بیماری سل (TB) یک بیماری عفونی باکتریال خطرناک است که به طور عمده روی ریه های فرد تأثیر می گذارد. باکتری های مایکو باکتریوم توبرکلوزیس که باعث سل می شوند از طریق شخص مبتلا و با قطرات ریز از طریق سرفه و عطسه فرد آلوده به هوا منتقل گردیده و به فرد سالم سرایت می شود.
عفونت سل در سال 1985 بطور ناگهانی و به شکل فزآینده ای افزایش یافته است، بخشی از آن به دلیل ظهور HIV، ویروسی که باعث ایدز می شود. HIV سیستم ایمنی بدن را ضعیف می کند بنابراین بدن نمی تواند با میکروب سل مبارزه کند. در ایالات متحده، به دلیل برنامه های کنترل قوی تر، سل در سال 1993 شروع به کاهش کرد، اما همچنان به عنوان یک عامل نگرانی است.
افراد مبتلا به سل فعال باید چندین ماه برای از بین بردن عفونت و جلوگیری از ایجاد مقاومت آنتی بیوتیکی چندین نوع داروی آنتی بیوتیک را مصرف کنند.
علائم سل
اگرچه بدن فرد ممکن است حاوی باکتری سل توبرکلوزیس (TB) باشد، اما سیستم ایمنی بدن معمولاً می تواند مانع از بیمار شدن فرد و بروز علایم بالینی در فردمسلول گرددد.
انواع سل
دو نوع عفونت بیماری سل وجود دارد: سل پنهان و سل فعال.
سل پنهان (سل نهفته): در این حالت باکتری در بدن به‌شکل غیرفعال باقی می‌ماند. این نوع سل هیچ نشانه‌ای ندارد و مسری هم نیست، اما ممکن است به نوع فعال تبدیل شود. بنابر این تشخیص و درمان فرد مبتلا به سل نهفته و کمک به کنترل شیوع سل بسیار مهم است.
سل فعال: در این حالت باکتری فعال است و نشانه‌های سل در بیمار مشاهده می‌شود. این نوع سل به دیگران سرایت می‌کند. بنابر این تشخیص و درمان این بیماری حایز اهمیت فراوان هست.
علائم و نشانه های سل فعال عبارتند از:
- خستگی
- تب و لرز
- تعریق شبانه
- از دست دادن اشتها
- سرفه که سه هفته یا بیشتر طول کشده باشد .
- سرفه، گاهی اوقات همراه با خلط یا خون
- کاهش وزن خود بخودی بدون رعایت رزیم
- درد قفسه سینه یا تنفس و سرفه همراه با درد
سل معمولا بر ریه‌ها اثر می‌گذارد اما می‌تواند بخش‌های دیگری از بدن را نیز درگیر کند.
علائم سل با توجه به ناحیه‌ی درگیرشده متفاوت است. اگر سل درمان نشود، جریان خون باکتری را به سایر قسمت‌های بدن انتقال خواهد داد.
علائم و نشانه ها با توجه به ارگان های درگیر متفاوت است. به عنوان مثال، سل ستون فقرات باعث کمردرد و سل کلیه ها باعث ایجاد خون در ادرار بیمار می شود.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنید؟
در صورت داشتن تب، کاهش وزن خودبخودی، تعریق شبانه و سرفه مداوم به پزشکتان مراجعه کنید. اینها اغلب علائم سل می باشد، اما می تواند ناشی از سایر مشکلات پزشکی نیز باشند. پزشکتان با تجویز آزمایشاتی می تواند به شما در تعیین علت کمک کند.
مراکز کنترل و پیشگیری از بیماریها (CDC) توصیه می کند افرادی که خطر ابتلا به سل در آنها بالا می باشد، باید از نظر عفونت نهفته سل بررسی شوند. این توصیه شامل افرادی است که:
- با افراد آلوده در تماس هستند.
- HIV / AIDS (ایدز) داشته باشند.
- از داروهای IV (تزریق داخل وریدی) استفاده می کند.
- کودکانی که در کنار افراد بزرگسال مبتلا به سل زندگی می کنند.
- در مکان هایی مانند زندانها، خانه های سالمندان که سل در آنها شایع است.
- از کشوری هستند که سل در آن شیوع دارد، مانند کشور های آمریکای لاتین، آفریقا و آسیا
علت سل
علت اصلی بیماری سل، باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس است.
فرد مبتلا به سل با سرفه‌کردن، عطسه کردن، آب دهان انداختن، حتی خندیدن و صحبت‌کردن می تواند این باکتری را در هوا منتشر کند.
درست است که سل بیماری ای واگیردار و مسری است، اما این طور نیست که به آسانی به هر کسی منتقل شود. معمولا افرادی که با فرد بیمار زندگی می‌کنند یا با او در یک محیط کار می‌کنند، بسیار بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به بیماری سل قرار دارند. بیشتر افراد مبتلا به سل فعال اگر حداقل دو هفته تحت درمان مناسب قراربگیرند، دیگر ناقل بیماری نیستند.
HIV و سل
از دهه 1980 به دلیل شیوع ویروس HIV، تعداد موارد سل به طرز چشمگیری افزایش یافته است.
افرادی که سیستم ایمنی بدن شان ضعیف است، بیشتر از سایرین درمعرض خطر سل فعال قرار دارند. برای مثال، بیماری ایدز سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کند بنابراین بدن توانایی کنترل باکتری های سل را نخواهد داشت. افرادی که به ایدز مبتلا هستند، بیشتر از افرادی که ایدز ندارند، در معرض خطر ابتلا به سل فعال قرار دارند.
سل مقاوم به دارو
یکی دیگر از دلایلی که سل همچنان می‌تواند مرگ‌بار باشد مقاومت باکتری سل به دارو است.
از آنجایی که اولین آنتی بیوتیک ها برای مبارزه با سل بیش از 60 سال پیش مورد استفاده قرار گرفتند، برخی از میکروب های سل نسبت به آنتی بیوتیک ها مقاوم شده و با وجود داروها توانایی زنده ماندن را دارند.
سل مقاوم به دارو به این صورت می باشد که یک آنتی بیوتیک نتواند تمام باکتری های موجود در بدن را از بین ببرد. باکتری های زنده مانده نسبت به آن داروی خاص و اغلب آنتی بیوتیک های دیگر نیز مقاوم می شوند. برخی از باکتریهای سل در برابر متداول ترین روشهای درمانی مانند استفاده از داروهای ایزونیازید و ریفامپین مقاومت دارند.
برخی از انواع سل حتی در برابر داروهایی که معمولاً در درمان سل استفاده نمی شوند، مقاومت کرده اند. این داروها اغلب برای معالجه عفونت هایی که نسبت به داروهای متداول مقاوم هستند، استفاده می شود.
عوامل خطر سل
هر کس در هر رده‌ی سنی و در هر نقطه‌ای از جهان که باشد ممکن است به این بیماری مبتلا شود.
بااین‌حال، جوانان و مردمی که در کشورهای درحال توسعه زندگی می‌کنند، بیشتر از سایرین درمعرض خطر ابتلا به سل هستند. اما برخی عوامل می توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند. این عوامل عبارتند از:
سیستم ایمنی ضعیف
یک سیستم ایمنی سالم غالباً با موفقیت در برابر باکتریهای سل مبارزه می کند، اما اگر مقاومت بدن کم باشد، بدن نمی تواند دفاع موثری داشته باشد.
تعدادی از بیماری ها، شرایط و داروها می توانند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کنند، از جمله:
- دیابت
- سوء تغذیه
- HIV / AIDS ایدز
- برخی سرطان ها
- بیماری شدید کلیوی
- افراد تحت درمان سرطان (شیمی درمانی)
- داروهایی برای جلوگیری از رد اندامهای پیوندی استفاده می شوند.
- افراد بسیار جوان یا بسیار پیر (به‌دلیل ضعیف‌تر بودن سیستم ایمنی)
- زندگی و مسافرت به کشورهایی است که سل در آنجا بسیار شایع است.
کشورهایی که بیشترین آمار بیماران مبتلا به سل را دارند عبارتند از:
- آفریقا
- آسیا
- اروپای شرقی
- روسیه
- آمریکای لاتین و جزایر کاراییب
همچنین برخی از داروهایی که برای درمان آرتریت روماتوئید، بیماری کرون و پسوریازیس استفاده می شود، از عوامل خطر ابتلا به سل می باشد.
فقر و عدم دسترسی به مراقبتهای پزشکی
اگر درآمد کمی دارید، در یک منطقه دور افتاده زندگی می کنید، ممکن است دسترسی به مراقبت های پزشکی لازم برای تشخیص و درمان سل را نداشته باشید.
مصرف مواد
استفاده از داروهای IV (تزریق داروهای داخل وریدی) یا مصرف الکل، سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و فرد را در مقابل سل آسیب پذیرتر می کند.
مصرف دخانیات
استفاده از تنباکو خطر ابتلا به سل و مرگ را به شدت افزایش می دهد.
کار در سرویس های مراقبت های بهداشتی
تماس زیاد با افرادی که مریض هستند احتمال مواجهه با باکتری های سل را افزایش می دهد.
استفاده از ماسک و شست و شوی مکرر دست ها ریسک ابتلا به بیماری سل را به شدت کاهش می دهد.
زندگی یا کار در یک مرکز اقامتگاهی
افرادی که در زندان ها، پناهگاه های بی خانمان، بیمارستان های روان پزشکی یا آسایشگاه ها زندگی می کنند و یا کار می کنند، همه در معرض خطر ابتلا به سل قرار دارند. دلیلش این است که خطر ابتلا به این بیماری در هرجایی که ازدحام جمعیت زیاد و تهویه مناسب وجود نداشته باشد بیشتر است.
عوارض سل
اگر بیماری سل درمان نشود، می تواند مرگ بار باشد.
اگرچه این بیماری بیشتر روی ریه ها تأثیر می‌گذارد، اما می‌تواند از طریق انتشار در جریان خون به عوارض خطرناک دیگری هم منجر شود.
از جمله ی این عوارض می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
درد ستون فقرات
- کمردرد و سفتی عضلات از عوارض شایع سل هستند.
آسیب مفاصل
- ورم مفاصل معمولاً بر روی باسن و زانوها تأثیر می گذارد.
تورم غشای پوشش‌دهنده‌ی مغز (مننژیت)
- مننژیت می تواند باعث سردرد همیشگی یا متناوب شود که هفته ها طول می کشد.
- تغییرات ذهنی نیز ممکن است به وجود آید.
آسیب به کبد و کلیه ها
- کبد و کلیه ها برای فیلترکردن ضایعات و سموم و مواد زاید، ناخالصی های موجود در جریان خون شما کمک می کند.
- اگر کبد یا کلیه در اثر سل تحت تأثیر قرار بگیرند، این عملکردها مختل می شوند.
مشکلات قلبی
- البته این به ندرت اتفاق می افتد، توانایی قلب برای پمپاژ خون کاهش می‌یابد و منجر به بیماری مرگ باری به نام تامپوناد قلبی (بیماری قلبی که با افزایش مایعات و فشار دور قلب بر قلب فشار وارد نموده و می تواند باعث مرگ بیمار شود) می‌شود.
- در این بیماری مایع در پریکارد قلب جمع می‌شود و به دلیل کاهش توانایی خون رسانی خون به همه ی قسمت های قلب نمی رسد.
پیشگیری سل
چند روش برای پیشگیری از انتشار سل فعال وجود دارد.
برای پیشگیری از ابتلا به سل یا به‌حداقل رساندن خطر ابتلا به این بیماری بهتر است افراد مبتلا تا بهبودی در محل کار یا مدرسه حضور پیدا نکنند.
افراد سالم از خوابیدن در اتاق مشترک با فرد بیمار خودداری کنند.
یکی از روشهای مناسب استفاده از ماسک برای پوشاندن کامل دهان و بینی است.
برای جلوگیری از گسترش باکتری استفاده از سیستم تهویه‌ی مناسب بسیار مؤثر است.
مهم‌ترین کاری که برای درمان سل باید انجام دهید، کامل کردن دوره‌ی درمان است.
باکتری سل مقاوم، مرگ بارتر از باکتری سل معمولی است.
هنگامی که بیمار درمان را متوقف کرده یا درمان با آنتی بیوتیک ها راطولانی مدت ادامه ندهد ، باعث ایجاد جهش در باکتریهای سل شده و به آنها اجازه می دهد در برابر داروهای سل مقاوم شوند.
واکسیناسیون
در برخی کشورها، نوزادان اغلب با واکسن باسیلوس کالمته-گورین (BCG) واکسینه می شوند زیرا می تواند از بروز سل شدید در کودکان جلوگیری کند این واکسن ب.ث.ژ (BCG) در آمریکا برای مصرف عمومی توصیه نمی‌شود؛ زیرا در بزرگسالان بسیار مؤثر نیست. ده ها واکسن جدید سل در مراحل مختلف توسعه و آزمایش قرار دارند.
آخرین دیدگاه‌ها