اختلال یاد زدودگی (Amnesia) و یا فراموشی به از دست دادن خاطرات مانند واقعیت ها، اطلاعات و تجربیات فرد اشاره دارد. اگرچه فراموش کردن هویت یکی از مواردی است که فقط در فیلم های تلویزیونی و سینمایی به آن اشاره می شود، در حقیقت اختلال یاد زدودگی باعث فراموش کردن هویت فرد نخواهد شد. افراد مبتلا به اختلال یاد زدودگی که به آن سندرم amnestic نیز گفته می شود، هویت خود را به خاطر آورده و فقط در یادگیری اطلاعات جدید و ساختن خاطره های جدید در زندگی دچار مشکل می شوند. یاد زدودگی به علت آسیب دیدگی نواحی از مغز که در فرایند حافظه ضروری هستند به وجود می آید. برخلاف فراموش گذرا، یاد زدودگی می تواند یک آسیب جدی و همیشگی برای فرد مبتلا باشد.
هیچ درمانی خاص برای فراموشی وجود ندارد اما استفاده از تکنیک های تقویت حافظه و پشتیبانی روانی می توانند به افراد مبتلا به یاد زدودگی و خانواده های آن ها تا حد زیادی کمک کنند.
علت یاد زدودگی
عملکرد طبیعی حافظه قسمت های زیادی از مغز را درگیر می کند. هر بیماری یا آسیبی که بر روی مغز تأثیر گذار باشد می تواند باعث بروز اختلال در حافظه شود. یاد زدودگی نیز اختلالی است که می تواند در اثر آسیب دیدن ساختارهای مغزی که سیستم لیمبیک را تشکیل می دهند، اتفاق بیفتد. سیستم لیمبیک در حقیقت احساسات و خاطرات فرد را کنترل می کند. این ساختارها مغزی شامل تالاموس که در اعماق مرکز مغز قرار گرفته و سازندهای هیپوکامپ که در لوبهای زمانی مغز قرار گرفته، می شود.
یاد زدودگی عصبی
یاد زدودگی یا فراموشی ناشی از ضربه یا آسیب مغزی به عنوان یاد زدودگی عصبی نیز شناخته می شود.
علل احتمالی بروز آن شامل موارد زیر می شود:
- سکته مغزی
- التهاب مغزی (آنسفالیت) در نتیجه عفونت با ویروس مانند ویروس تبخال، به عنوان یک واکنش خود ایمنی به سرطان در قسمتی از بدن یا به عنوان یک واکنش خود ایمنی در غیاب سرطان
- کمبود اکسیژن کافی در مغز به عنوان مثال در اثر حمله قلبی، پریشانی تنفسی یا مسمومیت با مونواکسید کربن
- سوء مصرف طولانی مدت الکل که منجر به کمبود ویتامین ب-1 یا همان تیامین در بدن و ابتلا به سندرم ورنیک کورساکوف می شود
- تومور در نواحی از مغز که حافظه را کنترل می کنند
- بیماری های دژنراسیون مغزی مانند بیماری آلزایمر وانواع اشکال دیگر زوال عقل
- تشنج
- مصرف برخی از داروهای خاص مانند بنزودیازپین ها یا داروهای دیگری که به عنوان آرام بخش عمل می کنند
آسیب دیدگی به سر یکی از مواردی است که می تواند منجر به از دست دادن حافظه یا مشکل در به خاطر سپردن اطلاعات جدید شود. حال تفاوتی نمی کند که این آسیب دیدگی در تصادف یا در حین ورزش اتفاق اتفاده باشد. البته صدمات خفیف سر نمی تواند باعث بروز یاد زدودگی دائمی شود، اما صدمات شدیدتر به سر می تواند باعث شود تا فرد دچار فراموشی دائمی شود.
یاد زدودگی روانی
نوع دیگری از فراموشی که بسیار نادر است، یاد زدودگی dissociative (روانی) نام دارد که در اثر شوک عاطفی یا تروما اتفاق می افتد. در این اختلال فرد ممکن است خاطرات شخصی و اطلاعات مربوط به زندگی نامه خود را فراموش کند، البته این اتفاق تنها برای بخشی از اطلاعات فرد خواهد بود.
عوامل خطر بروز یاد زدودگی
اگر تجربه موارد زیر را داشته باشید احتمال بروز فراموشی در شما افزایش خواهد یافت:
- جراحی مغز، آسیب دیدگی و تروما سر
- سکته مغزی
- سوء مصرف الکل
- تشنج
علائم یاد زدودگی
دو ویژگی اصلی ابتلا به فراموشی شامل موارد زیر می شود:
- مشکل در یادگیری اطلاعات جدید پس از شروع فراموشی (یاد زدودگی انتروگراد)
- دشواری به خاطر آوردن وقایع گذشته و اطلاعاتی که در گذشته می دانستید(یاد زدودگی گذشته نگر)
بیشتر افراد مبتلا به یاد زدودگی با حافظه کوتاه مدت خود مشکل داشته و نمی توانند اطلاعات جدید را به حافظه بپرسند. خاطرات اخیر نیز به احتمال زیاد از بین می روند، در حالی که ممکن است خاطرات مربوط به قدیم یا عمیق تر فراموش نشود. ممکن است شخصی تجربیات دوران کودکی را بخاطر یا اسامی روسای جمهور گذشته را به خوبی بخاطر بیاورد. اما نتواند نام رئیس جمهور فعلی، اینکه در چه ماه بوده یا صبحانه چه چیزی میل کرده را به یاد آورد.
از دست دادن حافظه بر هوش، دانش عمومی، آگاهی، تمرکز، قدرت قضاوت ، شخصیت یا هویت فرد تأثیری نخواهد گذاشت. جالب اینجاست که افراد مبتلا به یاد زدودگی معمولاً می توانند کلمات نوشتاری و گفتاری را درک کرده و مهارت هایی مانند دوچرخه سواری یا نوازندگی پیانو را یاد بگیرند. این افراد ممکن است خود متوجه شوند که دچار اختلال حافظه شده اند.
یاد زدودگی همان زوال عقل نیست.
یاد زدودگی یا Amnesia اغلب شامل از دست دادن حافظه می شود با این حال ممکن است با مشکلات شناختی قابل توجه دیگری است که منجر به کاهش عملکرد روزانه می شود نیز همراه باشد. الگوی فراموشی شایع در اختلال خفیف شناختی (MCI) همانند علائم یاد زدودگی است اما مشکلات حافظه و سایر مشکلات شناختی در MCI به اندازه مواردی که در زوال عقل تجربه می شوند شدید نیست.
علائم و نشانه های دیگر یاد زدودگی
با توجه به علت بروز یاد زدودگی فرد ممکن است شاهد بروز علائم زیر نیز باشد:
- به خاطر آوردن خاطرات دروغین، خاطراتی که کاملاً ساخته ذهن فرد بوده یا از خاطرات اصلی که در گذر زمان نابود شده اند، ساخته شده باشند
- سردرگمی یا بی نظمی
زمان مراجعه به پزشک
هر فردی که به صورت غیر قابل توضیحی حافظه، آسیب دیدگی سر، گیجی یا بی نظمی را تجربه می کند، نیاز به مراقبت فوری پزشکی خواهد داشت. ممکن است فرد مبتلا به یاد زدودگی نتواند موقعیت مکانی خود را شناسایی کرده و یا به خاطر فراموشی نتواند به پزشک مراجعه کند. اگر شخصی را می شناسید که دارای علائم یاد زدودگی است به فرد کمک کنید تا به پزشک مراجعه کند.
عوارض یاد زدودگی
یاد زدودگی از نظر شدت و دامنه متفاوت خواهد بود، اما حتی یاد زدودگی خفیف بر روی فعالیت های روزانه و کیفیت زندگی فرد تأثیر گذار خواهد بود. این سندرم می تواند باعث ایجاد مشکلاتی در محل کار، مدرسه و محیط های اجتماعی شود. شاید بازیابی خاطرات از دست رفته امکان پذیر نباشد. برخی از افراد با مشکلات شدید حافظه نیاز به مراقبت دائمی و تحت نظر بودن خواهند داشت.
پیشگیری یاد زدودگی
از آنجا که آسیب به مغز می تواند یکی از دلایل اصلی بروز یاد زدودگی باشد. انجام اقدامات لازم جهت به حداقل رساندن احتمال آسیب دیدگی مغزی اهمیت بسیار زیادی خواهد داشت. به عنوان مثال:
- از مصرف بیش از حد الکل خودداری کنید.
- هنگام دوچرخه سواری از کلاه ایمنی استفاده کرده و کمربند ایمنی خود را در هنگام رانندگی ببندید.
- هرگونه عفونت را به سرعت درمان کنید تا فرصتی برای شیوع در مغز نداشته باشد.
- در صورت بروز علائم نشان دهنده سکته مغزی یا آنوریسم مغز مانند سردرد شدید یا بی حسی یا یک طرفه یا فلج سریعاً به اورژانس مراجعه کنید.
تشخیص یاد زدودگی
برای تشخیص یاد زدودگی، پزشک ابتدا به رد سایر علل احتمالی بروز کاهش حافظه مانند بیماری آلزایمر،انواع زوال عقل، افسردگی یا تومور مغزی یک ارزیابی جامع انجام خواهد داد.
سابقه پزشکی
ارزیابی با بررسی دقیق سابقه پزشکی آغاز خواهد شد. از آنجا که ممکن است فرد مبتلا به علت مشکلات حافظه نتواند اطلاعات کاملی در این مورد ارائه دهد. به همین خاطر یکی از اعضای خانواده، دوست یا فرد دیگری نیز باید همراه فرد در مطب حضور یابد. پزشک برای درک میزان از دست رفتن حافظه سؤالات متعددی را مطرح خواهد کرد.
معمولاً مواردی که ممکن است در حین معاینه فرد بررسی شود شامل موارد زیر می شود:
- نوع از دست دادن حافظه – کوتاه مدت یا بلند مدت
- چه زمانی مشکلات حافظه شروع شده و چگونه پیشرفت می کند
- عوامل محرکی مانند آسیب دیدگی سر، سکته مغزی یا جراحی
- سابقه خانوادگی به ویژه بیماری عصبی
- مصرف مواد مخدر و الکل
- علائم و نشانه های دیگر مانند سردرگمی، مشکلات تکلم، تغییر شخصیت و یا اختلال در توانایی مراقبت از خود
- تاریخچه تشنج، سردرد، افسردگی یا سرطان
معاینه فیزیکی
معاینه برای تشخیص یاد زدودگی ممکن است شامل بررسی رفلکس ها، عملکرد حسی، تعادلی و سایر جنبه های فیزیولوژیکی مغز و سیستم عصبی باشد.
آزمایشات شناختی
پزشک برای تشخیص احتمال ابتلا به یاد زدودگی وضعیت تفکر، قضاوت و حافظه اخیر و طولانی مدت فرد را مورد آزمایش قرار خواهد داد. او دانش شخص در مورد اطلاعات عمومی- مانند نام رئیس جمهور فعلی کشور – و همچنین اطلاعات شخصی و رویدادهای گذشته را بررسی می کند. پزشک همچنین ممکن است از فرد بخواهد لیستی از کلمات را بعد از او تکرار کند. ارزیابی حافظه می تواند به تعیین میزان از دست دادن حافظه و تشخیص موارد درمانی و مراقبتی مورد نیاز فرد کمک کند.
آزمایش های تشخیصی یاد زدودگی
پزشک برای تشخیص دقیق تر این اختلال ممکن است آزمایش های زیر را تجویز کند:
- شیوه های تصویربرداری مثل ام آر آی و سی تی اسکن برای بررسی ناهنجاری های مغزی یا آسیب دیدگی
- آزمایش خون برای بررسی احتمال عفونت، کمبودهای تغذیه ای و دیگر مسائل
- الکترو انسفالوگرام برای بررسی فعالیت تشنجی فرد
درمان یاد زدودگی
درمان یاد زدودگی بر تکنیک ها و راهکارهایی برای کمک به جبران مشکل حافظه و پرداختن به بیماری های اساسی که باعث فراموشی می شود، متمرکز خواهد بود.
کار درمانی
ممکن است نیاز باشد تا فرد مبتلا به یاد زدودگی با یک متخصص کاردرمانی کار کند تا اطلاعات جدیدی را برای جایگزینی آنچه از دست داده، یاد گرفته یا از خاطرات دست نخورده خود به عنوان پایه ای برای گرفتن اطلاعات جدید استفاده کند.
تمرینات حافظه نیز یکی از استراتژی هایی است که می تواند به سازماندهی اطلاعات، یادآوری و بهبود درک مکالمه های طولانی کمک کند.
داروها و مکمل ها برای درمان یاد زدودگی
در حال حاضر هیچ دارویی برای درمان اختلال یاد زدودگی وجود ندارد.
البته یاد زدودگی ناشی از سندرم ورنیک کورساکوف که به علت فقدان تیامین به وجود می آید را می توان با داروها و مکمل ها درمان کرد. درمان این بیماری شامل تغذیه مناسب و تجویز ویتامین ها می شود. البته در حین این درمان ها فرد باید از مصرف الکل خودداری کند تا آسیب بیشتری به حافظه وارد نشود. اکثر افراد دچار این اختلال نمی توانند حافظه از دست رفته خود را بازیابی کنند.
حمایت و پشتیبانی
زندگی با اختلال یاد زدودگی می تواند برای خود فرد مبتلا، دوستان و اطرافیان او خسته کننده باشد. افراد مبتلا به انواع شدید یاد زدودگی نیاز به حمایت و پشتیبانی مستقیم خانواده، دوستان یا مراقبان حرفه ای خواهند داشت.
صحبت با افرادی که بیماری فراموشی را درک می کنند می تواند تا حد زیادی به کنار آمدن با این بیماری کمک کند. همچنین می توانید از نصیحت ها و توصیه های این افراد برای زندگی با اختلال یاد زدودگی کمک بگیرید. بهتر است از پزشک در مورد گروه های مربوط به افراد مبتلا به این اختلال سؤال کنید و در صورت وجود در این گروه ها حضور فعال داشته باشید.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
احتمالاً بعد از بروز علائم فراموشی برای تشخیص و درمان به پزشک عمومی یا پزشک خانوادگی خود مراجعه خواهید کرد. پزشک نیز بعد از تشخیص شما را به متخصص اختلالات مغزی و سیستم عصبی (نورولوژیست) ارجاع خواهد داد.
از آن جایی که مدت زمان ملاقات با پزشک کوتاه بوده و حرف های زیادی برای گفتن خواهید داشت. در نتیجه بهتر است با آمادگی کامل به پزشک مراجعه کرده و از این زمان کوتاه نهایت استفاده را ببرید. بهتر است قبل از حضور در مطب موارد زیر را آماده کنید:
- لیستی از تمامی علائم و نشانه های بیماری را تهیه کنید. همه نشانه های مربوط و غیر مربوط به بیماری خود را یادداشت کرده و همراه خود داشته باشید.
- اطلاعات مهم شخصی را یادداشت کنید. بهتر است استرس ها و تغییرات اخیری که در زندگی تان افتاده است را یادداشت کنید.
- لیستی از تمامی داروهای مصرفی خود تهیه کنید. نام تمامی داروها، مکمل ها و ویتامین های که مصرف می کنید را همراه با میزان مصرف خود یادداشت کنید.
- دوست یا یکی از اعضای خانواده خود را همراه ببرید. گاهی اوقات به خاطر سپردن تمامی موارد و اطلاعاتی که پزشک در اختیارتان قرار می دهد، کار دشواری است. در نتیجه بردن همراه به یادآوری اطلاعات مهم و نکات کمک زیادی خواهد کرد.
- سؤالات خود را یادداشت کنید. تمامی سؤالات مربوط و غیر مربوطی که به ذهنتان رسیده و قصد پرسیدن آن ها از پزشک را دارید را یادداشت کرده و همراه خود به مطب ببرید.
سوالات بیمار از پزشک
بهتر است در مورد اختلال یاد زدودگی سؤالات زیر را مطرح کنید:
- علت احتمالی بروز علائم این بیماری چیست؟
- آیا علت دیگری برای بروز این عارضه وجود دارد؟
- برای تشخیص دقیق تر این بیماری نیاز به انجام چه آزمایشاتی خواهم داشت؟
- آیا انجام آزمایش های تشخیصی نیاز به آمادگی خاصی خواهد داشت؟
- آیا حافظه از دست رفته مجدداً باز خواهد گشت؟
- چه درمان هایی برای این اختلال وجود دارد؟
- کدام شیوه درمانی را با توجه به شرایط من توصیه می کنید؟
- دچار بیماری های دیگری هستم. چگونه می توانم این بیماری ها را در کنار هم مدیریت کنم؟
- آیا باید بعضی از فعالیت های خود را محدود کنم؟
- آیا بروشور یا برگه چاپ شده در مورد این بیماری وجود دارد؟ برای کسب اطلاعات بیشتر چه سایتی را مطالعه کنم؟
سوالات پزشک از بیمار
- چه زمانی برای اولین بار متوجه بروز مشکلات حافظه شدید؟
- آیا در آن زمان علائم دیگری را تجربه کرده اید؟
- آیا به سر شما ضربه وارد شده است؟ مثلاً تصادف رانندگی ، برخورد شدید خشونت در ورزش یا حمله؟
- آیا به نظر می رسد یک بیماری یا عارضه دیگر باعث از دست دادن حافظه شما شده است؟
- آیا چیزی به بهبود حافظه شما کمک می کند؟
- آیا به نظر می رسد که عاملی باعث کاهش حافظه شما می شود؟
- آیا مشکلات حافظه متناوب است یا ثابت؟
- آیا از دست رفتن حافظه بدتر شده یا ثابت می ماند؟
- آیا افت حافظه به طور ناگهانی بوده یا به تدریج روی داده است؟
نتیجه گیری
اختلال یاد زدودگی به از دست دادن خاطرات مانند واقعیت ها، اطلاعات و تجربیات فرد اشاره دارد. افراد مبتلا به اختلال یاد زدودگی که به آن سندرم amnestic نیز گفته می شود، هویت خود را به خاطر آورده و فقط در یادگیری اطلاعات جدید و ساختن خاطره های جدید در زندگی دچار مشکل می شوند. یاد زدودگی به علت آسیب دیدگی نواحی از مغز که در فرایند حافظه ضروری هستند به وجود می آید. برخلاف فراموش گذرا، یاد زدودگی می تواند یک آسیب جدی و همیشگی برای فرد مبتلا باشد.
در حال حاضر هیچ درمانی خاص برای فراموشی وجود ندارد اما استفاده از تکنیک های تقویت حافظه و پشتیبانی روانی می توانند به افراد مبتلا به یاد زدودگی و خانواده های آن ها تا حد زیادی کمک کنند.
آخرین دیدگاه‌ها