گاز و نفخ شکم

نفخ شکم، اصطلاح پزشکی برای آزاد سازی گاز از دستگاه گوارش از طریق مقعد است. گاز و نفخ شکم هنگامی که گاز در دستگاه گوارش جمع می شود، رخ می دهد و یک روند طبیعی است. بیشتر افراد نفخ شکم را تجربه می کنند و غالباً در نتیجه خوردن غذاهای خاص اتفاق میفتد، اما می تواند نشانه بیماری جدی تر باشد. در بیشتر موارد، تغییر رژیم و شیوه زندگی می تواند به کنترل نفخ و تجمع گاز بیش از حد کمک کند.

گاز به دو روش اصلی جمع می شود. بلعیدن هوا هنگام خوردن یا نوشیدن می تواند باعث جمع شدن اکسیژن و نیتروژن در دستگاه گوارش شود. دوم، وقتی غذا را هضم می کنیم، گازهای غذا هضم شده مانند هیدروژن، متان و دی اکسید کربن ممکن است وارد دستگاه گوارش شوند. گاز موجود در دستگاه گوارش عمدتا از نیتروژن و اکسیژن تشکیل شده است. با تجمع گاز بیش از حد، بدن مجبور است آن را با آروغ زدن از طریق دهان و یا عبور باد از طریق مقعد دفع کند.

علت نفخ شکم

نفخ شکم می تواند نتیجه فرایندهای طبیعی بدن یا ناشی از بیماری های باشد که بر دستگاه گوارش تأثیر می گذارد. ورود هوا به دستگاه گوارش در موقع غذا خوردن، نوشیدن و بلع بزاق هنگام حالت تهوع یا ریفلاکس معده می توانند عوامل خارجی گاز و نفخ شکم باشند. از طرفی هم تجمع گاز در معده می تواند ناشی از هضم نادرست برخی از غذاها باشد. نفخ شکم اغلب بدون اینکه فرد از آن آگاه باشد رخ می دهد و در بیشتر مواقع بدون بو است. نفخ و خارج شدن گاز همراه با بوی بد معمولاً از گازهای گوگرد بوجود می آیند. هضم نادرست غذا می تواند منجر به تجزیه نامناسب و آزاد شدن گوگرد کند.

در صورت داشتن علائم نفخ شکم می توانید با متخصص داخلی آنلاین در پزشکت مشورت کنید. 

نفخ شکم بسیار رایج است. اما نفخ بیش از حد می تواند علت های زیادی داشته باشد:

بلع هوا

بلعیدن هوا در طول روز طبیعی است. به طور معمول در هنگام خوردن و آشامیدن، شما مقدار کمی هوا را می بلعید. اما بلع هوای بیشتر می تواند منجر به نفخ و گاز بیش از حد شود.

دلایلی که ممکن است هوای بیش از حد معمول وارد دستگاه گوارش شما شوند، عبارتند از:

• سیگار کشیدن
• آدامس جویدن
• تند غذا خوردن
• مکیدن اشیاء مانند قلم
• نوشیدن نوشابه های گازدار

علاوه بر آن برخی از غذاها ممکن است مدت زمان زیادی را برای هضم شدن نیاز داشته باشند و به بوی نامطبوع مرتبط با نفخ منجر شوند. همچنین بدن نمی تواند برخی از غذاها را کاملاً جذب کند و ممکن است بدون هضم کامل به روده بزرگ منتقل شوند. روده بزرگ حاوی مقدار زیادی باکتری است که بعداً مواد غذایی را تجزیه می کنند و با انجام این کار گازها را آزاد و منجر به نفخ می شود.

بیماری ها و نفخ شکم

علاوه بر آن برخی عوامل و بیماری های دیگر می توانند در بروز نفخ شکم تاثیر داشته باشند، مانند:

• مکمل های فیبر. اضافه کردن این مواد به رژیم غذایی می تواند باعث نفخ شود.
• نوشیدنی های گازدار. نوشیدنی های گازدار و آبجو ممکن است باعث ایجاد گاز در دستگاه گوارش شود.
• بیماری سلیاک. مصرف برخی مواد غذایی مانند جو، گندم و چاودار در مبتلایان به عدم تحمل پروتئین گلوتن می تواند منجر به نفخ شود.
• شیرین کننده های مصنوعی. سوربیتول و مانیتول در شیرینی ها، آدامس ها و غذاهای شیرین بدون قند یافت می شوند. برخی از افراد هنگام مصرف این مواد اسهال، گاز یا هر دو را تجربه می کنند.
• عدم تحمل لاکتوز. برخی افراد به علت نداشتن آنزیم های لازم برای تجزیه لاکتوز قادر به مصرف مواد غذایی حاوی لاکتوز نیستند. در این افراد هنگام استفاده از مواد غذایی حاوی لاکتوز مانند شیر باکتری های معده از لاکتوز تغذیه و گاز زیادی را تولید می کنند.
• لوبیا. هضم کربوهیدرات های پیچیده موجود در لوبیا برای انسان دشوار است. آن ها توسط میکروارگانیسم ها در روده معروف به فلور روده که متان تولید می کنند هضم می شوند. با رسیدن کربوهیدرات های پیچیده به روده، باکتری ها از آنها تغذیه کرده و گاز تولید می کنند.

شرایطی که می تواند نفخ را بدتر کند، عبارتند از:

اگر رژیم غذایی شما حاوی مقادیر زیادی کربوهیدرات یا قند نیست و هوای بیش از حد را بلع نمی کنید، نفخ زیاد شما ممکن است به دلیل وضعیت پزشکی باشد.

شرایط بالقوه نفخ شکم از شرایط موقتی تا مشکلات گوارشی متغیر است. برخی از این شرایط عبارتند از:

• ملین ها. استفاده منظم و بیش از حد از ملین ها می تواند خطر ابتلا به نفخ شکم را افزایش دهند.
• مشکلات کیسه صفرا. سنگ کیسه صفرا و کوله سیستیت می توانند گاز اضافی را در دستگاه گوارش ایجاد کنند.
• یبوست. دفع مدفوع می تواند باعث خارج شدن گاز اضافی و در نتیجه تجمع آن ها و ناراحتی گوارشی شود.
• دلایل دیگر بروز نفخ. شامل حاملگی، فتق، پانکراتیت، بیماری هیرشپرونگ، سندرم قبل از قاعدگی و آندومتریوز می باشند.
• گاستروانتریت و سایر عفونت های روده. عفونت ویروسی، باکتریایی یا انگلی سیستم گوارش یا مسمومیت غذایی می تواند باعث ایجاد گاز شود.
• برخی از بیماری های مزمن؛ مانند بیماری کرون، کولیت اولسراتیو یا دیورتیکولیت، سرطان های که منجر به انسداد روده می شوند، می تواند باعث نفخ شوند.

بیشتر بدانید: 12ماده غذایی که باعث نفخ می شوند.

مواد غذایی و نفخ شکم

برخی از غذاها مانند غذاهایی که حاول پلی ساکاریدهای خاص به ویژه الیگوساکاریدها، مانند اینولین، هستند می توانند در تشکیل گازهای معده تاثیر داشته باشند.

نمونه هایی از غذاهایی که می توانند نفخ شکم را بدتر کنند، عبارتند از:

• بادام هندی
• محصولات لبنی
• غلات، مانند گندم یا جو
• حبوبات از جمله لوبیا و عدس
• مخمر در محصولات پخته شده، مانند نان
• سبزیجات مانند کنگر فرنگی، کلم بروکلی، تره فرنگی، گل کلم، کلم، سیر، پیاز، لوبیا، جوانه بروکسلی و شلغم

زمان ضرورت مراجعه به پزشک

در صورت بروز نفخ بدون دلیل و یا نفخ همراه با علائم زیر بهتر است به پزشک مراجعه کنید:

• اسهال
• یبوست
• استفراغ
• درد شکم
• التهاب شکم
• سوزش سردل
• خون در مدفوع
• گاز پایدار و شدید
• کاهش وزن غیر عمدی

عوارض گاز معده

درد و ناراحتی مداوم، خجالت اجتماعی و استرس از عوارض اصلی نفخ هستند اما در برخی موارد ممکن است با بروز علائم زیر همراه باشند:

• نفخ غالباً رخ می دهد که ممکن است با بوی مداوم همراه باشد.
• شدیدتر شدن علائم که می تواند نشان دهنده بیماری گوارشی باشد.
• دردهای شدید، ضربانی یا گرفتگی در شکم که می تواند همراه با نفخ بروز کند.
• نفخ شدید و مداوم می تواند نشانه ای از بیماری زمینه ای مانند سندرم روده تحریک پذیر (IBS) باشد.

برای مشاوره آنلاین با متخصص داخلی در پزشکت کلیک کنید.

تشخیص گاز و نفخ شکم

پزشک می تواند در کشف علت اصلی نفخ شکم و راه هایی برای تسکین علائم آن به بیمار راهکارهای را ارائه دهد. آنها از بیمار در مورد تاریخچه پزشکی و عادت های غذایی او سؤال می كنند و معاینه جسمی را برای ارزیابی اختلالات گوارشی انجام می دهند.

خطرات نفخ شکم

عواقب و عوارض طولانی مدت برای عدم درمان نفخ وجود ندارد. اگر نفخ شکم ناشی از عدم تحمل غذا یا مشکل گوارشی باشد، ممکن است بدون درمان، مشکل بدتر شود. در بعضی موارد، طولانی شدن نفخ بیش از حد می تواند منجر به موارد دیگری از جمله ناراحتی های اجتماعی و تغییر در عادت های غذایی شود. اگر ناراحتی ها بوجود آمده تأثیر زیادی در سبک زندگی فرد داشته باشد، ممکن است بر روحیه او نیز تأثیر بگذارد. حفظ رژیم غذایی سالم و مراجعه به پزشک در صورت بروز مشکل الزامی است.

درمان گاز و نفخ شکم

آزمایش خون برای تشخیص عفونت در بدن و یا عدم تحمل غذایی که می تواند علت های مختلفی برای نفخ باشند مهم هستند. در صورت تشخیص بیماری زمینه ای برای علت آن، پزشک می تواند دارو تجویز کند. در مواردی که تغییر در شیوه زندگی و رژیم غذایی برای از بین بردن نفخ کافی نباشد استفاده از داروهای بدون نسخه (OTC) می تواند تا حدودی موثر باشند. قرص زغال در داروخانه ها در دسترس است. زغال سنگ گاز موجود در روده را جذب کرده و علائم نفخ شکم را کاهش می دهد. البته افراد باید در مورد مصرف آن با پزشک خود مشورت کنند، زیرا ممکن است ذغال سنگ برخی از ترکیبات فعال را جذب کند. همه متخصصان بهداشت استفاده از زغال را توصیه نمی کنند.

درمان خانگی نفخ شکم

نفخ شکم معمولاً مشکل جدی نیست و در بیشتر موارد، تغییر در شیوه زندگی و رژیم غذایی می تواند در از بین بردن آن موثر باشند. بسته به علت مشکل، چندین روش برای درمان نفخ وجود دارد.

 برای درمان نفخ در خانه، موارد زیر را امتحان کنید:

برای نفخ شکم چی بخوریم ؟

خوردن غذاهای حاوی کربوهیدرات هایی که هضم آنها راحت تر است می توان از بروز نفخ شکم جلوگیری کرد، از جمله:

• موز
• انگور
• کاهو
• برنج
• میوه های خانواده مرکبات
• ماست، اما افرادی که تحمل لاکتوز ندارند برای مصرف آن باید با یک متخصص تغذیه مشورت کنند.

رهکاراهای دیگر برای درمان نفخ در خانه، عبارتند از:

• پروبیوتیک. مصرف پروبیوتیک ها ممکن است علائم را در برخی از افراد کاهش دهد.
• ورزش. فعالیت بدنی باعث تقویت عملکرد دستگاه گوارش می شود و به کاهش گاز و نفخ کمک می کند.
• انتخاب لبنیات کم چرب. عدم مصرف غذاهای سرشار از لاکتوز و پرچرب ممکن است علائم را بهبود بخشند.
• آهسته غذا خوردن. هضم غذا از دهان شروع می شود، بنابراین مواد غذایی باید قبل از بلع کاملاً جویده شوند، پس برای پیشگیری از تجمع گاز در معده سعی کنید آهسته غذا بخورید.
• پرهیز از مصرف آدامس و نوشابه های گازدار. جویدن آدامس باعث ورود هوای بیشتر به دستگاه گوارش و افزایش نفخ می شود. همچنین مصرف دخانیات و سیگار کشیدن هم دقیقا این تاثیر را دارد.
• خوردن وعده های غذایی کوچکتر. جایگزین کردن چهار تا شش وعده غذایی کوچک به جای سه وعده بزرگ می تواند در تسکین و بهبودی علائم گاز و نفخ شکم موثر باشد علاوه بر آن چای نعناع می تواند موثر باشد.

درمان نفخ شکم نوزاد

نوزادان اغلب گاز دردناک دارند زیرا دستگاه گوارش آنها کوچکتر است و سیستم گوارش آنها هنوز در حال شکل گیری است. در تلاش برای رفع درد گاز، معده نوزادان احساس سفتی می کند و ممکن است نوزاد پاهای خود را به سمت سینه خم کند.

برای کاهش گاز در نوزادان می توانید راهکارهای زیر را در نظر بگیرید:

• با انتخاب سر شیشه مناسب برای نوزاد خود، سرعت شیر خوردن آن ها را کاهش دهید.
• بعد از خوردن شیرخوار، کودک را روی پشت خود صاف قرار دهید و پاهای او را ورزش دهید تا در آزادسازی گاز کمک شود.
• پزشک متخصص اطفال ممکن است قطره سمی سایکون مخصوص نوزادان را توصیه کند.این قطره می تواند در بعضی از نوزادان موثر باشد، اما تجویز دوز با پزشک متخصص کودکان بسیار مهم است.
• مادران شیرده باید در هنگام شیردهی، رژیم غذایی مناسب را رعایت کنند. محصولات لبنی، گوجه فرنگی و سایر غذاهایی که ممکن است باعث ایجاد گاز در مادر شوند می توانند همین تاثیر را در نوزاد داشته باشند.

درمان نفخ شکم در بارداری

تغییرات هورمونی در دوران بارداری شایع است. علاوه بر آن افزایش سطح بالای پروژسترون باعث شل شدن عضلات و تولید گاز اضافی می شود. چون در بارداری هضم غذا بیشتر طول می کشد و غذا مدت زمان بیشتری را در روده می گذارد.

رعایت برخی راهکارها در دوران بارداری می تواند منجر به تسکین علائم زنان شود. زنان باردار بهتر است راهکارهای زیر را در نظر بگیرند:

• لباس هایی بپوشید که شل و راحت (به ویژه در ناحیه دور کمر) باشد.
• بعد از خوردن غذا مستقیماً بنشینید تا روند هضم رو به پایین تندتر شود.
• آب زیادی بنوشید تا به حرکت غذاهای هضم شده در دستگاه گوارش کمک شود.
• از مصرف غذاهای سرخ شده یا چرب خودداری کنید، زیرا باعث افزایش زمان هضم می شوند.
• از نوشیدن مایعات از طریق نی خودداری کنید زیرا نی ها باعث بلع هوای بیشتر در دستگاه گوارش می شوند.

بیشتر بدانید: درمان های خانگی برای کاهش نفخ بارداری

پیشگیری از نفخ شکم

بعضی از غذاهایی که احتمال گاز کمتری دارند، عبارتند از:

• تخم مرغ
• گوشت، مرغ و ماهی
• سبزیجاتی مانند کاهو، گوجه فرنگی، کدو سبز و بامیه
• کربوهیدرات هایی مانند نان فاقد گلوتن، نان برنج و برنج
• میوه هایی مانند طالبی، انگور، انواع توت ها، گیلاس، آووکادو و زیتون
• نوشیدن چای هایی که می توانند به کاهش هضم و گاز کمک کنند، مانند چای های حاوی بابونه، رازیانه، نعناع یا زردچوبه می توانند در تسکین علائم موثر باشد.

از آنجا که همه ما به طور خاص به برخی از غذاها واکنش نشان می دهیم، بعضی اوقات برای جلوگیری از نفخ، تغییر رژیم غذایی لازم است.