اعتیاد به مواد مخدر، که به آن سوء مصرف مواد گفته می شود، نوعی بیماری است که بر مغز و رفتار تأثیر می گذارد و توانایی فرد را برای کنترل مصرف دارو یا مواد مخدر مختل می کند. موادی مانند الکل، ماری جوانا و نیکوتین نیز به عنوان مخدر در نظر گرفته می شوند.
فرد در صورت اعتیاد، ممکن است علیرغم ضرری که مواد به بدن فرد وارد می کند، باز هم از مواد استفاده کند.
خطر اعتیاد و میزان سرعتی که فرد معتاد می شود با توجه به نوع مواد مخدر متفاوت است. برخی از دارو ها مانند مسکن های افیونی خطر بیشتری دارند و سریع تر باعث اعتیاد می شوند.
با گذشت زمان، ممکن است فرد به دوزهای بیشتری از مواد نیاز داشته باشد. با افزایش مصرف مواد مخدر، متوجه می شود بدون آن ها نمی تواند به زندگی روزمره خود ادامه بدهد. تلاش برای ترک مواد امکان دارد باعث هوس شدید و علائم ترک شود.
علت سوء مصرف مواد
مانند بسیاری از اختلالات سلامت روان، عوامل مختلفی در ایجاد اعتیاد به مواد مخدر نقش دارند. عوامل اصلی اعتیاد محیطی و ژنتیکی هستند.
عوامل خطر سوء مصرف مواد
افراد در هر سن، جنسیت و وضعیت اقتصادی می توانند به یک مواد مخدر معتاد شوند. برخی از عواملی که می تواند بر احتمال و سرعت اعتیاد تأثیر بگذارد، عبارتند از:
- فشار همسالان
- اختلال سلامت روان
- سابقه خانوادگی اعتیاد
- استفاده اولیه از مواد مخدر
- مصرف یک داروی بسیار اعتیاد آور
علائم سوء مصرف مواد
علائم اعتیاد به مواد مخدر شامل موارد زیر است:
- احساس نیاز اجباری به مصرف مواد
- ادامه به مصرف مواد با آگهی به عواقب آن
- انجام فعالیت های پرخطر تحت تأثیر مصرف مواد
- انجام کارهایی غیرمعمول برای تهیه مواد، مانند سرقت
- ناکامی در تلاش های خود برای متوقف کردن مصرف مواد
- احساس نیاز به دوز بیشتر مواد در مدت زمان طولانی تر
- نیاز شدید به مواد برای جلوگیری از هرگونه فکر منفی دیگر
- صرف زمان و هزینه زیادی برای تامین مواد، حتی در صورت عدم توانایی برای پرداخت آن
- عدم انجام تعهدات و مسئولیت های کاری، یا کاهش فعالیت های اجتماعی و تفریحی به دلیل مصرف مواد
نشانه های مصرف مواد در اعضای خانواده
گاهی اوقات تشخیص بیماری روانی یا اضطراب نوجوان از علائم مصرف مواد مخدر دشوار است. علائم احتمالی مبنی بر استفاده مواد در نوجوان یا دیگر اعضای خانواده، عبارتند از:
- مشکلات در مدرسه یا محل کار
- درخواست های ناگهانی برای دریافت پول بدون دلیل
- ظاهری نا آراسته و عدم علاقه به تمیزی و رعایت نظافت شخصی
- تغییر در رفتار مانند تلاش برای ممانعت از ورود اعضای خانواده به اتاق یا مخفی کاری
- مسائل مربوط به سلامت جسمی، مانند کمبود انرژی و انگیزه، کاهش یا افزایش وزن یا قرمزی چشم
علائم مصرف مواد مخدر یا مسمومیت
علائم مصرف مواد یا مسمومیت بسته به نوع آن می تواند متفاوت باشد. بطور مثال:
علائم مصرف ماری جوانا، حشیش و سایر مواد حاوی حشیش
افراد از حشیش بصورت خوراکی، استنشاق و یا همراه با کشیدن سیگار استفاده می کنند. حشیش اغلب قبل از استفاده از مواد دیگر مانند الکل یا داروهای غیرمجاز مصرف می شود. علائم مصرف حشیش شامل موارد زیر باشد:
- قرمزی چشم
- خشکی دهان
- احساس سرخوشی
- نوک انگشتان زرد
- بوی حشیش روی لباس
- اضطراب یا تفکر پارانوئید
- مشکل در تمرکز یا حافظه
- افزایش فشار خون و ضربان قلب
- هوس اغراق آمیز برای غذاهای خاص
- افزایش احساس درک بصری و شنوایی
- عدم هماهنگی بین اندام های حرکتی
استفاده طولانی مدت حشیش اغلب با موارد زیر همراه است:
- کاهش فعالیت ذهنی
- کاهش تعداد دوستان و علاقه های فرد
- عملکرد ضعیف در مدرسه یا محل کار
کانابینوئیدهای مصنوعی
اثرات مواد مخدر کانابینوئیدهای می تواند خطرناک و غیرقابل پیش بینی باشد، زیرا هیچ کنترل کیفی روی آن ها وجود ندارد و برخی از مواد تشکیل دهنده آن ممکن است شناخته نشده باشند.
کانابینوئیدهای مصنوعی، که به آن K2 یا اسپایس نیز گفته می شود، روی گیاهان خشک شده اسپری و سپس دود می شوند، اما می توانند به عنوان یک چای گیاهی تهیه شوند. علی رغم ادعاهای سازنده، کانابینوئیدهای مصنوعی محصولات “طبیعی” یا بی ضرر نیستند و ترکیبات شیمیایی می باشند که به یک جایگزین محبوب اما خطرناک تبدیل شده اند.
علائم کانابینوئیدهای مصنوعی می تواند شامل موارد زیر باشد:
- توهم
- گیجی
- پارانویا
- استفراغ
- اضطراب شدید
- خلق و خوی تند
- احساس سرخوشی
- افزایش ضربان قلب و فشار خون یا حمله قلبی
- تغییر در احساسات بینایی، شنوایی و چشایی و لامسه
کاتینون های جایگزین، که به آن ها “نمک حمام” نیز می گویند، موادی هستند که باعث تغییر ذهن می شوند. برای جلوگیری از تشخیص مواد، بسته ها اغلب به عنوان سایر محصولات برچسب گذاری می شوند.
کاتینون های جایگزین می توانند بصورت خوراکی، استنشاق یا تزریقی استفاده شوند و بسیار اعتیاد آور هستند. این داروها باعث مسمومیت شدید و یا حتی مرگ خواهند شذ.
علائم کاتینون های جایگزین می تواند شامل موارد زیر باشد:
- پارانویا (سو ظن)
- توهم (درک بدون محرک)
- هذیان
- حملات هراس
- مشكل در تفكر
- افزایش میل جنسی
- افزایش روابط اجتماعی
- افزایش انرژی و آشفتگی
- رفتار روانی و خشونت آمیز
- از دست دادن کنترل عضلات
- افزایش ضربان قلب و فشار خون
باربیتورات ها، بنزودیازپین ها و خواب آور ها
باربیتورات ها، بنزودیازپین ها و خواب آورها، دارو های موثر بر سیستم عصبی مرکزی هستند. آن ها غالباً برای ایجاد احساس آرامش یا فراموش کردن افکار یا احساسات مربوط به استرس، مورد استفاده و سوء استفاده قرار می گیرند.
علائم آن ها می تواند شامل موارد زیر باشد:
- سرگیجه
- لکنت زبان
- عدم تمرکز
- خواب آلودگی
- عدم تعادل
- مشکلات حافظه
- سقوط یا تصادف
- حرکات غیر ارادی چشم
- کاهش فشار خون و تنفس
- تحریک پذیری یا تغییر در خلق و خوی
متامفتامین، کوکائین و سایر محرک ها
محرک ها شامل آمفتامین ها، مت آمفتامین، کوکائین و متیل فنیدیت هستند. آن ها اغلب به منظور افزایش انرژی و بهبود عملکرد در محل کار یا مدرسه یا کاهش وزن یا کنترل اشتها استفاده می شوند.
علائم و نشانه های محرک ها می تواند شامل موارد زیر باشد:
- بی خوابی
- اختلال در قضاوت
- سردرگمی و توهم
- هوشیاری بیش از حد
- تغییر رفتار یا پرخاشگری
- گفتار سریع
- افزایش انرژی و بی قراری
- تحریک پذیری، اضطراب یا پارانویا
- حالت تهوع یا استفراغ با کاهش وزن
- تغییر در ضربان قلب، فشار خون و دمای بدن
- احساس هیجان و اعتماد به نفس بیش از حد
- سوزش بینی و آسیب به غشای مخاطی بینی
- افسردگی به محض از بین رفتن تاثیر مواد محرک
- زخم های دهان، بیماری لثه و پوسیدگی دندان از داروهای کشیدنی (“متامفتامین دهانی”)
دارو های کلوپ
داروهای کلوپ معمولاً در کلوپ ها، کنسرت ها و مهمانی ها استفاده می شود. از انواع داروهای کلوپ می توان به اکستازی یا مولی (MDMA)، گاما هیدروکسی بوتیریک اسید (GHB)، فلونیتراسپام و کتامین اشاره کرد. این داروها همه در یک دسته نیستند، اما برخی از اثرات و خطرات طولانی مدت مشابه دارند.
از آنجا که GHB و فلونیتراسپام می توانند باعث آرام بخشی، شل شدن عضلات، سردرگمی و از بین رفتن حافظه شوند، احتمال سوء رفتار جنسی یا تجاوز جنسی با استفاده از این داروها وجود دارد.
علائم داروهای کلوپ می تواند شامل موارد زیر باشد:
- توهم
- پارانویا
- تغییر رفتار
- اختلال قضاوت
- لرز و عرق کردن
- لرزش غیر ارادی
- کاهش هوشیاری
- گرفتگی عضلات و گرفتگی دندان ها
- هماهنگی ضعیف یا اختلال در حال حرکت
- افزایش و یا تغییر در حس بینایی، شنوایی، چشایی و لامسه
- کاهش یا از دست دادن حافظه
- افزایش یا کاهش ضربان قلب و فشار خون
مواد توهم زا
استفاده از مواد توهم زا بسته به نوع آن می تواند علائم و نشانه های مختلفی ایجاد کند. شایع ترین توهم زاها، اسید لیزرژیک دی اتیل آمید (LSD) و فنسیکلیدین (PCP) هستند.
علائم استفاده از LSD:
- توهم
- رفتار تحریک آمیز
- تغییر سریع احساسات
- فلاش بک، تجربه مجدد توهم
- ضربان قلب سریع و فشار خون بالا
استفاده از PCP می تواند باعث شود:
- توهم
- قضاوت ضعیف
- عدم احساس درد
- مشکل در صحبت کردن
- حرکات غیر ارادی چشم
- مشکلات تفکر و حافظه
- عدم تحمل صدای بلند
- بعضی اوقات تشنج یا کما
- افزایش فشار خون و ضربان قلب
- مشکلات مربوط به تعادل و حرکت
- رفتار پرخاشگرانه، احتمالاً خشونت آمیز
- احساس جدا شدن از بدن و محیط اطراف
مواد استنشاقی
علائم استفاده از مواد استنشاق بسته به نوع ماده، متفاوت است. با توجه به ماهیت سمی بودن این مواد، کاربران ممکن است دچار آسیب مغزی یا مرگ ناگهانی شوند.
علائم استنشاق می تواند شامل موارد زیر باشد:
- لرزش
- خصومت
- سرگیجه
- ضربان قلب نامنظم
- حالت تهوع یا استفراغ
- حرکات غیر ارادی چشم
- بوی طولانی مواد استنشاقی
- سرخوشی مختصر یا مسمومیت
- ضایعات پوستی اطراف بینی و دهان
- در اختیار داشتن ماده استنشاقی بدون توضیح منطقی
مسکن های افیونی
مواد مخدر، مواد مسکن و ضد درد هستند که از تریاک و به صورت مصنوعی ساخته می شود. این طبقه از مواد اعتیادآور، هروئین، مورفین، کدئین، متادون و اکسیکودون را شامل می شود. اعتیاد به داروهای ضد درد مواد مخدر را “اپیدمی تریاک” می نامند.
علائم استفاده از مواد مخدر و وابستگی به آن ها می تواند شامل موارد زیر باشد:
- گیجی
- یبوست
- افسردگی
- لکنت زبان
- کاهش احساس درد
- اختلال در یادگیری
- اختلال در تمرکز و حافظه
- آبریزش بینی یا زخم های بینی
- علائم تزریق
- اضطراب، خواب آلودگی یا آرامش
- عدم آگاهی یا عدم توجه به اطرافیان
فرد در صورت بروز شرایط اضطراری بهتر است هرچه زودتر به دنبال درمان باشد و از دیگران کمک بگیرد تا شانس او برای بهبودی طولانی مدت بیشتر شود. بهتر است با یک روان شناس متخصص در زمینه اعتیاد مشورت کند، این شرایط عبارتند از:
- فرد نمی تواند جلوی استفاده از مواد خود را بگیرد.
- فرد فکر می کند بعد از قطع مصرف دارو، ممکن است دچار علائم ترک شود.
- با وجود آگاهی از ضرر های مواد، همچنان به استفاده از آن ادامه می دهد.
- مصرف مواد مخدر منجر به رفتارهای ناامن مانند به رابطه جنسی محافظت نشده یا اشتراک گذاشتن سوزن شده است.
مداخله در سوء مصرف مواد Staging an intervention
افرادی که با اعتیاد دست و پنجه نرم می کنند، معمولاً مصرف مواد را انکار می کنند و تمایلی به درمان ندارند. شما می توانید به دوست خود کمک کنید تا قبل از بدتر شدن اوضاع تغییراتی ایجاد کند و به دنبال درمان خود باشد.
مداخله باید با دقت و برنامه ریزی شده توسط خانواده و دوستان با مشورت پزشک یا روان شناس متخصص در زمینه اعتیاد انجام شود.
در حین مداخله، این افراد گرد هم می آیند تا در مورد پیامدهای اعتیاد با فرد معتاد گفتگو مستقیم و صمیمانه ای داشته باشند و از وی بخواهند که درمان را بپذیرد.
تشخیص سوء مصرف مواد
تشخیص اعتیاد به مواد مخدر (سوء مصرف مواد) نیاز به ارزیابی دقیق دارد و اغلب شامل ارزیابی توسط روان پزشک، روان شناس یا مشاور می باشد. آزمایش خون، ادرار یا آزمایشات بالینی دیگر برای ارزیابی میزان مصرف مواد، استفاده می شود. اما این آزمایشات برای تشخیص اعتیاد نیست. با این حال، این آزمایشات می تواند برای نظارت بر درمان و بهبودی مورد استفاده قرار گیرد.
برای تشخیص سوء مصرف مواد، بیشتر متخصصان بهداشت روان از معیارهایی در دفترچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) استفاده می کنند که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر شده است.
عوارض سوء مصرف مواد
مصرف مواد مخدر می تواند عوارض کوتاه مدت و بلند مدت داشته باشد. مصرف برخی از مواد به خصوص اگر زیادی مصرف شوند یا با سایر دارو ها یا الکل ترکیب گردند، می تواند بسیار خطرناک باشد.
سایر عوارض تغییر دهنده زندگی
وابستگی به مواد مخدر می تواند تعدادی از عوارض خطرناک و آسیب زا را ایجاد کند، از جمله:
- خودکشی
- مسائل حقوقی
- مشکلات مالی
- ابتلا به یک بیماری واگیردار مانند HIV
- مشکلات خانوادگی و اختلافات زناشویی یا خانوادگی
- مشکلات سلامت روانی و جسمی کوتاه و طولانی مدت
- کاهش عملکرد در محل کار و در نهایت از دست دادن شغل
درمان سوء مصرف مواد
اگرچه درمانی برای اعتیاد به مواد مخدر وجود ندارد، اما گزینه های درمانی می تواند به فرد کمک کند بر اعتیاد غلبه کرده و از مواد مخدر پاک شوید. درمان بستگی به نوع مواد مورد استفاده و اختلالات روانی احتمالی دارد. پیگیری طولانی مدت برای جلوگیری از بازگشت به سمت مواد مهم است.
برنامه های درمانی برای ترک اعتیاد معمولاً شامل موارد زیر می باشد:
- جلسات درمانی فردی، گروهی یا خانوادگی
- تمرکز بر درک ماهیت اعتیاد و جلوگیری از عود بیماری
- سطح مراقبتی از جمله برنامه های سرپایی، مسکونی و بستری شدن در بیمارستان که بسته به نیاز فرد متفاوت است.
سم زدایی
هدف از سم زدایی، که به آن خروج درمانی – withdrawal therapy نیز گفته می شود، این است که فرد بتواند هرچه سریع تر و با اطمینان از مصرف مواد مخدر جلوگیری کند. سم زدایی در برخی از افراد، ممکن است سرپایی انجام گیرد و برخی دیگر نیاز به بستری شدن در بیمارستان یا یک مرکز درمانی دارند.
استفاده از دارو های مختلف مانند دارو های ضد افسردگی، محرک یا مواد افیونی عوارض جانبی متفاوتی ایجاد می کند و نیاز به رویکردهای متفاوتی دارد.
رفتار درمانی
به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی، رفتار درمانی – نوعی روان درمانی – می تواند توسط یک روان شناس یا روان پزشک انجام شود. درمان و مشاوره احتمال دارد بصورت فردی، خانوادگی و یا گروهی انجام شود. درمانگر یا مشاور می تواند:
- به فرد کمک می کند که روش هایی برای مقابله با بازگشت دوباره به سمت مواد پیدا کند.
- در مورد موضوعات مربوط به شغل، مشکلات قانونی و روابط با خانواده و دوستان راهکارهای ارائه می کند.
- به درمان سایر اختلالات بهداشت روان می پردازد.
گروه های خودیاری
بسیاری از گروه های حمایتی از الگوی 12 مرحله ای استفاده می کنند که برای اولین بار توسط الکلی های گمنام تهیه شده است. گروه های خودیاری، به افرادی که معتاد به مواد مخدر هستند کمک می کنند.
پیام گروه خودیاری این است که اعتیاد یک اختلال مزمن است و خطر بازگشت دارد. گروه های حمایتی می توانند احساس شرم و انزوا که منجر به برگشتن دوباره به سمت مواد مخدر می شود را کاهش می دهد.
مقابله و پشتیبانی در سوء مصرف مواد
غلبه بر اعتیاد و ترک آن نیاز به تلاش مداوم دارد. یادگیری مهارت های جدید مقابله و کمک گرفتن از یک روان شناس می تواند در این زمینه به فرد کمک کند.
افراد بهتر است این راهکارها را رعایت کنند:
به یک درمانگر مراجعه کنند:
اعتیاد به مواد مخدر با تعدادی از مشكلات روانی یا اختلافات خانوادگی در ارتباط است. مراجعه به روان شناس و یا یک درمان متخصص در زمینه اعتیاد مواد مخدر می تواند به فرد کمک کند تا آرامش خود را بدست آورید و روابط خود را اصلاح کنند.
به دنبال درمان سایر اختلالات سلامت روان باشند:
افرادی که سایر مشکلات سلامت روان مانند افسردگی دارند بیشتر در معرض اعتیاد به مواد مخدر قرار می گیرند. در صورت بروز علائم و نشانه های این اختلالات، فوراً به یک روان شناس مراجعه کنند.
به یک گروه پشتیبانی بپیوندند:
پیوستن به گروه های حمایتی مانند گروه های معتادین گمنام یا الکلی های ناشناس می توانند در مقابله با اعتیاد بسیار مؤثر باشند. دلسوزی، درک و تجربیات مشترک افرادی که شرایط مشابه را دارند، می تواند در روند ترک اعتیاد به فرد کمک کند.
پیشگیری سوء مصرف مواد
بهترین راه برای پیشگیری از اعتیاد به مواد مخدر، به هیچ وجه مصرف دارو نیست. اگر پزشک دارویی برای ترک اعتیاد تجویز کرده است، فرد باید آن را با احتیاط مصرف کرده و دستورالعمل های ارائه شده توسط پزشک را دنبال کند.
پزشک باید این داروها را با دوز و مقادیر بی خطر تجویز کرده و میزان مصرف آن ها را کنترل کند.
پیشگیری از بازگشت دوباره به مواد
افراد پس از ترک مواد مخدر، در معرض خطر بازگشت مجدد به سمت اعتیاد هستند. اگر فرد شروع به استفاده از مواد مخدر کند، حتی اگر معالجه کرده باشد و مدتی است از آن مواد استفاده نکرده ، احتمال دارد دوباره کنترل خود را از دست داده و به سمت مصرف مواد برگردد. معتادان برای جلوگیری از بازگشت مجدد بهتر است:
- برنامه درمانی خود را ادامه دهند و هوس های خود را کنترل کنند. بعد از بهبودی همچنان جلسات درمانی خود را ادامه دهند، به جلسات گروهی بروند و از داروهای تجویز شده استفاده کنند.
- از موقعیت های پرخطر دوری شود. به مکان های که قبلاً داروهای خود را مصرف می کردند، برنگردند. و از جمع دوستان قدیمی خود دور شوند.
- در صورت استفاده مجدد از مواد، بلافاصله به دنبال کمک باشند و بهتر است با یک روان شناس و یا روان پزشک مشورت کنند.
آمادگی برای مراجعه به پزشک در سوء مصرف مواد
افراد برای آمادگی بهتر برای مراجعه به پزشک سعی کنند در مرحله اول در مورد مصرف مواد صادق باشند. معتادان به مواد مخدر، میزان اعتیاد خودشان را کم اهمیت می دانند. برای درک دقیق اینکه کدام روش درمانی ممکن است به فرد کمک کند، با پزشک صادق باشند.
لیستی از تمام داروها، ویتامین ها، گیاهان دارویی و یا مکمل های دیگر و هرگونه مواد غیرمجازی که استفاده می کنند به پزشک بگویند.
برخی از سؤالاتی که باید از پزشک پرسیده شود، شامل موارد زیر است:
- بهترین درمان برای ترک اعتیاد به مواد مخدر چیست؟
- آیا باید به یک روان پزشک یا روان شناس مراجعه کنم؟
- گزینه های اصلی برای درمانی که پیشنهاد می کنید چیست؟
- آیا باید در بیمارستان بستری شوم و یا سرپایی در کلینیک درمان می شوم؟
پزشک احتمالاً تعدادی سؤال از فرد خواهد پرسید، مانند:
- از چه موادی استفاده می کنید؟
- چه مقدار مواد مصرف می کنید؟
- آیا فرد آماده دریافت معالجه هستید؟
- چند بار از مواد مخدر استفاده می کنید؟
- اولین بار مصرف مواد فرد چه زمانی آغاز شد؟
- آیا سعی کرده اید به تنهایی ترک کنید ؟ چه اتفاقی افتاد؟
- آیا هیچ یک از اعضای خانواده از مصرف مواد مخدر فرد انتقاد کرده اند؟
- اگر سعی کرده اید مصرف مواد را کنار بگذارید، آیا علائم ترک آن را داشتید؟
آخرین دیدگاه‌ها