هر دارویی عوارض جانبی دارد. میزان آسیب پذیری شما در برابر عوارض داروها، به عوامل مختلف فردی، محیطی و اجتماعی بستگی دارد. برای آسیب پذیری کمتر، خصوصیاتی که باعث افزایش حساسیت شما به دارو ها می شود را شناسایی کنید و مدیریت برخی از عوارض جانبی داروها را فرا بگیرید.
عوامل خطر عوارض دارو ها
چندین عامل در احتمال بروز عوارض جانبی دارو ها نقش بسزایی دارند. برخی از عوامل قابل توجه عبارتند از:
سن
مهمترین عامل خطر، سن است. کودکان و سالمندان در برابر واکنش های عوارض دارو ها بسیار مستعد هستند
در کودکان دارو با سرعت کمتری از معده جذب می شود اما سرعت جذب عضلانی (IM) یا تزریقی سریعتری دارند.
سالمندان و افراد مسن معمولاً دارو های بیشتری مصرف می کنند و مطالعات نشان داده است که به دلیل یک عارضه جانبی دارویی نامطلوب نسبت به جوانان، دو برابر بیشتر به پزشک مراجعه می کنند و هفت برابر بیشتر احتمال دارد که در بیمارستان بستری شوند. بدن سالمندان تمایل به حفظ چربی و آب کمتری دارد که ممکن است در طولانی مدت اثر برخی دارو های خاص را افزایش دهد. علاوه بر این، متابولیسم در کبد و دفع از طریق کلیه به طور معمول در بدن سالمندان کاهش می یابد. همچنین مغز آن ها نسبت به اثرات آرام بخش دارو ها حساس تر است و مشکلاتی مانند سرگیجه، چشم و گوش ممکن است در افراد سالمند تشدید شود.
عملکرد کلیه
اگر کلیه های شما با ظرفیت کامل کار نمی کنند، مصرف دارو هایی که از طریق کلیه ها دفع می شوند، عوارض جانبی بیشتر دارند. برخی از دارو های دیگر نیز با کاهش عملکرد کلیه و عدم دفع آن ها، احتمال مسمومیت دارو ها افزایش می یابد.
جنسیت
مطالعات نشان داده است که میزان مسمومیت کبدی ناشی از دارو ها، عوارض جانبی دستگاه گوارش، واکنش پوستی آلرژیک و سندرم طولانی QT در قلب ناشی از دارو ها در زنان بیشتر است.
عوامل مرتبط با مواد مخدر
تأثیرات مربوط به مواد مخدر به چگونگی جذب دارو، متابولیزه، توزیع و روش دفع دارو در بدن بستگی دارد.
دوز دارو
هرچه دوز مصرف بیشتر باشد، خطر عوارض جانبی بیشتر است.
فرمول مورد استفاده
به عنوان مثال، استروئیدهای استنشاقی به طور مستقیم ریه ها را هدف قرار می دهند و عوارض جانبی کمتری نسبت به استروئیدهای خوراکی دارند.
تأثیرات مربوط به محیط زیست یا اجتماعی
تأثیرات مربوط به محیط زیست یا اجتماعی شامل موارد زیر است:
میزان مصرف الکل
الکل می تواند برخی از عوارض جانبی مانند خواب آلودگی، گیجی، تغییر در فشار خون، رفتار غیرطبیعی، افسردگی و حالت تهوع و استفراغ را تشدید کند.
سیگار کشیدن
فعالیت آنزیم های کبدی در اثر مصرف سیگار تشدید می شود. آنزیم های کبدی چندین داروی مهم را متابولیزه می کنند، قطع ناگهانی مصرف سیگار باعث افزایش سطح دارو ها در خون می شود.
رژیم غذایی
چندین دارو با غذاها تداخل دارند. مثلا؛ آتورواستاتین با گریپ فروت و سبزیجات برگ دار تداخل دارد و باعث ایجاد عوارض دارویی می شود.
کم آبی
کم آبی می تواند خطر عوارض جانبی برخی دارو ها را افزایش دهد. برخی از دارو هایی که نباید توسط فرد مبتلا به کم آبی، مصرف شود شامل مهارکننده ها، ACEها و NSAID ها، متفورمین و ادرار آورها هستند.
آگاهی در مورد دارو
اگر دستورالعمل های مصرف دارو مشخص نباشند، احتمال دارد عوارض جانبی بیشتری ایجاد کنند، یا شخص دچار سردرگمی شود که چگونه داروی خود را مصرف کند. عدم آگاهی ممکن است منجر به مصرف دوز اشتباهی شود.
عوارض جانبی دارو ها
واکنش های آلرژیک
علائم آلرژیک از یک ضایعات پوستی خفیف تا یک واکنش شدید آنافیلاکسی (از جمله تورم صورت و گلو، مشکل در تنفس و بثورات گسترده) متغیر است و به طور بالقوه ممکن است با هر دارویی رخ دهد.
استراتژی های پیشگیری و مدیریت عوارض واکنش های آلرژیک
اگر فکر می کنید واکنش آلرژیک به یک داروی دارید، سریعاً به پزشکتان مراجعه کنید. اگر واکنش آلرژیک به دلیل داروی ناشی از آن تأیید شد، در آینده از مصرف آن و سایر دارو های مشابه و مرتبط خودداری کنید.
برچسب هشدار پزشکی روی دارو بچسبانید تا به دیگران که حساسیت دارویی دارند هشدار دهید.
تاری دید
ممکن است با مصرف آنتی هیستامین ها، ضد روان پریشی ها، بوپیواکائین، بوپروپیون، دولوکستین، استروژنول، اتودولاک، گاباپنتین، مواد افیونی و چندین داروی دیگر رخ دهد.
استراتژی های پیشگیری و مدیریت تاری دید
در مورد تعویض دارو های خود با پزشکتان مشورت کنید. قطرات چشم روان کننده ممکن است کمک کند.
کبودی و خون ریزی
در دارو هایی که خون را رقیق می کند مانند آسپرین، کلوپیدوگرل، آنوکساپارین و وارفارین دیده می شود. همچنین، مشترک با NSAID ها، استروئیدها (مانند پردنیزون) و دارو های درمان سرطان دیده می شود.
استراتژی های پیشگیری و مدیریت خون ریزی
برای متوقف کردن خون ریزی یک گاز را روی ناحیه آسیب دیده نگه دارید و فشار وارد کنید.
یبوست
مشترک با استعمال مواد مخدر و مصرف ادرار آورها، آنتاگونیست های کلسیم، ضد افسردگی ها، آنتی اسیدهای حاوی آلومینیوم، آندانسترون و مکمل های آهن می باشد.
استراتژی های پیشگیری و مدیریت یبوست
میزان مصرف آب و فیبر رژیم غذایی خود را افزایش دهید و در صورت امکان ورزش کنید. در صورت خفیف بودن یبوست، با پزشکتان در مورد مصرف مسهل ها مشورت کنید.
سرفه کردن
در مصرف مهارکننده های ACE مشترک می باشد و معمولاً یک یا دو هفته پس از قطع مصرف برطرف می شود.
کم آبی
عوارضی مشترک در آنتی هیستامین ها، دارو های فشار خون، شیمی درمانی و ملین می باشد. که برای رفع و یا کاهش این عارضه اقدامات زیر ضروری می باشد
- مایعات زیاد بنوشید.
- غذاهای نرم کننده مانند میوه، سبزیجات و سوپ مصرف کنید.
- به طور منظم پوست را مرطوب کرده و چرب کنید.
- برای جلوگیری از ترک خوردن پوست، مواد نرم کننده را روی لب ها بمالید.
اسهال
اسهال ممکن است با برخی از آنتی بیوتیک ها، دارو های ضد افسردگی، آنتی اسیدهای حاوی منیزیم، مهارکننده های پمپ پروتون (به عنوان مثال، لانسوپرازول، امپرازول) و عوامل شیمی درمانی رخ دهد.
استراتژی های پیشگیری و مدیریت اسهال
- اگر به دلیل مصرف آنتی بیوتیک به اسهال مبتلا هستید، درمورد مصرف پروبیوتیک با پزشک خود مشورت کنید.
- از پزشک در مورد کاهش دوز داروی خود و یا سایر روش های درمانی مناسب بپرسید.
- برای جلوگیری از کم آبی مایعات و الکترولیت ها را مصرف کنید.
خواب آلودگی یا آرام بخش
دارو هایی که باعث خواب آلودگی می شوند شامل بنزودیازپین ها (مانند لورازپام، دیازپام)، برخی از دارو های ضد افسردگی، آنتی بیوتیک ها، آنتی هیستامین های قدیمی تر (مانند دیفن هیدرامین، کلروفنیرامین)، برخی دارو های قلبی، شل کننده های عضلانی و مواد مخدر هستند.
استراتژی های پیشگیری و مدیریت خواب آلودگی
- اگر داروی شما در طول روز باعث خواب آلودگی می شود، در مورد کاهش دوز داروی خود یا سایر روش های درمانی مناسب با پزشکتان مشورت کنید.
- در صورت خواب آلودگی، رانندگی نکنید و کارهای خطرناک دیگری را انجام ندهید.
- از مصرف الکل خودداری کنید.
خشکی دهان (Xerostomia)
ممکن است با ضد آریتمی های قلبی، آنتی کولینرژیک ها، آنتی هیستامین ها، دارو های کاهش دهنده کلسترول بالا، دارو های ضد التهاب، ادرار آورها، عروق ضدعفونی کننده، دارو های بیماری پارکینسون و دارو های روانگردان رخ دهد.
استراتژی های پیشگیری و مدیریت خشکی دهان
غذاهای با کربوهیدرات پایین و اسید کمتر بخورید و از استفاده دهان شویه های حاوی الکل خودداری کنید.
اختلال در نعوظ یا کاهش میل جنسی
بیشتر با مصرف دارو های ضد افسردگی، آنتی هیستامین ها، بنزودیازپین ها، مسدود کننده های بتا آدرنرژیک، دیورتیک ها ادرار آورها و مسدود کننده های گیرنده H2 یا هیستامین همراه است.
استراتژی های پیشگیری و مدیریت اختلال در نعوظ
استفاده از الکل، سیگار کشیدن یا دارو های تفریحی مانند ماری جوانا را محدود کنید چون همزمان می تواند بر عملکرد جنسی تأثیر منفی بگذارند.
آسیب مری
ممکن است با طیف گسترده ای از دارو ها از جمله آسپرین، بیس فسفونات ها (مانند آلندرونات)، داکسی سایکلین، کلرید پتاسیم، کینیدین و ویتامین C رخ دهد.
استراتژی های پیشگیری و مدیریت آسیب مری
- تمام دارو ها را در حالت ایستاده و همراه با یک لیوان آب مصرف کنید.
- بعد از مصرف دارو ها از دراز کشیدن خودداری کنید.
- 30 دقیقه پس از مصرف دارو ها به صورت قائم بیاستید.
- از مواد غذایی محرک از قبیل مرکبات و الکل خودداری کنید.
سوء هاضمه یا بیماری ریفلاکس معده (GERD)
ممکن است با مصرف دارو هایی که روده و معده را تحریک می کند (مانند آسپرین، آهن، NSAID ها یا داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی، استروئیدها)، دارو هایی که اسفنکتر پایین مری را شل می کنند (LES) (مانند آنتی کولینرژیک ها، مسدود کننده کانال های کلسیم و نیترات ها) یا باعث کاهش فشار اسفنکتر پایین مری (مانند پروژسترون، تئوفیلین و دارو های ضد افسردگی سه حلقه ای) دیده شود.
استراتژی های پیشگیری و مدیریت ریفلاکس
از مصرف غذاهایی که معده را تحریک کرده مانند الکل، نوشیدنی های گازدار، مرکبات، قهوه، غذاهای چرب یا گوجه فرنگی خودداری کنید. از کشیدن سیگار خودداری کنید، اگر اضافه وزن دارید، وزن خود را کاهش دهید و از بستن کمربندهای محکم خودداری کنید.
گیجی یا سردرگمی
دارو هایی مانند داروهای روان پزشکی، برخی داروهای ضد افسردگی، بنزودیازپین ها، آنتی هیستامین های آرام بخش، ضد صرع ها، مواد مخدر و برخی دارو های قلبی باعث سردرگمی و خستگی می شوند.
بزرگ شدن لثه ها (رشد لثه ها در اطراف دندان ها)
ممکن است با سیکلوسپورین، مسدود کننده های کانال کلسیم (مثلاً نیفدیپین) و فنیتوئین ایجاد شود و برای مدیریت کاهش عوارض نیاز به کاهش دوز یا قطع دارو دارد.
نقرس
ممکن است با آسپیرین (دوز کم)، دارو های شیمی درمانی، سیکلوسپورین، فروسماید و دیورتیک (ادرار آور های) تیازیدی ایجاد شود. در صورت ابتلا از مصرف الکل و غذاهای غنی از پورین (پنیر، گوشت قرمز) خودداری کنید.
سردرد
سردرد در مصرف انواع دارو های ضد آسم، ضد آنژین و ضد فشار خون، ضد بارداری خوراکی، درمان اختلال نعوظ و محرک ها مشترک می باشد.
سردردهای برگشتی می توانند در اثر استفاده بیش از حد از استامینوفن، آسپرین، NSAID (داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی) و مواد افیونی ایجاد شوند.
استراتژی های پیشگیری و مدیریت سردرد
- در یک اتاق آرام و کم نور استراحت کنید.
- دما درمانی، ماساژ درمانی، طب سوزنی یا ممکن است به بهبودی سردردها کمک کند.
- مقدار زیادی آب بنوشید.
عفونت
کورتیکواستروئیدها، سرکوب کننده های سیستم ایمنی، شیمی درمانی و چندین داروی دیگر سیستم ایمنی بدن را سرکوب می کنند و خطر ابتلا به عفونت را افزایش می دهند.
استراتژی های پیشگیری و مدیریت عفونت
- دستان خود را قبل از غذا، بعد از تماس با افراد یا حیوانات، و بعد از توالت بشویید.
- اگر خطر عفونت شما افزایش یافته است از افرادی که مریض هستند دوری کنید.
- اگر علائم بیماری را مشاهده کردید و سیستم ایمنی بدن ضعیفی دارید، در اسرع وقت به پزشکتان مراجعه کنید.
ریزش مو
برخی دارو ها ممکن است روی تمام موهای بدن یا فقط موهای پوست سر تأثیر بگذارد. ریزش مو در دارو های شیمی درمانی یا پرتودرمانی زیاد دیده می شود و ممکن است با برخی از دارو های آکنه، آنتی بیوتیک ها، ضد افسردگی ها، دارو های ضد بارداری خوراکی و دارو های کاهش دهنده کلسترول هم رخ دهد.
استراتژی های پیشگیری و مدیریت ریزش مو
به آرامی موهای خود را برس بزنید یا شانه کنید. از اتو کردن بیش از حد موهای خود خودداری کنید.
اگر تحت درمان با شیمی درمانی یا پرتودرمانی هستید، از پزشکتان برای استفاده از سرپوش خنک کننده مشورت بگیرید.
درد یا ضعف عضلانی
در مصرف استاتین ها (برای کاهش سطح کلسترول خون) دیده می شود و ممکن است ناشی از تأثیر پروتئین های عضلانی یا کاهش کوآنزیم 10 باشد.
استراتژی های پیشگیری و مدیریت درد عضلانی
فوراً به پزشکتان بگویید زیرا گاهی اوقات درد عضلات ممکن است نشان دهنده آسیب جدی باشد. امکان دارد مصرف دوز کمتر یا داروی جایگزین لازم باشد.
- از ورزش بیش از حد خودداری کنید.
- از دارو های مسکن بدون نسخه مانند استامینوفن یا NSAID (داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی) استفاده نکنید.
تهوع و استفراغ
در شیمی درمانی یا پرتودرمانی مشترک است و ممکن است با دارو هایی که تمایل به کند شدن یا انسداد روده دارند، در هنگام عفونت ایجاد شود.
استراتژی های پیشگیری و مدیریت تهوع
دارو های ضد عفونی کننده (همچنین به آنتی بیوتیک ها نیز گفته می شود) مانند اوندانسترون، آپپریتانت، دگزامتازون و دارونابینول می توانند از استفراغ جلوگیری کرده و به کنترل حالت تهوع کمک کنند. شاید لازم باشد چندین مورد را امتحان کنید تا داروی مناسب با شرایط بدنی خود را شناسایی کنید.
- خود هیپنوتیزمی، آرامش عضلانی و تکنیک های ذهنی ممکن است به مدیریت تهوع و استفراغ کمک کند.
- به جای وعده های غذایی بزرگ، چند بار در روز وعده های غذایی کوچک و مکرر بخورید.
- مایعات زیاد بنوشید.
- غذاهای سیرکننده مانند نان تست و کراکر بخورید و از غذاهای چرب، سرخ شده، تند، دارای بو و یا بسیار شیرین خودداری کنید.
- زنجبیل را امتحان کنید.
اختلالات طعم
در بسیاری از دارو ها از جمله آنتی بیوتیک ها (مانند سیپروفلوکساسین، مترونیدازول)، ضد تشنج، ضد افسردگی، آسپرین، دارو های فشار خون، لیتیوم، متفورمین و شل کننده های عضلانی اختلال و تغییر در طعم مشترک می باشد.
استراتژی های پیشگیری و مدیریت اختلالات طعم
- معمولاً با قطع دارو قابل برگشت است. (اگرچه ممکن است چندین ماه طول بکشد.)
- غذاهایی را با انواع رنگ و طعم مصرف کنید.
- از سبزیجات و ادویه ها استفاده کنید. (اما از افزودن شکر یا نمک اضافی خودداری کنید.)
تاندونیت یا پارگی تاندون
معمولاً در مصرف آنتی بیوتیک های فلوروکینولون گزارش می شود. (به عنوان مثال، سیپروفلوکساسین نورفلوکساسین، افلوکساسین، لووفلوکساسین)
تاندونیت بیشتر در افراد بالای 60 سال، همراه با مصرف کورتیکواستروئیدها وجود دارد.
استراتژی های پیشگیری و مدیریت تاندونیت
- اگر در گذشته مشکل تاندون داشتید، قبل از شروع مصرف فلوروکینولون، به پزشکتان بگویید.
- در هنگام مصرف فلوروکینولون از فعالیت شدید خودداری کنید.
- در صورت احساس درد یا تورم در تاندون، فوراً آنتی بیوتیک را قطع کنید و با پزشکتان مشورت کنید.
- در صورت بروز مشکل تاندون ناشی از مصرف یک فلوروکینولون، در آینده از مصرف تمام فلوئوروکینولون ها خودداری کنید.
افزایش وزن
افزایش وزن ناشی از مصرف دارو های روانگردان، اکثر دارو های ضد دیابتی (به جز متفورمین)، ضد افسردگی ها و ضد صرع شایع است.
استراتژی های پیشگیری و مدیریت افزایش وزن
- با پزشکتان در مورد احتمال جایگزینی دارو با یک داروی دیگر مشورت کنید.
- یک رژیم غذایی سالم داشته باشید و سعی کنید آهسته تر غذا بخورید.
- در طول روز آب بنوشید.
- به طور منظم ورزش کنید.
آخرین دیدگاه‌ها