو و مری را دشوار کند.

ممکن است هنگامی که تلاش می کنید غذایی بخورید، احساس خستگی، تهوع یا سرفه کنید، یا احساس شود غذا یا مایعات در نای یا بینی شما بالا می رود. دیسفاژی حلق و بینی ممکن است به ذات الریه منجر گردد.

علت دیسفاژی حلق و بینی

اختلالات عصبی

برخی از اختلالات مانند اسکلروز متعدد، دیستروفی عضلانی و بیماری پارکینسون می توانند باعث دیسفاژی حلق و بینی شوند.

آسیب عصبی

آسیب عصبی ناگهانی، مانند سکته مغزی یا آسیب مغزی یا نخاع، می تواند بر توانایی شما در بلع تأثیر بگذارد.

دیورتیکول حلزون حلق (دیورتیکولوم ذنکر)

یک کیسه کوچک که ذرات غذا را در گلو جمع کرده و منجر به مشکل در بلع، صداهای لوزه، بوی بد دهان و پاکسازی گلو یا سرفه می شود.

 سرطان

برخی از سرطان ها و برخی از درمان های سرطانی، مانند پرتودرمانی، می تواند باعث مشکل در بلع شود.

عوامل خطر اختلال بلع

برخی از موارد می توانند خطر ابتلا به اختلال بلع را افزایش دهند، که عبارتند از:

سن

ساییدگی طبیعی مری و افزایش خطر شرایطی مانند سکته مغزی یا بیماری پارکینسون، در افراد مسن خطر بلع را بیشتر می کند. اما، اختلال بلع نشانه عادی پیری محسوب نمی شود.

اختلالات خاص

افرادی که دارای برخی از اختلالات سیستم عصبی هستند، احتمالا در بلع مشکل دارند.

عوارض اختلال بلع

اختلال بلع می تواند به موارد زیر منجر شود:

سوء تغذیه، کاهش وزن و کم آبی بدن

اختلال بلع می تواند تغذیه درست، خوردن و آشامیدن را دشوار کند.

پنومونی آسپیراسیون

مواد غذایی یا مایع که در هنگام بلعیدن راه هوایی را مسدود می کنند، می تواند باعث پنومونی آسپیراسیون شود .

خفگی

هنگامی که غذا در گلو گیر می کند، ممکن است باعث خفگی و حتی مرگ شود.

پیشگیری اختلال بلع

اگرچه نمی توان از مشکلات بلع جلوگیری کرد، اما شما با خوردن به آرامی و جویدن مناسب غذای خود می توانید خطر ابتلا به مشکل بلع را کاهش دهید.

تشخیص زودرس و درمان مؤثر رفلاکس معده می تواند خطر ابتلا به دیسفاژی را که مربوط به یک تنگی مری است، کاهش دهد.

تشخیص اختلال بلع

معاینه

برای تشخیص، پزشک، معاینه بدنی را انجام می دهد.

آزمایشات

ممکن است از آزمایش های مختلفی برای تعیین علت اختلال بلع استفاده کند.

آزمایشات بالینی برای تشخیص اختلال بلع ممکن است شامل موارد زیر باشد:

اشعه ایکس با ماده حاجب (پرتونگاری باریم)

شما یک محلول باریم می نوشید که مری شما را پوشانده و به آن اجازه می دهد تا در اشعه X بهتر مشخص شود. سپس پزشکتان می تواند ناهنجاری ها در شکل مری شما مشاهده کند و فعالیت عضلات را ارزیابی کند.

حتی ممکن است شما غذای جامد یا قرص حاوی باریم مصرف کنید تا در هنگام بلع، ماهیچه ها در گلو مشاهده شود و در این صورت پزشکتان به دنبال انسداد در مری می باشد که محلول باریم مایع ممکن است آن را تشخیص ندهد.

 مطالعه بلع پویا یا متحرک Dynamic swallowing study

شما غذاهای حاوی باریم را با غلظت های مختلف می خورید. مطالعه بلع پویا تصویری از این غذاها را در هنگام عبور از دهان و گلو تهیه می کند.

تصاویر ممکن است مشکلاتی را در هماهنگی عضلات دهان و گلو نشان دهند و مشخص کنند که آیا مواد غذایی وارد لوله تنفس شما می شود یا نمی شود.

آندوسکوپی

ابزاری با نور نازک و انعطاف پذیر (آندوسکوپ) از گلوی پایین می رود تا پزشکتان بتواند مری را ببیند. پزشکتان همچنین ممکن است بیوپسی از مری را انجام دهد تا به دنبال التهاب، مری ائوزینوفیلیک، باریک شدن یا تومور باشد.

تست عضله مری (مانومتر)

در مانومتری، یک لوله کوچک در مری وارد می شود و به یک ضبط فشار وصل می شود تا انقباضات عضلات مری هنگام بلع اندازه گیری شود.

درمان اختلال بلع

درمان اختلال بلع بستگی به نوع یا علت اختلال بلع شما دارد.

درمان دیسفاژی حلق وبینی

برای دیسفاژی حلق و بینی، پزشک  بیمار را به متخصص گوش و حلق و بینی ارجاع می دهد

درمان می تواند شامل موارد زیر باشد:

یادگیری تمرینات

برخی تمرینات احتمال دارد به هماهنگی عضلات بلع شما کمک کرده یا اعصاب را که باعث ایجاد رفلکس بلع می شوند، مجدداً درمان کند.

یادگیری تکنیک های بلع

همچنین بهتر است روش هایی برای قرار دادن غذا در دهان یا وضعیت بدن و سر خود برای کمک به بلع یاد بگیرید. ممکن است تمرینات و تکنیک های جدید بلعیدن به شما کمک کند تا دیسفاژی ناشی از مشکلات عصبی مانند بیماری آلزایمر یا پارکینسون را درمان کنید.

درمان دیسفاژی مری

روش های درمانی برای دیسفاژی مری شامل موارد زیر است:

اتساع مری

اتساع مری برای درمان آشالازی و یا تنگی مری استفاده می شود که پزشک شما ممکن است از یک آندوسکوپ با یک بالون مخصوص متصل شده استفاده کند تا به آرامی عرض مری را گسترش دهد و یا یک لوله انعطاف پذیر برای اتساع مری قرار می گیرد.

عمل جراحی

برای تومور مری، آکالازی یا دیورتیکول حلقی، ممکن است شما نیاز به عمل جراحی داشته باشید تا مسیر مری باز شود.

داروها

اختلال بلع با رفلاکس معده را می توان با داروهای تجویز خوراکی برای کاهش اسید معده درمان کرد. امکان دارد لازم باشد این داروها را در طولانی مدت مصرف کنید. اگر به مری ائوزینوفیلی مبتلا هستید، شاید حتی به کورتیکواستروئیدها احتیاج داشته باشید. اگر اسپاسم مری دارید، شل کننده های عضلات صاف می تواند کمک کند.

درمان دیسفاژی شدید

اگر اختلال بلع، مانع از خوردن و آشامیدن شود و شدید باشد، پزشک می تواند درمان های زیر را توصیه کند:

رژیم مایع ویژه

رژیم مایع ویژه، ممکن است به شما در حفظ وزن سالم و جلوگیری از کم آبی بدن کمک کند.

لوله تغذیه

در موارد دیسفاژی شدید، شما احتمالا به یک لوله تغذیه نیاز داشته باشید تا بخشی از مکانیسم بلع که به طور عادی کار نمی کند جبران شود.

عمل جراحی برای درمان دیسفاژی شدید

جراحی ممکن است برای رفع مشکلات بلع ناشی از تنگی یا انسداد گلو، از جمله برآمدگی استخوان، فلج طناب صوتی، دیورتیکول فارنژوفاژال، رفلاکس معده و آکالازی یا درمان سرطان مری توصیه شود. گفتار و بلع درمانی معمولاً بعد از عمل مفید خواهند بود.

نوع درمان جراحی بستگی به علت دیسفاژی دارد. برخی از نمونه های جراحی عبارتند از:

میوتومی لاپاروسکوپی هلر

میوتومی لاپاروسکوپی هلر که در قطع عضله در انتهای تحتانی مری در افرادی که دچار آکالازی هستند، استفاده می شود.

اتساع مری

در موارد تنگی مری یا وجود یک حلقه غیرعادی از بافت در محل اتصال مری و معده (حلقه شاتسکی) یا حرکتی استفاده می شود.

قرار دادن استنت

پزشک می تواند از یک لوله فلزی یا پلاستیکی (استنت) برای درمان تنگی یا انسداد در مری استفاده کند. بعضی از استنت ها دائمی هستند، مانند موارد مربوط به مبتلایان به سرطان مری، در حالی که برخی دیگر موقتی هستند و بعدها برداشته می شوند.

سبک زندگی و درمان های خانگی اختلال بلع

اگر در بلع مشکلی دارید، حتماً به پزشک مراجعه کرده و توصیه های وی را رعایت کنید. همچنین، برخی مواردی که می توانید برای کاهش علائم خود انجام دهید، عبارتند از:

• عادت های غذایی خود را تغییر دهید. سعی کنید وعده های غذایی کوچکتر و بیشتری بخورید. حتما لقمه های غذایی خود را به قطعات کوچک تر برش دهید، مواد غذایی را کاملا جویده و آهسته تر بخورید.
• مایعات رقیق مانند قهوه و آب برای بعضی از افراد مشکل ساز هستند و غذاهای چسبناک مانند کره بادام زمینی یا کارامل می توانند بلع را مشکل کنند. از مصرف غذاهایی که باعث اختلال بلع می شود، خودداری کنید.
• از مصرف الکل، تنباکو و کافئین خودداری کنید، چون سوزش سر دل را بدتر کنند.

آمادگی برای مراجعه به پزشک

در صورت مشکل در بلع غذا، به پزشک مراجعه کنید. بسته به علت، پزشک ممکن است شما را به متخصص گوش و حلق و بینی و گلو، متخصص گوارش یا متخصص مغز و اعصاب ارجاع دهد.

از محدودیت های قبل از قرار ملاقات آگاه باشید. وقتی قرار ملاقات را می گذارید، سؤال کنید که آیا قبل از آن کار هایی وجود دارد که باید رعایت کنم.

• علائم خود و اطلاعات شخصی اصلی، از جمله فشارهای اساسی یا تغییرات اخیر زندگی را بنویسید.
• تمام داروها، ویتامین ها و مکمل های مصرف شده را ذکر کنید.

برای اختلال بلع، برخی از سؤالات اساسی که باید از پزشک بپرسید عبارتند از:

• احتمال بروز علایم من چیست؟
• به چه آزمایشاتی نیاز دارم؟
• آیا این شرایط موقتی است یا طولانی است؟
• شرایط سلامتی دیگری دارم. چگونه می توانم به بهترین وجه آنها را مدیریت کنم؟
• آیا باید رژیم غذایی خود را محدود کنم؟

احتمالاً پزشك سؤالاتی از شما خواهد پرسید، از جمله:

• چه زمانی علائم شما شروع شد؟
• آیا علائم شما مداوم بوده است یا گاه به گاه بروز می کنند؟