هیپوناترمیا

هیپوناترمیا زمانی اتفاق میفتد که غلظت سدیم در خون به طور غیر طبیعی کاهش پیدا کند. سدیم یک الکترولیت است و به تنظیم مقدار آب موجود در سلول های بدن کمک می کند. در هیپوناترمیا، یک یا چند عامل از شرایط پزشکی اساسی گرفته تا نوشیدن آب زیاد باعث رقیق شدن سدیم در بدن می شود و سلول ها شروع به ورم کردن می کنند. این تورم می تواند منجر به بروز علادم خفیف تا جدی شود. درمان هیپوناترمیا با هدف برطرف کردن علت اصلی و بیماری زمینه ای انجام می شود و بسته به علت hyponatremia، ممکن است فرد نیاز به کاهش مصرف نوشیدنی و داروهای الکترولیت داخل وریدی داشته باشد.

علائم هیپوناترمیا

علائم هیپوناترمیا شامل موارد زیر است:

• تشنج
• گیجی
• سردرد
• تهوع و استفراغ
• بی قراری و تحریک پذیری
• ضعف عضلانی، اسپاسم یا گرفتگی عضلات
• از دست دادن انرژی، خواب آلودگی و خستگی
• کما

علت هیپوناترمیا

سدیم در بدن نقش های اساسی و موثری دارد و به حفظ فشار خون طبیعی و تعادل مایعات بدن کمک می کند. سطح سدیم خون طبیعی بین 135 تا 145 میلی ثانیه در لیتر (mEq / L) است. هیپوناترمیا زمانی اتفاق میفتد که سدیم موجود در خون زیر 135 mEq / L قرار بگیرد.

بسیاری از شرایط ممکن و عوامل سبک زندگی می توانند منجر به هیپوناترمی شوند، از جمله:

داروهای خاص، برخی از داروها مانند قرص های ادرارآور، داروهای ضد افسردگی و داروهای ضد درد می توانند در روند طبیعی هورمونی و کلیوی که غلظت سدیم را در محدوده طبیعی سالم نگه می دارند تداخل ایجاد کنند.

مشکلات قلبی، کلیوی و کبدی، نارسایی احتقانی قلب و برخی بیماری های موثر بر کلیه ها یا کبد می توانند باعث تجمع مایعات در بدن  و هیپوناترمیا شوند .

سندرم هورمون ضد دیورتیک نامناسب (SIADH)، در این شرایط مقادیر زیادی هورمون ضد دیورتیک (ADH) تولید می شود و بدن را وادار می کند به جای دفع ادرار، آب را در بدن حفظ کند.

استفراغ شدید یا اسهال و سایر دلایل کم آبی بدن، این عوامل باعث می شوند بدن الکترولیت های مانند سدیم را از دست بدهد و بالتبع سطح ADH افزایش پیدا کند.

نوشیدن آب زیاد، نوشیدن مقادیر بیش از حد آب می تواند با اختلال در عملکرد کلیه ها باعث کاهش سطح سدیم در خون شود. علاوه بر آن، نوشیدن آب زیادی در طول ورزش های استقامتی می تواند میزان سدیم خون را رقیق کند.

تغییرات هورمونی، نارسایی غده آدرنال (بیماری آدیسون)  و مقادیر پایین هورمون تیروئید می تواند سطح سدیم خون را کاهش دهند.

داروی تفریحی اکستازی، آمفتامین خطر ابتلا به موارد شدید و حتی کشنده هیپوناترمی را افزایش می دهد.

عوامل خطر هیپوناترمیا

عوامل زیر ممکن است خطر ابتلا به هیپوناترمی را افزایش دهد:

سن

تغییرات مربوط به سن، مصرف برخی داروهای خاص و ابتلا به بیمار های مزمن در سالمندان باعث عدم تعادل سدیم در بدن می شود.

داروهای خاص

داروهایی که خطر ابتلا  به هیپوناترمی را افزایش می دهد شامل دیورتیک های تیازیدی و همچنین برخی داروهای ضد افسردگی و ضد درد می شود. علاوه بر این، داروی تفریحی اکستازی به هیپوناترمیا مرتبط بوده است.

بیماری ها

شرایطی که باعث کاهش دفع آب بدن می شوند، مانند برخی از بیماری های که می توانند خطر ابتلا به هیپوناترمی را افزایش دهد شامل بیماری کلیوی، سندرم هورمون ضد دیورتیک نامناسب (SIADH) و نارسایی قلبی خطر ابتلا را افزایش می دهند.

فعالیت های شدید بدنی

نوشیدن آب زیاد در حین فعالیت های شدید می تواند، خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد.

عوارض هیپوناترمیا

• در هیپوناترمیا مزمن، سطح سدیم به تدریج در طی 48 ساعت یا بیشتر کاهش می یابد و علائم و عوارض آن معمولاً متوسط تر است.
• در هیپوناترمی حاد، میزان سدیم به سرعت کاهش می یابد و در نتیجه اثرات بالقوه خطرناکی مانند تورم سریع مغز، که می تواند منجر به اغما و مرگ شود را بروز می دهد.

به نظر می رسد زنان قبل از یائسگی در معرض ابتلا به آسیب مغزی مربوط به هیپوناترمی قرار دارند. این موضوع ممکن است به تأثیر هورمون های جنسی زنان در توانایی بدن در تعادل در میزان سدیم مربوط باشد.

پیشگیری هیپوناترمیا

اقدامات زیر می تواند در پیشگیری از هیپوناترومی موثر باشد:

بیماری های زمینه ای را درمان کنید.

درمان بیماری های زمینه ای مانند نارسایی غده فوق کلیوی، می تواند در پیشگیری از کمبود سدیم خون موثر باشد.

اگر یک بیماری خاصی دارید که خطر ابتلا به هیپوناترمیا را افزایش می دهد یا داروهای ادرارآور مصرف می کنید، از علائم و نشانه های این بیماری آگاه باشید و در صورت بروز آن ها با پزشک خود برای جایگزین کردن داروها مشورت کنید.

در حین انجام فعالیت های پر فشار احتیاط کنید.

ورزشکاران در طول مسابقه و فعالیت های شدید ورزشی باید به اندازه تشنگی و نیاز خود آب یا مایعات دیگر بنوشند. در هنگام شرکت در برنامه های استقامتی و فعالیت های شدید از پزشک خود در مورد جایگزینی آب با نوشیدنی های ورزشی حاوی الکترولیت مشورت بگیرید.

به اندازه کافی آب بنوشید.

نوشیدن آب برای سلامتی بسیار مهم است، بنابراین مایعات کافی بنوشید. اما در خوردن آن زیاده روی نکنید. تشنگی و رنگ ادرار معمولاً بهترین نشانه های میزان آب مورد نیاز بدن است. اگر تشنه نیستید و ادرار شما به رنگ زرد کمرنگ است، به احتمال زیاد آب بدن شما کافی است.

تشخیص هیپوناترمیا

پزشک تشخیص بیماری را با سؤال از تاریخچه پزشکی و انجام معاینه جسمی شروع خواهد کرد.

اما، از آنجا که علائم و نشانه های هیپوناترمی در بسیاری از شرایط رخ می دهد، تشخیص بیماری بر اساس یک معاینه فیزیکی به تنهایی غیرممکن است. برای تأیید سدیم خون پایین، پزشک آزمایش خون و ادرار را سفارش می دهد.

درمان هیپوناترمیا

درمان هیپوناترمیا با هدف رفع علت اصلی انجام می شود. اگر به دلیل رژیم غذایی، داروهای ادرارآور یا نوشیدن آب زیاد، دچار افت فشار خون مزمن متوسط هستید، پزشک ممکن است به شما توصیه کند که موقتاً مصرف مایعات را قطع کنید. وی همچنین ممکن است پیشنهاد کند که مصرف دیورتیک را تنظیم کرده و سطح سدیم را در خون خود افزایش دهید.

هیپوناترمیا شدید و حاد، به درمان تهاجمی تر نیاز دارد. گزینه های درمانی عبارتند از:

• مایعات داخل وریدی، پزشک ممکن است محلول سدیم IV را توصیه کند تا میزان سدیم در خون به صورت تدریجی افزایش یابد. حتی این احتمال وجود دارد بیمار برای کنترل سطح سدیم خود در بیمارستان بستری شود.
• داروها، پزشک می تواند برای مدیریت علائم مانند سردرد، حالت تهوع و تشنج دارو تجویز کند.
• درمان علت اصلی، در مواردی که علت اصلی هیپوناترمی یک بیماری پزشکی یا اختلال هورمونی است، افراد معمولاً به درمان بیشتری نیاز دارند.

به عنوان مثال، مبتلایان به مشکلات کبدی، کلیوی یا قلبی ممکن است به جراحی و مبتلایان به مشکلات کلیوی اغلب به دیالیز احتیاج دارند و بیماران کبد یا قلب  به پیوند نیاز داشته باشند. افراد مبتلا به اختلال تیروئید به طور معمول می توانند علائم خود را مدیریت کرده و از افت فشار خون و سایر عوارض ناشی از داروها و تغییر شیوه زندگی جلوگیری کنند. SIADH معمولاً برای جلوگیری از افت فشار خون، به درمان مداوم نیاز دارد. افراد مبتلا به این بیماری ممکن است نیاز به محدود کردن مصرف مایعات، مصرف قرص نمک یا استفاده از داروها داشته باشند.

هایپرناترمیا در برابر هیپوناترمیا

هایپرناترمیا اصطلاح پزشکی است که به سطح بالای سدیم در خون اشاره دارد. در بسیاری موارد، هایپرناترمیا خفیف است و مشکلات جدی ایجاد نمی کند. با این حال، برای جلوگیری یا برطرف کردن مشکلات ناشی از هایپرناترمیا، اصلاح سطح بالای سدیم بسیار مهم است.

علت هایپرناترمیا

هایپرناترمیا ممکن است در صورت از دست دادن آب زیاد و افزایش سطح سدیم زیاد در بدن ایجاد شود.

تغییر در میزان مصرف آب یا از بین رفتن آب می تواند بر تنظیم غلظت سدیم در خون تأثیر بگذارد . این تغییرات مایعات می تواند ناشی از تغییرات چشمگیر در تشنگی و تغییر در غلظت ادرار باشد.

علائم هیپرناترمیا

علائم اصلی هیپرناترمیا تشنگی بیش از حد است. علائم دیگر بی حالی است که خستگی شدید و کمبود انرژی و احتمالاً سردرگمی را به همراه دارد. در موارد پیشرفته همچنین ممکن است این بیماری باعث پیچش عضله یا اسپاسم شود چون سدیم برای عملکرد عضلات و اعصاب مهم است و افزایش بیش از حد آن می تواند منجر به تشنج و کما شود. البته بروز این علائم به ندرت رخ می دهد و معمولاً فقط با افزایش سریع و زیاد سدیم در پلاسمای خون مشاهده می شود.

عوامل خطر هیپرناترمیا

سالمندان بیشتر در معرض خطر ابتلا به هایپرناترمیا هستند چون افزایش سن احساس عطش را در افراد کاهش داده و آن ها مستعد ابتلا به بیماری های می کند که بر تعادل آب یا سدیم تأثیر می گذارند.

برخی شرایط پزشکی همچنین خطر ابتلا به هایپرناترمیا را افزایش می دهد، از جمله:

• تب
• استفراغ
• داروهای خاص
• کمبود آب بدن
• بیمارهای کلیوی
• هذیان یا زوال عقل
• اسهال شدید و آبکی
• سوختگی های شدید
• بیماری نادر دیابت مایع

تشخیص هایپرناترمیا

هایپرناترمیا اغلب از طریق آزمایش خون تشخیص داده می شود. البته می توان از آزمایشات ادرار برای شناسایی مقادیر بالای سدیم به همراه غلظت ادرار استفاده کرد. آزمایش خون و ادرار هر دو آزمایش سریع و با حداقل تهاجمی برای تشخیص این بیماری هستند که نیازی به آماده سازی ندارند. آزمایش های تشخیصی جانبی به سابقه پزشکی و علائم بیمار بستگی دارد.

درمان هیپوناترمیا

هایپرناترمیا می تواند به سرعت (در 24 ساعت) رخ دهد یا با گذشت زمان (بیش از 24 تا 48 ساعت) به صورت تدریجی رخ دهد. تمام درمان ها بر اصلاح مایعات و سدیم موجود در بدن تمرکز دارند. در موارد خفیف، ممکن است با افزایش مصرف مایعات این بیماری درمان شود و در موارد شدیدتر، احتمالاً بیمار به تزریق مایعات در خون نیاز پیدا می کند.

پیش آگهی هیپرناترمیا

به طور کلی پیش آگهی هیپرناترمیا در صورت تشخیص زودهنگام و درمان بیماری های زمینه ای بسیار خوب است و اغلب در خارج از بیمارستان قابل معالجه است.

آمادگی برای مراجعه به پزشک

کسی که علائم شدید هیپوناترمیا مانند تهوع و استفراغ، سردرگمی، تشنج یا آگاهی از دست رفته داشته باشد باید سریعا به پزشک مراجعه کند و به دنبال درمان باشد. همچنین بیماران می توانند برای آمادگی بهتر هنگام مراجعه به پزشک لیستی از علائم اطلاعات کلیدی پزشکی، از جمله سایر مشکلات پزشکی و نام تمام داروها، ویتامین ها، مکمل ها یا سایر داروهای طبیعی که مصرف می کنند را یادداشت کرده و با خود داشته باشند.

برای هیپوناترمی، برخی از سؤالات اساسی که باید از پزشک خود بپرسید عبارتند از:

• چه درمانی را پیشنهاد می کنید؟
• چه عواملی باعث هیپوناترمی می شود؟
• محتمل ترین علت بروز بیماری من چیست؟
• چه مدت طول می کشد تا علائم من بهبود یابد؟
• آیا من در معرض بروز عوارض طولانی مدت قرار دارم؟
• چگونه می توانم از بازگشت مجدد این بیماری جلوگیری کنم؟
• آیا باید در میزان مایعات که معمولاً می نوشم تغییراتی ایجاد کنم؟

علاوه بر آن ممکن است پزشک سوالات زیادی را بیمار بپرسد، از جمله:

• آیا داروهای جدیدی مصرق کرده اید؟
• آیا از داروهای تفریحی استفاده می کنید؟
• علائم شما از چه زمانی شروع شده است؟
• آیا حالت تهوع، استفراغ یا اسهال داشته اید؟
• چه چیزی باعث بهتر و یا بدتر شدن علائم شما می شود؟
• آیا علائم شما باعث تغییرات روانی مانند احساس گیجی، آشفتگی یا افسردگی شده است؟

منابع:

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hyponatremia/symptoms-causes/syc-20373711

https://www.medicalnewstoday.com/articles/323831.php#diagnosis-and-seeing-a-doctor

https://www.healthline.com/health/hypernatremia#outlook

[advisers limit=3 online =true skill=”15 34″]