کم خونی یا آنمی یک وضعیت پزشکی است که در آن تعداد گلبول های قرمز یا هموگلوبین فرد کمتر از حد طبیعی می شود. در این شرایط در بدن بیمار گلبول های قرمز سالم کافی برای حمل اکسیژن وجود ندارند. کم خونی می تواند باعث ایجاد احساس خستگی و ضعف شود. اشکال مختلفی از کم خونی وجود دارد که هر کدام علت خاص خود شان را دارند. کم خونی می تواند موقت یا طولانی مدت باشد و شدت آن از خفیف تا شدید متغیر است. اگر مشکوک به کم خونی هستید به پزشک مراجعه کنید چون این بیماری می تواند علائم بیماری های جدی باشد. کم خونی درمان های مختلفی از مصرف مکمل ها تا انجام اقدامات پزشکی دارد و ممکن است فرد با خوردن یک رژیم غذایی سالم و متنوع، بتواند از بروز آن جلوگیری کند.
انواع کم خونی
شایع ترین طبقه بندي کم خونی و یا همان آنمي (هموگلوبين كم) براساس ميانگين حجم كروي عضلاني (MCV) كه نشان دهنده متوسط حجم سلول هاي قرمز خون فرد است انجام می گیرد.
| حجم MCV | نوع کم خونی | حجم گلبول ها |
| MCV کمتر از 80 | آنمي میکروسیتیک | حجم گلبول های قرمز خون پایین |
| MCV بین 80 الی 100 در حد طبیعی | آنمی نوروسیتیک | حجم طبیعی گلبول های قرمز خون |
| MCV زیاد | آنمی ماکروسیتیک | حجم بالای گلبول های قرمز خون |
برخی منابع دیگر کم خونی را به انواع مختلف زیر تقسیم بندی می کنند:
- تالاسمی
- آنمی سلولی
- آنمی آپلاستیک
- آنمی کمبود ویتامین
- نارسایی کمبود آهن
علت کم خونی
به طور کلی این بیماری وقتی رخ می دهد که در خون بیمار به اندازه کافی گلبول قرمز وجود نداشته باشد.
کاهش تعداد گلبول های قرمز خون می تواند به دلایل مختلفی ایجاد شوند، از جمله:
- بیماری
- خون ریزی
- عدم تولید کافی گلبول های قرمز
اما از طرفی انواع مختلف آنمی دلایل مختلفی دارد. آن ها شامل موارد زیر هستند:
کم خونی فقر آهن
آنمی فقر آهن، شایع ترین نوع کم خونی است که به دلیل کمبود آهن در بدن ایجاد می شود. مغز استخوان بیمار برای ساخت هموگلوبین به آهن احتیاج دارد. بدون آهن کافی، بدن بیمار نمی تواند هموگلوبین کافی برای گلبول های قرمز تولید کند. نارسایی کمبود آهن در بسیاری از زنان باردار باعث بروز کم خونی در بارداری می شود. در نوزادان و کودکان خردسال، آنمی فقر آهن بیشتر به دلیل رژیم غذایی فاقد آهن رخ می دهد.
کم خونی کمبود ویتامین
علاوه بر آهن، بدن بیمار به فولات و ویتامین B-12 نیز احتیاج دارد تا گلبول های قرمز خون سالم را به اندازه کافی تولید کند. رژیم غذایی نامناسب که فاقد مواد مغذی مهم باشد می تواند باعث کاهش تولید گلبول های قرمز خون شود. همچنین در برخی افراد با مصرف به اندازه و کافی ویتامین B-12، بدن آن ها قادر به جذب ویتامین نیست و آن ها ممکن است به آنمی ناشی از کمبود ویتامین مبتلا شوند که به آنمی خطرناک معروف است. به طور معمول آنمی خطرناک باعث کم خونی ماکروسیتیک (حجم زیاد گلبول های قرمز) می شود.
ویتامین B12 به همراه فولات در ساخت مولکول هم که جزئی جدایی ناپذیر از هموگلوبین است، نقش دارند. کمبود فولات نیز می تواند مقصر کم خونی باشد و در اثر جذب نامناسب، کمبود مصرف سبزیجات سبز و استفاده طولانی مدت از الکل بیش از حد ایجاد شود.
کم خونی التهابی
برخی از بیماری ها مانند سرطان، HIV / AIDS، آرتریت روماتوئید، بیماری کلیوی، بیماری کرون و سایر بیماری های التهابی حاد یا مزمن می توانند در تولید گلبول های قرمز اختلال ایجاد کرده و باعث این اختلال شوند.
کم خونی آپلاستیک
این آنمی نادر و خطرناک هنگامی اتفاق میفتد که بدن به اندازه کافی گلبول قرمز تولید نمی کند. علل کم خونی آپلاستیک شامل عفونت ها، مصرف داروهای خاص، بیماری های سیستم ایمنی بدن و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی می باشد. آنمی آپلاستیک نوعی نارسایی کامل از مغز استخوان است که در نتیجه، خون حاوی تعداد کافی گلبول های قرمز (آنمی) و همچنین گلبول های سفید خون ناکافی (لوکوپنی) و پلاکت ها ( ترومبوسیتوپنی ) ایجاد می شود. نارسایی کامل مغز استخوان باعث کمبود هر سه رده سلولی تولید شده در مغز استخوان شده و منجر به شرایطی به نام پانسیتوپنی می شود.
کم خونی آپلاستیک تقریباً در هر سنی ممکن است رخ دهد و شروع آن می تواند ناگهانی یا تدریجی باشد. علائم این کم خونی شبیه به علائم همه آنمی ها است و شامل عفونت های مکرر و خون ریزی غیر طبیعی می باشد.
کم خونی های مرتبط با بیماری مغز استخوان
انواع بیماری ها مانند سرطان خون و میلوفیبروز می توانند با تأثیر بر میزان خون در مغز استخوان بیمار باعث این اختلال شوند. اثرات این نوع سرطان و اختلالات شبیه سرطان از خفیف تا شدید متفاوت است.
کم خونی همولیتیک
این گروه از آنمی ها هنگامی ایجاد می شوند که گلبول های قرمز خون سریع تر از اینکه تولید شوند، از بین می روند و مغز استخوان نمی تواند آنها را به طور مناسب جایگزین کند. برخی از بیماری های خونی باعث از بین رفتن گلبول های قرمز می شوند. کم خونی همولیتیک تا حدودی جنبه ژنتیکی دارد.
کم خونی سلول های داسی شکل
آنمی سلول های داسی شکل یک وضعیت ارثی و گاهی جدی ناشی از کم خونی همولیتیک است. این بیماری به دلیل نقص هموگلوبین ایجاد شده و باعث تغییر شکل گلبول های قرمز خون می شود که آن ها را به سلول های هلال (داسی) غیر طبیعی تغییر می دهد. این سلول های خونی نامنظم خیلی زود می میرند و در نتیجه باعث کمبود مزمن گلبول های قرمز می شوند. یکی دیگر از دلایل شایع آن، کم خونی بیماری مزمن نامیده می شود و به طور معمول در افراد مبتلا به بیماری های مزمن رخ می دهد.
کم خونی و وراثت
تا حدودی این بیماری ممکن است ژنتیکی باشد و اختلالات ارثی از دو طریق می توانند باعث آنمی شوند:
روش اول
اختلالات ارثی مانند بیماری سلول داسی باعث ایجاد هموگلوبین غیر طبیعی شده و می تواند طول عمر گلبول های قرمز را کوتاه کرده و منجر به این بیماری می شود.
روش دوم
اختلالات ارثی مانند تالاسمی آلفا و بتا تالاسمی می تواند با اختلال در تولید هموگلوبین طبیعی باعث این اختلال شود. بسته به میزان ناهنجاری ژنتیکی، آنمی ارثی ممکن است باعث کم خونی خفیف، متوسط یا شدید شود. در حقیقت، برخی ممکن است بسیار شدید باشند و منجر به مرگ جنین (نوزاد تازه متولد نشده) شود. از طرف دیگر، برخی از این بیماری ها به حدی خفیف هستند که به راحتی شناسایی نمی شوند.
عوامل خطر کم خونی
برخی عوامل شما را در معرض خطر این بیماری قرار می دهند، که عبارتند از:
- رژیم غذایی فاقد ویتامین ها و مواد معدنی خاص، یک رژیم غذایی مداوم که فاقد آهن، ویتامین B-12 و فولات باشد می تواند خطر این اختلال را افزایش دهد.
- اختلالات روده، ابتلا به اختلالات التهابی روده مانند بیماری کرون و سلیاک که بر جذب مواد مغذی موجود در روده کوچک تأثیر می گذارد، بیمار را در معرض این بیماری قرار می دهد.
- قاعدگی، به طور کلی، زنانی که یائسگی نداشته اند در مقایسه با مردان و زنان یائسه در معرض خطر بیشتر ناشی از آنمی فقر آهن قرار دارند. قاعدگی باعث از بین رفتن گلبول های قرمز خون می شود.
- بارداری، زنان باردار در معرض خطر این اختلال قرار دارند.
- شرایط مزمن، مبتلایان به سرطان، نارسایی کلیه، دیابت یا بیماری های مزمن دیگری، در معرض کم خونی بیماری مزمن قرار دارند. این شرایط می تواند به کمبود گلبول های قرمز خون منجر شود. خون ریزی تدریجی و مزمن ناشی از زخم یا آسیب می تواند باعث کاهش آهن و کم خونی فقر آهن شود.
- سابقه خانوادگی، اگر در خانواده شما سابقه این اختلال مانند کم خونی سلول داسی وجود داشته باشد، احتمال دارد شما در معرض خطر بیشتری از ابتلا به این بیماری قرار داشته باشید.
- عوامل دیگر، سابقه برخی از عفونت ها، بیماری های خونی و اختلالات سیستم ایمنی بدن خطر کم خونی را افزایش می دهد. الکل، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی و استفاده از برخی داروها می تواند بر تولید گلبول های قرمز تأثیر بگذارد و منجر به این بیماری شود.
- سن، افراد بالای 65 سال در معرض خطر کم خونی قرار دارند.
علائم کم خونی
علائم این اختلال بسته به علت آن متفاوت است. اگر این اختلال ناشی از یک بیماری مزمن باشد، بیماری می تواند علائم را تحت تأثیر قرار دهد. بسته به علت کم خونی، بیمار ممکن است علائم ظاهری خاصی نداشته باشد.
در شرایط بروز علائم، آن ها می توانند شامل موارد زیر باشند:
- ضعف
- سردرد
- خستگی
- سرگیجه
- تنگی نفس
- رنگ پریدگی
- درد قفسه سینه
- ضربان قلب نامنظم
- دست و پاهای سرد
در مراحل اولیه این اختلال، علائم می تواند آنقدر خفیف باشند که فرد متوجه آن ها نشود. اما با تشدید کم خونی علائم بدتر خواهند شد. در صورت بروز خستگی بدون علت، حتما به پزشک مراجعه کنید چون خستگی می تواند یکی از علائم آنمی باشد.
عملکرد گلبول های قرمز خون
به طور کلی بدن افراد سه نوع گلبول خون را تولید می کنند که عبارتند از:
- گلبول های سفید برای مبارزه با عفونت
- پلاکت ها برای کمک به لخته شدن خون
- گلبول های قرمز برای حمل اکسیژن در بدن
گلبول های قرمز حاوی هموگلوبین هستند که یک پروتئین غنی از آهن است و باعث رنگ قرمز خون می شود. هموگلوبین اکسیژن را از ریه به تمام قسمت های بدن و دی اکسید کربن را از کل بدن به ریه ها منتقل می کنند. بیشتر سلول های خونی، از جمله گلبول های قرمز، به طور مرتب در مغز استخوان تولید می شوند. بدن برای تولید هموگلوبین و گلبول های قرمز خون به آهن، ویتامین B-12، فولات و سایر مواد مغذی احتیاج دارد.
تشخیص کم خونی
برای تشخیص این بیماری، پزشک احتمالاً از بیمار در مورد تاریخچه پزشکی و خانوادگی او سؤالاتی می پرسد و معاینه بدنی را انجام می دهد و آزمایش های زیر را تجویز می کند:
آزمایش کامل خون (CBC)
از CBC برای شمارش تعداد سلول های خونی در نمونه خونی استفاده می شود. برای کم خونی، پزشک میزان گلبول های قرمز (هماتوکریت) و هموگلوبین موجود در خون بیمار را بررسی می کند. مقادیر طبیعی هماتوکریت در بزرگسالان در آزمایش های پزشکی متفاوت هستند اما به طور کلی بین 40 تا 52٪ برای آقایان و 35٪ و 47٪ برای زنان قابل قبول است. مقادیر طبیعی هموگلوبین در بزرگسالان به طور کلی برای مردان 14 تا 18 گرم در هر دسی لیتر و 12 تا 16 گرم در هر دسی لیتر برای زنان است. همچنین پزشک می تواند برای تعیین اندازه و شکل گلبول های قرمز بیمار آزمایش دیگری را توصیه کند.
تست های تشخیصی جانبی
در صورت تشخیص، پزشک آزمایش های جانبی را برای تعیین علت بیماری انجام می دهد و گاهی اوقات برای تشخیص این بیماری، نمونه ای از مغز استخوان بیمار تهیه می شود.
عوارض کم خونی
آنمی بدون درمان می تواند باعث بروز بسیاری از مشکلات سلامتی و عوارض دیگر شود، از جمله:
- خستگی شدید. آنمی شدید می تواند باعث خستگی بیش از حد شود و فرد نتواند کارهای روزمره خودش را انجام دهد.
- عوارض بارداری. زنان باردار مبتلا به آنمی فقر فولات احتمالاً عوارضی مانند تولد زودرس را تجربه می کنند.
- مشکلات قلبی. این بیماری می تواند به ضربان قلب سریع یا نامنظم (آریتمی قلبی) منجر شود. در مبتلایان به کم خونی، قلب بیمار باید خون بیشتری پمپاژ کند تا کمبود اکسیژن موجود در خون جبران شود. کار کردن بیش از حد قلب می تواند منجر به بزرگ شدن قلب یا نارسایی قلبی شود.
- مرگ. برخی از آنمی های ارثی، مانند نوع سلول داسی، می توانند منجر به عوارض جدی شوند. خون ریزی های شدید منجر به آنمی حاد و مزمن می شود و می تواند کشنده باشد.
پیش آگهی کم خونی
آنمی به طور کلی پیش آگهی بسیار خوبی دارد و ممکن است در بسیاری از موارد قابل درمان باشد. پیش آگهی کلی بستگی به علت اصلی این بیماری، شدت آن و سلامت کلی بیمار دارد.
درمان کم خونی
درمان آنمی به علت آن بستگی دارد.
نارسایی کمبود آهن
درمان این نوع بیماری معمولاً شامل مصرف مکمل های آهن و تغییر رژیم غذایی بیمار می باشد. اگر علت کمبود آهن خون ریزی بیش از حد غیر از قاعدگی باشد باید علت و منبع خون ریزی شناسایی و برطرف شود. درمان در این مراحل ممکن است شامل جراحی باشد.
کم خونی کمبود ویتامین
درمان کمبود اسید فولیک و ویتامین C شامل مکمل های غذایی و افزایش این مواد مغذی در رژیم غذایی بیمار است. اگر دستگاه گوارش بیمار در جذب ویتامین B-12 مشکل داشته باشد، ممکن است بیمار به مصرف مکمل های ویتامین B-12 نیاز داشته باشد.
کم خونی بیماری مزمن
هیچ درمانی خاص برای این نوع کم خونی وجود ندارد. در این موارد پزشکان روی درمان علت اصلی بیماری تمرکز می کنند. اگر علائم بیمار شدید شود، تزریق خون یا هورمون درمانی می تواند به تحریک تولید گلبول های قرمز و رفع خستگی کمک کند.
کم خونی آپلاستیک
درمان این اختلال می تواند شامل تزریق خون به منظور تقویت سطح گلبول های قرمز باشد. اگر مغز استخوان بیمار نتواند سلول های خون جدید و سالم بسازد، بیمار به پیوند مغز استخوان احتیاج دارد.
کم خونی های مرتبط با بیماری مغز استخوان
درمان این بیماری ها می تواند شامل دارو، شیمی درمانی یا پیوند مغز استخوان باشد.
کم خونی همولیتیک
مدیریت آنمی همولیتیک شامل اجتناب از مصرف داروهای مشکوک، معالجه عفونت و مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی بدن است. بسته به علت کم خونی همولیتیک بیمار ممکن است به یک متخصص قلب یا عروق ارجاع داده شود.
کم خونی سلولی
درمان ممکن است شامل اکسیژن درمانی، مصرف مسکن های درد و دارو های داخل وریدی برای کاهش درد و جلوگیری از عوارض بیماری باشد. پزشکان ممکن است تزریق خون، مکمل های اسید فولیک و آنتی بیوتیک ها را نیز توصیه کنند.
تالاسمی
بیشتر انواع تالاسمی خفیف هستند و نیازی به درمان ندارد. انواع شدیدتر آن به طور کلی نیاز به تزریق خون، مکمل های اسید فولیک، دارو، برداشتن طحال یا پیوند سلول های بنیادی مغز استخوان و تزریق خون دارد.
پیشگیری کم خونی
- بسیاری از انواع آنمی قابل پیشگیری نیستند.
- اما شما می توانید با خوردن یک رژیم غذایی که شامل انواع ویتامین ها و مواد معدنی است از کم خونی فقر آهن و کم خونی فقر ویتامین جلوگیری کنید.
اهن
غذاهای سرشار از آهن شامل گوشت گاو و سایر گوشت های بدون چربی، لوبیا، عدس، غلات غنی شده از آهن، سبزیجات با برگ سبز تیره و میوه خشک است.
فولات
این ماده مغذی به شکل مصنوعی آن اسید فولیک، در میوه ها و آب میوه ها، سبزیجات با برگ سبز تیره، نخود سبز، لوبیا، بادام زمینی و محصولات غنی شده مانند نان، غلات، ماکارونی و برنج یافت می شود.
ویتامین B-12
غذاهای سرشار از ویتامین B-12 عبارتند از:
- سویا
- گوشت
- لبنیات
- غلات غنی شده
ویتامین C
غذاهای سرشار از ویتامین C عبارتند از:
- فلفل
- خربزه
- کلم بروکلی
- توت فرنگی
- گوجه فرنگی
- مرکبات و آب میوه
این ها همچنین به افزایش جذب آهن کمک می کند.
اگر نگران دریافت ویتامین ها و مواد معدنی کافی از مواد غذایی خود هستید، از پزشک بپرسید که آیا می توانید از مولتی ویتامین استفاده کنید و یا مکمل های مناسبی را برای شما تجویز کند.
آمادگی برای مراجعه به پزشک
اگر دچار خستگی طولانی مدت یا علائم دیگری هستید که باعث نگرانی شما شده اند کننده به پزشک مراجعه کنید. وی ممکن است شما را به پزشک متخصص در معالجه اختلالات خونی (هماتولوژیست)، قلب (متخصص قلب) یا دستگاه گوارش (متخصص گوارش) ارجاع دهد. برای آمادگی بیشتر هنگام مراجعه به پزشک قبل از قرار ملاقات، لیستی از علائم خود و اطلاعات كليدی شخصي، از جمله استرس هاي اساسي و بیماری های که تجربه کرده اید را تهیه کنید و نام تمام داروها، ویتامین ها و سایر مکمل هایی که مصرف می کنید را بنویسید.
برای کم خونی، سوالات اساسی که باید از پزشک خود بپرسید، عبارتند از:
- محتمل ترین علایم من چیست؟
- آیا به آزمایشات خاصی نیاز دارم؟
- آیا باید رژیم خاصی را رعایت کنم؟
- آیا علل احتمالی دیگری برای بیماری من وجود دارد؟
- آیا کم خونی من موقت است یا طولانی مدت ادامه دارد؟
- بیماری دیگری دارم. چگونه می توانم به بهترین وجه آن ها را با هم مدیریت کنم؟
- چه درمانی وجود دارد و کدام یک را توصیه می کنید؟ درمان چه عوارض جانبی دارد؟
احتمالاً پزشک از شما سؤالاتی می پرسد، مانند:
- علائم شما چقدر شدید است؟
- چه مقدار میوه و سبزیجات در روز مصرف می کنید؟
- فکر می کنید چه عواملی باعث بهتر و بدتر شدن علائم شما می شوند؟
آخرین دیدگاه‌ها