مکانیسم های دفاعی

مکانیسم های دفاعی رفتارهایی هستند که افراد برای دفاع خود در مقابله با حوادث، اعمال یا افکار ناخوشایند از آن ها استفاده می کنند. این مکانیسم ها به عنوان راهکارهای روانشناختی در نظر گرفته می شوند که می توانند به افراد کمک کنند تا فاصله ای را بین خود و تهدیدها یا احساسات ناخواسته مانند گناه یا شرم ایجاد کنند. ایده مکانیسم های دفاعی از نظریه روانکاوی و یک دیدگاه روانشناختی سرچشمه می گیرد. این نظریه برای اولین بار توسط زیگموند فروید پیشنهاد شده و با گذشت زمان تکامل پیدا کرده است. این نظریه ادعا می کند که رفتارها، مانند مکانیسم های دفاعی، تحت کنترل خود شخص نیستند. حتی بیشتر سازوکارهای دفاعی کاملاً ناخودآگاه هستند. در حقیقت، اکثر مردم بدون فکر کردن بدون عواقبشان، آنها را انجام می دهند.

انواع مکانیسم های دفاعی

مکانیسم های دفاعی یک بخش طبیعی از رشد روانشناختی است. شناسایی نوع مکانیسم های که افراد در دفاع از خود استفاده می کند می تواند در برخورد با افراد موثر باشد. روانشناسان این مکانیزم ها را براساس میزان ابتکاری آنها طبقه بندی کرده اند. هرچه مکانیسم دفاعی ابتدایی تر باشند، در درازمدت برای شخص موثرتر خواهند بود. با این حال، سازوکارهای دفاعی ابتدایی معمولاً در کوتاه مدت بسیار مؤثر هستند. افراد به خصوص کودکان بیشتر از آن ها استفاده می کنند. بزرگسالانی که روش های بهتری برای مقابله با استرس یا حوادث آسیب زا  زندگی بلد نیستند اغلب به چنین مکانیسم ها ابتدایی متوسل می شوند.

مکانیسم های دفاعی اولیه

انکار

• انکار (Denial) یکی از رایج ترین مکانیسم ها است.
• انکار زمانی اتفاق میفتد که شما از پذیرش واقعیت یا حقایق خودداری می کنید.

شما حوادث و شرایط خارجی را از ذهن خود خارج می کنید. تا از نظر عاطفی مجبور نشوید با آن ها مقابله کنید. به عبارت دیگر، از بروز احساسات دردناک یا وقایع جلوگیری می کنید. عبارت «او انكار می کند» یعنی شما واقعیت را از خودتان دور می كنید. انکار یکی از ابتدایی ترین مکانیسم ها به حساب می آید زیرا ویژگی رشد اولیه در کودکان می باشد. بسیاری از افراد از انکار در زندگی روزمره خود برای جلوگیری از مواجهه با احساسات دردناک یا مناطقی از زندگی خود که مایل به پذیرش آنها نیستند استفاده می کنند. به عنوان مثال، فردی که الکل مصرف می کند، اغلب به سادگی منکر رفتار خودش می شود.

رگرسیون یا بازگشت

رگرسیون (Regression)، بازگشت به مرحله اولیه رشد در مواجهه با افکار یا تکانه های غیرقابل قبول است. به عنوان مثال، یک نوجوان از ترس، عصبانیت و تغییرات جنسی خود شروع به بروز رفتارهای کودکانه می کند. آنها حتی ممکن است دچار شب ادراری یا جویدن ناخن و مکیدن انگشت خود کنند. این مکانیسیم دفاعی در بزرگسالان ممکن است منجر به بروز برخی اختلالات مانند پرخوری های عصبی، سیگار کشیدن، پرخوابی و حتی جویدن مداد یا قلم شود. به طور کلی افرادی که از این مکانیسم استفاده می کنند چون در احساسات خودشان غرق می شوند ممکن است از انجام فعالیت های روزمره خودشان باز بمانند. برخی از افراد زمانی که احساس تهدید یا اضطراب می کنند ممکن است به طور ناخودآگاه تصمیم بگیرند به عقب برگردند. این نوع مکانیسم بیشتر در کودکان خردسال که احساس آسیب یا از دست دادن چیزی می کنند، استفاده می شود.

برون ریزی

در برون ریزی (Acting Out) فرد برای بیان افکار یا احساساتی که در بیان آن احساس ناتوانی می کند دست به رفتارهای افراطی می زند. مثلا فرد به جای اینکه احساس خودش را بیان کند و بگویند «من از تو عصبانی هستم» برای آرام کردن خودش چیزی را پرتاب می کند. یا کودک برای جلب توجه والدین، به خودش آسیب برساند.

جدایی و یا گسستگی

افراد با سابقه سوءاستفاده های جنسی و جسمی در دوران کودکی خود ممکن است از نوعی مکانیسم دفاعی به نام جدایی (Dissociation) استفاده کنند. یا وقتی فرد چیزی و یا کسی را از دست می دهد می خواهد با استفاده از این مکانیسم بین خود و افکار و خاطراتش جدایی ایجاد کند. این افراد غالبا ممکن است شخصیت ثابتی نداشته باشند. و گاهی اوقات از دنیای واقعی خود «جدا» شده و در دنیای دیگری با افکار احساسات یا خاطراتی غیرقابل تحمل زندگی کنند. در موارد شدید، گسستگی می تواند منجر به بروز «اختلال شخصیت چندگانه» و یا اختلال هویت جداکننده شود.

شکل گیری واکنش

 واکنش وارونه (Reaction Formation) تبدیل افکار، احساسات یا انگیزه های ناخواسته یا خطرناک به رفتار های بر علیه خود فرد است. افرادی که از این مکانیسم دفاعی استفاده می کنند، احساس خود را تشخیص می دهند، اما تصمیم می گیرند بر خلاف احساسات خود رفتار کنند. فرد ممکن است احساس کند که نباید احساسات منفی مانند عصبانیت را ابراز کند. برای همین تصمیم می گیرد با روشی کاملاً مثبت به احساسات منفی خود واکنش نشان دهد. مثلا فردی که از رئیس خود بسیار عصبانی است و دوست دارد شغل خود را ترک کند، اما برخلاف میل باطنی بیش از حد مهربان می شود و ابراز تمایل به ادامه همکاری را نشان می دهد. او از بیان احساسات منفی عصبانیت و نارضایتی از شغل خود ناتوان است و در عوض بیش از حد مهربان می شود تا علناً عصبانیت و نارضایتی خود را بروز دهد.

مکانیسم های دفاعی ابتدایی، پخته تر

اما بر خلاف مکانیسم های ابتدایی، یکسری مکانیسم های دیگر در مراحل پیشرفته تر وجود دارند که افراد از آن ها در دوران بزرگسالی استفاده می کنند. در حالی که برای بسیاری از آنها تاثیر خوبی دارند، اما راه های ایده آل برای مقابله با احساسات، استرس و اضطراب ما نیستند.

سرکوب

افکار غیر واقعی، خاطرات دردناک یا باورهای غیر منطقی می توانند شما را ناراحت کنند. در این شرایط ممکن است شما سعی کنید به جای روبرو شدن، به امید فراموش کردن شان به طور ناخودآگاه آن ها را سرکوب کنید. نکته اصلی سرکوب (Repression) این است که افراد این کار را به صورت ناخودآگاه انجام می دهند؛ اما باید توجه داشته باشید که خاطرات سرکوب شده کاملاً از بین نمی روند و حتی ممکن است سرکوب کردن آن ها بر رفتارها و روابط شما با دیگران تأثیر بگذارند.

جابجایی

• جابجایی تغییر مسیر احساسات و افکار به سمت یک شخص یا شیء دیگر است.
• افراد وقتی نتوانند احساسات خود را درست بروز دهند، غالباً از جابجایی استفاده می كنند.

در جابجایی (Displacement) سعی می کنید احساسات و ناامیدی های شدید خود را به سمت شخص یا شئ دیگری هدایت کنید. جابجایی به شما این انگیزه را می دهد بدون اینکه عواقب کار خودتان را در نظر بگیرید، واکنش نشان دهید؛ مثلا شما روز بدی را در محل کار خود داشته اید و عصبانیت خود را در منزل بر سر فرزند و همسرتان خالی می کنید در حالی که هیچکدام آن ها علت احساسات بد شما نیستند و تقصیری در حالات شما ندارند. جابجایی یک مکانیسم دفاعی بسیار ناکارآمد است، زیرا در حالی که با استفاده از آن عصبانیت خود را خالی می کنید، سوء استفاده از آن باعث ایجاد مشکلات بیشتر می شود.

روشنفکری

فرد روشنفکر (Intellectualization)، تمام احساسات خودش را تعطیل می کند و آن ها را کنار می گذارد از یک دیدگاه منطقی به واقعیت به طور مثال فرد با استفاده از این مکانیسم ممکن است کار و شغل خودش را رها کند و تصمیم بگیرد وقت خودش را صرف ایجاد فرصت های شغلی مناسب کند.

خنثی کردن

خنثی کردن (Undoing) تلاش برای بازگرداندن یک رفتار یا اندیشه ناخودآگاه مضر است. به عنوان مثال، شما ممکن است به طور ناخودآگاه به کسی توهینی کرده باشید و یا رفتار نادرستی از شما سرزده باشد؛ و وقتی که متوجه رفتار خود شدید ساعت ها وقت خودتان را صرف ستایش زیبایی، جذابیت و رفتار های فرد مقابل کنید. با این مکانیسم شما سعی در «خنثی کردن» رفتارهای اشتباه خود را دارید قبلی تا خسارتهای وارد شده را خنثی کنید.

مکانیسم های دفاعی بالغ

مکانیسم های بالغ اغلب سازنده ترین و مفیدترین مکانیسم در افراد بزرگسال هستند که نیاز به تمرین و تلاش برای استفاده روزانه دارند. در حالی که مکانیسم های ابتدایی فرد برای حل و فصل مسائل یا مشکلات اساسی هیچ تلاشی نمی کند، دفاع های بالغ بیشتر روی کمک به افراد تمرکز دارند. افرادی که از مکانیسم های دفاعی بالغ تر استفاده می کنند، بیشتر دوست دارند با خود و اطرافیان صلح برقرار کنند.

تصعید

این نوع مکانیسم دفاعی یک استراتژی مثبت تلقی می شود چون افراد با استفاده از این مکانیسم تصمیم می گیرند احساسات قوی را به سمت یک شی یا فعالیتی مناسب و مطمئن تر مانند ورزش کردن و انجام فعالیت های بدنی و یا موسیقی هدایت کنند. تصدیق نیز می تواند با طنز یا شوخی همراه باشد. طنز، هنگامی که به عنوان یک مکانیسم دفاعی مورد استفاده قرار می گیرد، انگیزه ها یا افکار غیر قابل قبول را به یک داستان یا شوخی تبدیل می کند. شوخ طبعی فشار و استرس یک وضعیت را کاهش می دهد.

جبران خسارت

در مکانیسم دفاعی جبران خسارت فرد سعی می کند ضعف های روحی و روانی خود را با نقاط مثبت خود جایگزین کند؛ مثلا وقتی شخصی می گوید، «من آشپزی بلد نیستم، اما می توانم ظرف ها را بشوییم!» در واقع سعی می کنند با تأکید بر مهارت های تمیز کردن، ضعف بلد نبودن آشپزی خود را جبران کنند. جبران خسارت مکانیسم دفاعی است که به تقویت اعتماد به نفس و تصویر خود شخص کمک می کند.

قاطعیت

راه های ارتباطی مختلفی برای برقراری ارتباط بین افراد وجود دارند. برخی افراد منفعل هستند و به صورت منفعل ارتباط برقرار می کنند، تمایل دارند که شنوندگان خوبی باشند. اما بندرت در مورد رابطه و یا نیازهای خودشان صحبت می کنند. افرادی که پرخاشگر هستند و به شیوه پرخاشگرانه ارتباط برقرار می کنند، دوست دارند رهبران خوبی باشند. بر همین اساس به همدلی کردن با دیگران و به عقاید و نیازهای همه گوش می دهند. افراد قاطع در جایی که باید صحبت کنند اعتراض می عقاید یا نیازهای خود را با احترام و در عین حال محکم بیان می کنند. حتی هنگام صحبت با دیگران به حرف آنها گوش می دهند. قاطعیت یکی از مطلوب ترین مهارت های ارتباطی و مکانیسم های دفاعی مفید است. حتی بیشتر مردم می خواهند یاد بگیرند و در این کار سود می برد.

درمان مکانیسم های دفاعی ناسالم

سازوکارهای دفاعی را می توان نوعی فریب دادن تعریف کرد.

ممکن است فرد از آنها برای مخفی کردن احساسات خودش که نمی خواهد آن ها را بروز دهد استفاده کند. با این حال، استفاده از مکانیسم های دفاعی بیشتر در سطح ناخودآگاه انجام می شود. این بدان معنا نیست که شما نمی توانید رفتارهای خودتان را تغییر بدهید. در واقع، شما می توانید مکانیسم های دفاعی ناسالم را راهکارهای سالم تر تبدیل کنید.

برخی از راهکارها برای درمان مکانیسم های دفاعی ناسالم عبارتند از:

•  کمک بگیرید. دوستان و اعضای خانواده می توانند به شما در تشخیص مکانیسم های دفاعی مناسب به شما کمک کنند. آن ها می توانند در تشخیص مکانیسم های دفاعی ناسالمی که ناخودآگاه از آنها استفاده می کنید و تصمیم گیری های بهتر به شما کمک کنند.
• راهبردهای مقابله را بیاموزید. مشاوره با یک روان شناس می تواند در شناخت مکانیسم های دفاعی که بیشتر از آن استفاده می کنید به شما کمک کند. آنها می توانند به شما یاد بدهند تا پاسخ های بهتری را در یک سطح باهوش تر انتخاب کنید.

پیش آگهی مکانیسم های دفاعی

• بعضی از سازوکارهای دفاعی «بالغ تر» تلقی می شوند.
• امکان استفاده از آنها ممکن است پایدارتر باشد.
• در دراز تاثیر منفی بر روی سلامت عاطفی و روانی فرد نمی گذارند.
• دو مثال از راهکارهای دفاعی «بالغ» تعالی و روشنفکری هستند.

مکانیسم های دفاعی دیگر که ممکن است زیاد بالغ نباشند در طولانی مدت می تواند منجر به بروز برخی مشکلات طولانی عاطفی یا اضطراب شوند. حتی شکل گیری روابط بین فردی را دشوارتر کنند. البته این مکانیسم ها ممکن است به تدریج با گذشت زمان، از بین بروند. افرادی که احساس افسردگی می کنند و یا رفتارها و مکانیسم های دفاعی زندگی روزمره آن ها را مختل کرده است بهتر است با یک مشاور مشورت کنند. با گزینه های درمانی مانند روانکاوی یا مشاوره، می توانید مکانیسم های دفاعی خودتان را که بیشتر از بقیه از آن ها استفاده می کنید آگاه شوید. حتی می توانید استفاده از مکانیسم های بالغ تر را یاد بگیرید و آن ها را جایگزین کنید. استفاده از مکانیسم های بالغ تر ممکن است به شما کمک می کنند تا بتوانید با واقعیت روبرو شوید و مشکلات خود را برطرف کنید.

سخن آخر

• مکانیسم های دفاعی طبیعی هستند.
• آنها اغلب بدون هیچ گونه عوارض و مشکلات طولانی مدت استفاده می شوند.

با این حال، برخی از افراد در صورت استفاده طولانی مدت از این سازوکارها بدون مقابله با تهدید یا اضطراب اساسی، دچار مشکلات عاطفی می شوند. به یاد داشته باشید، مکانیسم های دفاعی اغلب رفتارهای آموخته ای هستند که بیشتر آنها در دوران کودکی آموخته ایم. این یک چیز خوب است. زیرا به این معنی است که به عنوان یک بزرگسال، می توانید برخی از رفتارهای جدید و مکانیسم های دفاعی جدید را یاد بگیرید که ممکن است برای شما مفیدتر باشد. در صورت تمایل، بسیاری از روان درمانی ها به شما کمک می کنند تا روی این موارد کار کنید. اما حتی آگاهی بیشتر از استفاده از مکانیسم های دفاعی که کمتر در ابتدای کار استفاده می کنید، می تواند در شناسایی رفتارهایی که می خواهید کاهش دهید مفید باشد.

انواع مکانیسم های دفاعی
مکانیسم های دفاعی اولیه	انکار رگرسیون یا بازگشت برون ریزی جدایی و یا گسستگی شکل گیری واکنش
مکانیسم های دفاعی کمتر ابتدایی، پخته تر	سرکوب جابجایی روشنفکری خنثی کردن
مکانیسم های دفاعی بالغ	تصعید جبران خسارت قاطعیت