آزمایشات کبدی

آزمایشات کبدی از متداول ترین آزمایش های خون محسوب می شود که برای ارزیابی عملکرد یا آسیب کبدی کاربرد دارد. اولین قدم در تشخیص آسیب کبدی، یک آزمایش خون ساده برای تعیین سطح آنزیم های خاص کبدی در خون است. در شرایط عادی، این آنزیم ها عمدتا در سلول های کبد زندگی می کنند. اما وقتی به هر دلیلی کبد آسیب دیده باشد، این آنزیم ها وارد جریان خون می شوند. آنزیم ها پروتئین هایی هستند که هر یک عملکرد منحصر به فردی دارند. آنزیم ها به سرعت بخشیدن واکنش های روتین و شیمیایی حیاتی در بدن کمک می کنند.

از جمله حساس ترین و پرکاربردترین آنزیم های کبدی، آمینوترانسفرازها هستند. آن ها شامل آسپارتات آمینوترانسفراز (AST یا SGOT) و آلانین آمینوترانسفراز (ALT یاSGPT) هستند. این آنزیم ها معمولا در سلول های کبدی و به میزان کمتری در سلول های عضلانی وجود دارند. اگر کبد آسیب ببیند، سلول های کبدی این آنزیم ها را در خون ریخته و سطح آنزیم AST و ALT را بالا می برند و علائم بیماری کبد را نشان می دهند.

کبد در قسمت بالایی سمت راست شکم درست در زیر قفسه سینه قرار گرفته است. کبد دارای عملکردهای بسیار حیاتی برای بدن است. به طور خلاصه، برخی از کارکردهای مهم کبد عبارتند از:

• تولید گلوکز
• سم زدایی از خون
• ذخیره ویتامین ها، چربی، کلسترول و صفرا
• متابولیزه کردن (پردازش) داروها و مواد مغذی
• پردازش مواد زائد هموگلوبین و سلول های دیگر
• تولید فاکتورهای مهم لخته شدن، آلبومین و بسیاری از پروتئین های مهم دیگر

علائم بیماری کبد

هنگامی که کبد در اثر بیماری، دارو، الکل یا سایر عوامل آسیب دیده باشد، فرد ممکن است علائمی از بیماری کبد زیر را تجربه کند:

• ضعف
• تورم پا
• خستگی
• تنگی نفس
• تهوع و استفراغ
• زرد شدن پوست
• کبودی بیش از حد یا خونریزی

آنزیم های آمینوترانسفراز ALT، AST

اصطلاحات پزشکی گاهی اوقات می تواند گیج کننده باشد، زیرا آنزیم ها دارای اسامی قابل تعویض هستند که معمولا در هر دو مقاله پزشکی و غیر پزشکی به کار برده می شوند. مثلا:

• نام دیگر آمینوترانسفراز، ترانس آمیناز است.
• آنزیم آسپارتات آمینوترانسفراز (AST) به عنوان ترانس آمیناز گلوتامیک اگزالواستریک سرم (SGOT) نیز  شناخته می شود.
• آلانین آمینوترانسفراز (ALT) همچنین به عنوان سرم گلوتامیک پیروویک ترانس آمیناز (SGPT) شناخته می شود.

به طور خلاصه، AST = SGOT  و ALT = SGPT آنزیم های هستند که توسط کبد و سایر سلول ها تولید می شوند.

AST)SGOT) معمولا در انواع مختلفی از بافت ها از جمله کبد، قلب، ماهیچه، کلیه و مغز یافت می شود و در صورت آسیب دیدن هر یک از این بافت ها AST به سرم ترشح می شود. به عنوان مثال، سطح AST در سکته قلبی یا آسیب دیدگی عضلات بالا می رود. بنابراین، بالا بودن سطح AST نشان دهنده حتمی آسیب کبدی نیست و می تواند در نتیجه آسیب دیدگی سایر بافت های بدن باشد.

در مقابل، ALT)SGPT)  معمولا در کبد یافت می شود و در صورت آسیب دیدگی کبد وارد جریان خون می شود. بنابراین،  ALT یک شاخص نسبتاً خاص از وضعیت کبد است.

دامنه طبیعی AST و ALT

• دامنه طبیعی مقادیر AST)SGOT) در حدود 5 تا 40 واحد در هر لیتر سرم (قسمت مایع خون) است.
• دامنه طبیعی مقادیر ALT)SGPT) در حدود 7 تا 56 واحد در هر لیتر سرم است.

با این حال، محدوده اعداد AST و ALT بسته به تکنیک و پروتکل های مورد استفاده آزمایشگاه های مختلف در سراسر جهان ممکن است کمی متفاوت باشد. با این حال، محدوده مرجع طبیعی به طور معمول توسط هر آزمایشگاه تهیه می شود و با گزارش فردی هر بیمار چاپ می شود.

بالا بودن آنزیم های کبدی

به طور طبیعی AST)SGOT) و ALT)SGPT) نسبت به آسیب کبدی یا مختلف بیماری های کبد حساس هستند و در مجموع به آن ها آزمایش کبد یا آزمایشات کبدی گفته می شود. با این حال، باید تأکید کرد که سطح بالای این آنزیم های  به معنی صددرصدی بیماری کبد نیست. به عنوان مثال، افزایش این آنزیم ها با آسیب دیدگی عضلات ممکن است رخ دهد. تفسیر نتایج آزمایشات AST و ALT به وضعیت فرد بستگی دارد، بنابراین بهتر است این آزمایش ها توسط متخصصین بیماری های کبدی و عضلانی انجام شود.

علاوه بر این، سطح دقیق این تست های آنزیم کبدی با میزان مشکلات کبدی یا پیش آگهی ارتباطی ندارد.

آزمایش خون برای تشخیص عملکرد کبد

آزمایش خونی که به طور واقعی بتواند عملکرد کبد را منعکس کند شامل موارد زیر است اما توجه داشته باشید که مقادیر عادی ذکر شده برای مردان بالغ است و این مقادیر برای زنان و کودکان مشابه اما کمی متفاوت از مقادیر تست طبیعی می باشد.

تابلوی انعقادی  میزان پروترومبین یاPT و یا INR

این آزمایشات عملکرد پروتئین های خاصی به نام فاکتورهای لخته شدن است که بطور معمول در کبد تولید می شود را اندازه گیری می کنند. این پروتئین ها  در لخته شدن طبیعی هون و جلوگیری از خونریزی و کبودی را بدن نقش مهمی دارند و مقادیر عادی آن ها در حدود 9.5 تا 13.8 ثانیه است.

سطح آلبومین (هیپوآلبومینمی)

آلبومین پروتئین بسیار رایجی در خون است که نقش های بسیار زیادی در بدن دارد. آلبومین فقط در کبد تولید می شود و کاهش سطح آن پایین تر از حد نرمال باشد می تواند نشان دهنده بیماری مزمن کبدی یا سیروز کبدی باشد. علاوه بر آن، بسیاری از بیماری های غیر کبدی نیز ممکن است باعث کاهش سطح آلبومین شوند. مقادیر عادی آلبومین در حدود 3.5 تا 5 گرم در دسی لیتر است.

بیلی روبین

این مولکول محصول جانبی تخریب گلبول های قرمز خون در کبد است. به طور کلی بیلی روبین به عنوان صفرا در مدفوع آزاد می شود. افزایش سطح بیلی روبین می تواند اختلال در عملکرد کبد را نشان دهد. با این حال، سایر شرایط با افزایش تخریب گلبول های قرمز نیز می توانند باعث افزایش بیلی روبین شوند. مقادیر عادی آن در حدود 0.1 تا 1.0 میلی گرم در دسی لیتر است.

شمارش پلاکت ها

بیماری های کبدی می توانند باعث کاهش تعداد پلاکت (ترومبوسیتوپنی) شود. تعداد پلاکت های عادی در حدود 150000 تا 400000 در هر میکرولیتر است.

گلوکز

سطح گلوکز توسط مکانیسم های مختلفی در بدن حفظ می شود. کبد می تواند در صورت گرسنگی، گلوکز را در خون آزاد کند. این فرایند که گلوکونوژنز نامیده می شود. در بیماری های پیشرفته کبد، این عملکرد کبد می تواند به خطر بیفتد و در صورت عدم تغذیه مناسب، سطح گلوکز به طور غیرمعمول کم می شود. در مقابل، تعداد زیادی از مبتلایان به سیروز کبدی مبتلا به عدم تحمل گلوکز و دیابت می شوند .

گاما گلوتامیل ترپپپتیداز (GGT)

تصور می شود این آنزیم نشان دهنده آسیب احتمالی کبد است. هرچه سطح این آنزیم بالاتر باشد احتمال آسیب کبدی نیز وجود دارد. سطح عادی GGT در حدود 9 تا 48 U / L است.

فسفاتاز قلیایی (ALP)

کبد بیشترین مقدار ALP را تشکیل می دهد، بنابراین مقادیر زیاد آن در خون ممکن است آسیب کبدی را نشان دهد. سطح طبیعی ALP در حدود 45 تا 115 U / L است.

لاکتات دهیدروژناز (LDH یا LD)

این آنزیم ممکن است در بسیاری از انواع بیماری ها از جمله بیماری کبد افزایش یابد. سطح عادی آن در حدود 122 تا 222U / L است.

بسیاری از بیمارستان ها و مطب پزشک، عملکرد کبد را به عنوان بخشی از نتایج آزمایشگاهی خود ذکر می کنند. نتایج این مراکز ممکن است خصوصاً بین مردان، زنان و کودکان بالغ تا حدودی متفاوت باشد، بنابراین مشاهده محدوده های “طبیعی” از مقادیر آزمایش همیشه توصیه می شود. علاوه بر این، برخی پزشکان آزمایش های دیگری مانند آمونیاک سرم و سطح لاکتات سرم را در پانل های خود توصیه می کنند.

آزمایشات غیر طبیعی کبد

آزمایش های غیرطبیعی کبد ممکن است در شرایط مختلف کبدی مشاهده شود.

• به طور کلی سطح پایین و خفیف تا متوسط آنزیم های کبدی رایج است. یکی از مهمترین و علل شایع افزایش خفیف تا متوسط از این آزمایشات کبد یک بیماری به عنوان کبد چرب (استئاتوهپاتیت یا کبدی استئاتوز) است.
• هپاتیت مزمن B و هپاتیت C علل دیگر افزایش آنزیم مزمن خفیف تا متوسط کبد هستند. در این شرایط، ALT و AST ممکن است اندکی بالا باشند و میزان ناهنجاری در آزمایشات عملکرد کبد می تواند درجه آسیب را نشان دهد.
• استفاده مزمن و حاد از الکل معمولاً می تواند باعث آزمایش خون غیر طبیعی کبد شود. در هپاتیت الکلی، دامنه آزمایش کبد می تواند بسیار متفاوت باشد. در بیماری هپاتیت مزمن الکل یا سیروز الکلی، ممکن است سطح پایینی از ALT و AST مشاهده شود، در حالی که در هپاتیت حاد الکلی، تعداد آنزیم های کبدی اغلب بالا نشان داده می شود.
• بسیاری از داروها می توانند منجر به افزایش خفیف تا متوسط آنزیم های کبدی شوند.

سمیت دارویی کبد

نمونه هایی از داروهای رایج با سمیت احتمالی کبد عبارتند از:

• آسپیرین
• استامینوفن
• ایبوپروفن
• ناپروکسن
• دیکلوفناک
• فنیل بوتازون، بوتازولدین

داروهای ضد تشنج مانند:

• کاربامازپین
• فنوباربیتال
• والپروئیک اسید
• فنیتوئین (دیلانتین)

آنتی بیوتیک هایی مانند:

• ایزونیازید
• سولفونامیدها
• تتراسایکلین ها
• نیتروفورانتوئین
• سولفامتوکسازول
• فلوکونازول (دیفلوکان)

داروهای کاهش دهنده کلسترول مانند استاتین:

• نیاسین
• لووستاتین
• پرواستاتین
• آتورواستاتین
• فلوواستاتین
• سیمواستاتین
• روزواستاتین

داروهای قلبی عروقی مانند:

• کینیدین
• آمیودارون (کوردارون)
• هیدرالازین (آپرسولین)

داروهای دیگر مانند داروهای ضد افسردگی از نوع سه چرخه

ناهنجاری های آنزیم کبدی ناشی از دارو، معمولاً هفته ها تا ماه ها پس از قطع داروها به حالت طبیعی برمی گردند.

علل سطح بالایی AST یا ALT

سطح سرمی AST و ALT در بعضی از شرایط کبدی ممکن است ده برابر بالایی حد نرمال تا هزاران واحد در لیتر باشد. افزایش سطح بالای AST و ALT به ندرت دیده می شود و نشان دهنده بیماری های است که باعث مرگ سریع سلول های کبدی می شود، از جمله:

• هپاتیت حاد ویروسی A یا B
• آسیب عمیق کبدی ناشی از مسمومیت استامینوفن
• اختلال طولانی مدت سیستم گردش خون شوک و عدم اکسیژن رسانی به کبد

همچنین، سطح بسیار بالا AST و ALT می تواند از بیماری های شدید ماهیچه ای ناشی شود.

علل کمتر شایع آنزیم های کبدی غیر طبیعی در ایالات متحده عبارتند از:

• بیماری کرون
• بیماری ویلسون
• بیماری سلیاک
• کولیت اولسراتیو
• هپاتیت خود ایمنی
• کمبود آلفا 1- آنتی تریپسین
• هموکروماتوز و یا اضافه بار آهن

هپاتیت B

هپاتیت B می تواند باعث بیماری مزمن کبدی با آنزیم های کبدی غیر طبیعی شود.

به ندرت، آنزیم های غیر طبیعی کبد می تواند نشانه ای از سرطان کبد باشد. سرطان ناشی از سلول های کبدی، کارسینوم کبدی نامیده می شود. سرطان های انتشار یافته به کبد از اندام های دیگر (مانند روده بزرگ، لوزالمعده، معده و سایر موارد) به عنوان بدخیمی متاستاتیک معروف هستند. همانژیوم کبد (توده عروق خونی غیر طبیعی و غیر عادی در کبد) شایع ترین تومورهای کبدی هستند. با این حال، همانژیوم کبدی خوش خیم می باشند و به طور کلی باعث افزایش آنزیم های کبدی نمی شود.

سندرم Budd-Chiari

یکی دیگر از بیماری های نادر که باعث افزایش آنزیم های کبدی می شود، سندرم Budd-Chiari نام دارد. در این شرایط انسداد جریان خون در کبد منجر به آسیب سلول های کبدی می شود. در نتیجه التهاب کبدی، سطح آنزیم ها افزایش پیدا می کنند. اختلالات ذخیره سازی گلیکوژن شرایط ژنتیکی است که در کودکان دیده می شود و توانایی کبد را در ذخیره و متابولیسم گلیکوژن مختل می کنند. اختلالات ذخیره سازی گلیکوژن باعث درجات مختلفی از ناهنجاری های آنزیم کبدی می شود.

تشخیص علت بالا بودن آنزیم های کبدی

ارزیابی افراد سالم برای اندازه گیری آنزیم های غیر طبیعی کبد نیاز به آزمایش دارد. یک پزشک ممکن است  آزمایش خون بیمار را طی هفته ها تا ماه ها تکرار و پیگیری کند و همراه با معاینه جسمی، تاریخچه پزشکی را از نظر شرایط زیر بررسی کند:

• مصرف الکل
• داروهای مصرفی
• تاریخچه تزریق خون
• تاریخچه مصرف داروهای تزریقی
• سابقه خانوادگی بیماری کبد (برای احتمال ابتلا به بیماری های ارثی مانند هموکروماتوز، بیماری ویلسون یا کمبود آلفا-1-آنتی تریپسین)

علائم و نشانه های بیماری کبدی ممکن است در افراد با افزایش خفیف آنزیم های کبدی بروز کنند. برخی از علائم شایع بیماری کبدی ممکن است شامل خستگی، خارش، زردی پوست، اشتهای ضعیف و درد شکم باشد. گاهی اوقات، غیرطبیعی بودن سطوح آنزیم های کبد می تواند سرنخ های مفیدی را در مورد علت بیماری کبد نشان دهد. به عنوان مثال، در اکثر افراد مبتلا به بیماری کبد الکلی، اغلب AST تمایل به بالاتر (معمولاً کمتر از 300 واحد در لیتر) از ALT (معمولاً کمتر از 100 واحد در لیتر) دارد.

اگر الکل یا داروی خاصی، علت غیرطبیعی بودن آنزیم های کبدی باشد، ترک الکل یا داروی می توان سطح آنزیم ها را به حد طبیعی برگرداند.  اگر چاقی علت بیماری کبد چرب است، از دست دادن 5٪ تا 10٪ از وزن می تواند در تنظیم آنزیم ها موثر باشد. در صورتی که سطح آنزیم ها با کاهش وزن، ترک الکل و متوقف کردن دارو ها به سطح طبیعی بر نگردد، پزشک برای تشخیص علل سایر بیماری ها می تواند آزمایشات دیگری را تجویزکند.

آزمایش خون

آزمایش خون می تواند خون بیمار را از نظر وجود ویروس های هپاتیت B و C و آنتی بادی های مرتبط با آن ها آزمایش کند. سطح آهن و فریتین معمولاً در افراد مبتلا به هموکروماتوز بالا می رود. سطح ماده ای به نام سرولوپلاسمین معمولاً در افراد مبتلا به بیماری ویلسون کاهش می یابد. میزان آنتی بادی ضد هسته ای یا ANA، در افراد مبتلا به هپاتیت خود ایمنی بالا می رود. همچنین اسکن کبد CT برای تشخیص صدمات آسیب زای به کبد بسیار مفید است.

علاوه بر آن، بیوپسی کبد گاهی می تواند در تعیین علت بیمارهای کبدی موثر باشد. همه افراد با آنزیم های غیر طبیعی کبد نیاز به بیوپسی کبد ندارند. پزشک معمولاً این روش را در موارد زیر توصیه می کند:

• بررسی اثربخشی یک درمان خاص
• تشخیص میزان و شدت التهاب و آسیب کبدی
• تشخیص علل های جزئی تر بالا رفتن آنزیم های کبدی

بیوپسی کبد در تأیید و یا تشخیص یک بیماری های مانند هپاتیت مزمن B و C، هموکروماتوز، بیماری ویلسون، هپاتیت خود ایمنی و کمبود آلفا 1-آنتی تریپسین کاربرد دارد.

سایر آنزیم های کبدی

گذشته از AST و ALT، آنزیم های دیگری از جمله آلکالین فسفاتاز، 5′-نوکلئوتیداز (“5 نخست” نوکلئوتیداز)، لاکتات دهیدروژناز (LDH) و گاما گلوتامیل ترپپپتیداز (GGT) وجود دارد که اغلب برای تشخیص بیماری کبدی استفاده می شوند. LDH مختص کبد نیست و در بسیاری از بیماری ها با التهاب در سایر بافت ها افزایش پیدا می کند. قلیایی فسفاتاز یکی دیگر از آنزیم های کبدی است که اغلب اندازه گیری می شود. این آنزیم معمولاً در دیواره های مجاری صفراوی یافت می شود و بالا رفتن آن می تواند نشان دهنده آسیب دیدگی سلول های صفراوی باشد. علل عمده صدمه صفراوی یا انسداد مجاری صفراوی سنگ های صفراوی و برخی داروهای خاص می باشد. فسفات قلیایی همچنین در استخوان یافت می شود و می تواند در بیماری های استخوانی بالا رود.