افزایش سطح آمونیاک خون بالاتر از حد طبیعی هیپرآمونمی نامیده می شود که این وضعیت می تواند منجر به بروز برخی علائم و عوارض احتمالی در بیماران شود. این در حالی است که سطح طبیعی آمونیاک خون به سن و جنسیت بیمار بستگی دارد، حتی می تواند از حدود 100 میکرومول در لیتر در نوزادان تا 16 میکرومول در لیتر در بزرگسالان پسر در بدو تولد متغیر باشد. اما افزایش سطح آمونیاک در خون با چه علائم و عوارضی همراه است؟ گزینه های درمانی برای سطح بالا بودن آمونیاک در خون کدامند؟ ما در این مقاله سعی کرده ایم هر آنچه که باید در مورد هیپرآمونمی بدانید را مورد بررسی قرار دهیم.
آمونیاک چیست؟
آمونیاک یک محصول زاید حاوی نیتروژن است که از هضم پروتئین در روده بزرگ و کوچک تولید می شود. در نهایت توسط کبد تجزیه و در طول ادرار از بدن خارج می شود. به طور طبیعی یک مقدار مشخصی از آمونیاک در خون وجود دارد. اما تجمع بیش از حد آمونیاک ممکن است به عنوان یک سم عصبی عمل کند که به سیستم عصبی آسیب می رساند یا بر آن تأثیر می گذارد. این در حالی است که افزایش سطح آمونیاک در خون می تواند با بروز عوارضی جدی و کشنده همراه باشد.
سطوح طبیعی آمونیاک در بدن انسان چقدر است؟
سطوح قابل قبول آمونیاک در بدن به سن و جنس فرد بستگی دارد. به طور کلی، محدوده طبیعی سطوح آمونیاک خون به شرح زیر است:
- نوزادان : 85-271 میکروگرم در دسی لیتر (50-159 میکرومول در لیتر)
- کودکان : 41-82 میکروگرم در دسی لیتر (24-48 میکرومول در لیتر)
- بزرگسالان زن : 19 تا 82 میکروگرم در دسی لیتر (11 تا 48 میکرومول در لیتر)
- بزرگسالان مرد : 26-94 میکروگرم در دسی لیتر (15-55 میکرومول در لیتر)
سطوح طبیعی و قابل قبول آمونیاک در خون بسته به آزمایشگاهی که نمونه خون را بررسی می کند ممکن است تا حدودی متفاوت باشد.
علل افزایش سطح آمونیاک در خون چیست؟
سطح بالای آمونیاک بیشتر به دلیل بیماری کبد ایجاد می شود. این مشکل همچنین می تواند ناشی از نارسایی کلیه و برخی اختلالات ژنتیکی باشد.
سطح آمونیاک بالاتر از حد طبیعی نشان می دهد که کبد فرد نمی تواند به طور موثر آمونیاک را آنطور که باید دفع یا پردازش کند و در نتیجه مواد زائد سمی ایجاد می شود. از آنجایی که آمونیاک برای مغز سمی است، سطح بالایی مشخصی از غلظت آمونیاک خون وجود ندارد. با این حال، غلظت خون بالاتر از 150 تا 200 میکرومول در لیتر بالا در نظر گرفته می شود. این وضعیت می تواند باعث از دست دادن عملکرد مغز و حتی مرگ شود.
سطح آمونیاک شما چگونه آزمایش می شود؟
سطح آمونیاک در خون را می توان با گرفتن نمونه خون آزمایش کرد. مقدار خون گرفته شده بر اساس سن متفاوت است. پس از جمع آوری، سطح آمونیاک در خون می تواند به سرعت افزایش یابد. مهمترین بخش فرآیند آزمایش، رساندن نمونه به آزمایشگاه در عرض 20 دقیقه یا قرار دادن نمونه بلافاصله روی یخ است.
چرا آمونیاک در خون وجود دارد؟
آمونیاک در روده بزرگ و روده کوچک ساخته می شود. سپس به سمت کبد حرکت می کند تا به اوره، یک محصول زائد، تبدیل شود. در افراد سالم، اوره از طریق کلیه ها و کبد و سپس از طریق ادرار از بدن دفع می شود. هر گونه اختلال در طی این فرایند می تواند منجر به افزایش سطح آمونیاک شود که این وضعیت به عنوان هیپرآمونمی نامیده می شود.
برخی از شرایطی که ممکن است سطح آمونیاک را افزایش دهند، عبارتند از:
- بیماری های کبدی (بیماری کبدی، سیروز)
- عفونت ( coli، عفونت های دستگاه ادراری)
- مصرف برخی داروها (اسید والپروئیک، کاربامازپین، سالیسیلات ها)
- آنسفالوپاتی کبدی: این وضعیت باعث تجمع آمونیاک در خون می شود که در نهایت به مغز می رسد و باعث سردرگمی می شود. گاهی اوقات، ممکن است منجر به کما یا مرگ نیز شود.
- سندرم ری (در کودکان): یک اختلال نادر در دوران کودکی و نوجوانی است که باعث آسیب به مغز و کبد می شود. اگرچه علت دقیق سندرم ری ناشناخته است، اما به نظر می رسد این بیماری بر کودکان مبتلا به ویروس هایی مانند آبله مرغان یا آنفولانزا که از آسپرین (سالیسیلات ها) برای درمان علائم خود استفاده می کنند، تأثیر می گذارد.
- نقص چرخه اوره (UCD): چرخه اوره یک مسیر متابولیکی است که آمونیاک سمی را به اوره تبدیل می کند. گروهی از اختلالات ژنتیکی نادر باعث کمبود جزئی یا کامل یکی از آنزیم های چرخه اوره می شود. بدون آنزیم های کافی، تبدیل آمونیاک به اوره به طور موثر صورت نمی گیرد.
علائم افزایش سطح آمونیاک در خون چیست؟
از آنجایی که آمونیاک یک نوروتوکسین است، علائم آمونیاک بیش از حد در خون می تواند به عنوان علائم عصبی حاد یا مزمن ظاهر شود. همچنین، علائم را می‌توان آنها را به شروع زودهنگام که بر نوزادان زیر ۷۲ ساعت تأثیر می‌گذارد و شروع دیررس که کودکان و بزرگسالان را تحت تأثیر قرار می‌دهند تقسیم کرد. علائم هیپرآمونمی با شروع زودرس عبارتند از:
- تحریک پذیری
- استفراغ
- خواب آلودگی
- هایپرونتیلاسیون
- مشکل در تنفس
علائم هیپرآمونمی دیررس، عبارتند از:
- تحریک پذیری
- استفراغ
- مشکل در راه رفتن
- آتاکسی
- عملکرد غیر طبیعی مغز
افزایش سطح آمونیاک در خون بالای 200 میکرومول می تواند منجر به بروز علائم زیر شود:
- تشنج
- کما
- مرگ
درمان سطوح بالای آمونیاک چیست؟
درمان سطوح بالای آمونیاک بستگی به علت اصلی هیپرآمونمی دارد. کاهش سطح آمونیاک در خون اولین هدف برای این وضعیت است. در نوزادان، پزشکان ممکن است جایگزین کردن شیر خشک با شیر حاوی پروتئین به محلول‌هایی که فقط گلوکز دارند را توصیه کند. هضم پروتئین ممکن است آمونیاک را افزایش دهد. همودیالیز گزینه دیگری است که آمونیاک را از خون فیلتر و جدا می کند.
علاوه بر آن به کودکان و بزرگسالان مبتلا به UCD توصیه می شود، مصرف غذاهای پروتئینی را قطع کنند. اگر این گزینه های درمانی در عرض 8 ساعت سطح آمونیاک در خون بیمار را کاهش ندهد، پزشک ممکن است همودیالیز را توصیه کند.
پزشکان افراد مبتلا به انسفالوپاتی کبدی را با استفاده از داروهای خوراکی برای کاهش تولید آمونیاک در روده درمان می کنند. این داروها حاوی قندهای لاکتولوز و لاکتیتول هستند که آمونیاک را در روده جذب می کنند. برخی از آنها عبارتند از:
لاکتولوز: (یک ملین برای درمان یبوست) یک درمان خط اول است که اغلب برای کاهش سطح آمونیاک در بیماران مبتلا به انسفالوپاتی کبدی تجویز می شود. این دارو با کشیدن آمونیاک از خون به روده بزرگ عمل می کند که از طریق مدفوع دفع می شود.
Xifaxan (ریفاکسمین): یک آنتی بیوتیک، اغلب برای سطوح بالای آمونیاک تجویز می شود، زیرا می تواند به کاهش آمونیاک ساخته شده در روده ها و بهبود عملکرد مغز کمک کند. اگر انسفالوپاتی کبدی در حین مصرف Xifaxan بهبود یابد، باید تا زمانی که پزشک توصیه کند مصرف شود.
افرادی که دارای اختلالات چرخه اوره هستند ممکن است به رژیم غذایی کم پروتئین برای کاهش میزان آمونیاک تولید شده توسط بدن نیاز داشته باشند. در موارد شدیدتر، بهتر است مصرف پروتئین محدود شود.
عوامل خطر برای سطوح بالای آمونیاک چیست؟
هیپرآمونمی وضعیتی است که می تواند همه افراد در همه سن را از نوزادان، کودکان و بزرگسالان درگیر کند. بیماری کبد، به ویژه سیروز کبدی، یکی از علل اصلی و 90 درصد موارد هیپرآمونمی در بزرگسالان است. عامل خطر اصلی دیگر هیپرآمونمی ابتلا به UCD مادرزادی است.
اما از آنجایی که افزایش سطح آمونیاک در خون بدون درمان سریع ممکن است منجر به فتق و یا التهاب مغز شود در صورت بروز این بیماری در مبتلایان به بیماری های کبدی، حتما باید سطح آمونیاک به طور مرتب کنترل شود. حتی بهتر است در صورت بروز علائم زیر سریعا به پزشک مراجعه شود:
- گیجی
- بی حالی
- تنفس سریع و پی در پی
سوالات متداول
میزان بروز هیپرآمونمی چقدر است؟ کارشناسان میزان دقیق هیپرآمونمی را نمی دانند. اما به نظر می رسد 1 در 250000 (ایالات متحده) و 1 در 440000 (بین المللی) از بیماران اختلالات چرخه اوره دارند که این وضعیت اغلب منجر به سطوح بالای آمونیاک می شود.
چگونه می توان از هیپرآمونمی جلوگیری کرد؟ بسیاری از بیماری های زمینه ای باعث افزایش سطح آمونیاک می شوند. با این که در تمامی موارد نمی توان از بروز افزایش سطح آمونیاک پیشگیری کرد اما به نظر می رسد خوردن یک رژیم غذایی مفید، ورزش و اجتناب از فعالیت هایی که ممکن است به کبد آسیب برسانند مانند نوشیدن الکل، مصرف داروهای بدون نسخه (OTC) می تواند کمک کننده و موثر باشد.
آیا مکمل هایی وجود دارد که از بروز و عود دوباره هیپرآمونمی جلوگیری کند؟ به نظر می رسد مصرف برخی مکمل ها مانند ال-کارنیتین، ال-اورنیتین-ال-آسپارتات و آرژنین در این موارد موثر باشند. قبل از مصرف هر مکملی با پزشک مشورت کنید چون احتمال تداخل دارویی این مکمل ها با سایر دارو ها وجود دارد.
وقتی سطح آمونیاک شما خیلی زیاد باشد چه اتفاقی می افتد؟ افزایش سطح آمونیاک می تواند باعث مشکلات جدی سلامتی از جمله گیجی، خستگی، کما و حتی مرگ شود.
سطوح بالای آمونیاک چه احساسی در شما ایجاد می کند؟ افزایش سطح آمونیاک می تواند باعث گیجی، بی قراری یا خواب آلودگی در فرد شود.
سطح بحرانی آمونیاک چیست؟ سطح بالایی امن از غلظت آمونیاک خون وجود ندارد. با این حال، غلظت بالای 200 میکرومول در لیتر، بالا در نظر گرفته می شود و می تواند منجر به از دست دادن عملکرد مغز و حتی مرگ شود.
سخن آخر
اگر شرایطی دارید که شما را در معرض خطر سطوح بالای آمونیاک در خون قرار می دهد، بهتر است برای پیشگیری از بروز احتمالی این وضعیت با پزشک خود مشورت کنید. عدم درمان به موقع هایپرآمونمی می تواند با بروز برخی عوارض جدی و خطرناک همراه باشد. پزشک می تواند به شما کمک کند تا علائم هشدار دهنده حمله را شناسایی کنید. چون سطوح بالای آمونیاک (هیپرآمونمی) می تواند منجر به علائمی مانند سردرد، استفراغ، کما و در برخی موارد حتی مرگ شود.
