انواع حافظه کدامند؟

به زبان ساده، حافظه شامل توانایی ذخیره و بازیابی اطلاعات در زمانی که افراد به آن نیاز دارند، است. اما انواع حافظه وجود دارند که عبارت‌اند از:

• حافظه فعال
• حافظه حسی
• حافظه بلند مدت
• حافظه کوتاه مدت

به طور کلی حافظه بلند مدت را می‌توان بیشتر به دو بخش حافظه ضمنی (یا ناخودآگاه) یا آشکار (یا آگاهانه) طبقه بندی کرد. خاطرات و روزهای گذشته ما، در واقع بخش مهمی از شخصیت ما را تشکیل می‌دهند. با این حال ما به صورت آگاهانه به نحوه عملکرد حافظه فکر نمی‌کنیم. حافظه پدیده‌ای است که شامل چندین فرآیند است و می‌تواند به انواع مختلفی تقسیم شود که هر یک نقش مهمی در حفظ و یادآوری اطلاعات دارند.

دسته بندی انواع حافظه

سال‌هاست که محققان و کارشناسان درباره طبقه ‌بندی حافظه در انسان بحث کرده‌اند. بسیاری از کارشناسان معتقدند که چهار دسته اصلی حافظه وجود دارد. همه انواع دیگر حافظه‌ به طور معمول در این چهار دسته اصلی قرار می‌گیرند. گاهی اوقات حافظه به مراحل و فرآیندهای جداگانه‌ای نیز طبقه بندی می‌شود.

افرادی که حافظه را تنها به دو نوع متمایز، یعنی حافظه ضمنی و حافظه آشکار طبقه بندی می‌کنند، بر این باورند که انواع دیگر خاطرات مانند خاطرات حسی، کوتاه مدت و بلند مدت جزو، انواع حافظه نیستند، بلکه شامل مراحل حافظه هستند. ابتدا به حافظه حسی در انسان اشاره می‌کنیم.

حافظه حسی

حافظه حسی به شما این امکان را می‌دهد که پس از پایان تحریک، اطلاعات حسی را به خاطر بسپارید. محققانی که حافظه را بیشتر بر اساس مراحل آن طبقه بندی می‌کنند تا انواع حافظه، معتقدند که تمام خاطرات دیگر با شکل گیری خاطرات حسی شروع می‌شوند. به طور معمول حافظه حسی انسان فقط برای دوره‌های کوتاهی اطلاعات را نگه می‌دارد.

به خاطر سپردن حس لمس شدت یا صدایی که آن را به صورت گذرا شنیده‌اید، بر عهده حافظه حسی است. وقتی یک تجربه حسی مدام تکرار می‌شود و شما شروع به پیوند دادن سایر حافظه‌ها به آن می‌کنید، در واقع تجربه حسی در حافظه حسی شما باقی نمی‌ماند. این تجربه ممکن است به حافظه کوتاه مدت شما یا به طور دائمی به حافظه بلند مدت شما منتقل شود.

سه نوع حافظه حسی وجود دارد:

• حافظه حسی نمادین که از طریق حس بینایی به دست می‌آید.
• حافظه پژواک، که از طریق حس شنوایی به دست می‌آید.
• حافظه لمسی که از طریق حس لمس به دست می‌آید.

هر کدام از این بخش‌ها به طرق مختلف به انسان کمک می‌کنند. حافظه بعدی که به آن اشاره می‌کنیم، حافظه کوتاه مدت نام دارد.

حافظه کوتاه مدت

همانطور که از نام این حافظه پیداست، حافظه کوتاه مدت به شما این امکان را می‌دهد که اطلاعات خاصی را در مورد هر چیزی، برای مدت کوتاهی به خاطر داشته باشید. حافظه کوتاه مدت به عنوان یکی از انواع حافظه به اندازه حافظه حسی زودگذر نیست، اما به اندازه حافظه بلند مدت نیز ماندگار نیست. حافظه کوتاه مدت به عنوان حافظه اولیه یا فعال نیز شناخته می‌شود.

طبق نتایج حاصل از تحقیقات می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که خاطرات کوتاه مدت فقط حدود 30 ثانیه دوام می‌آورند. وقتی خطی از کتاب یا رشته‌ای از اعداد را می‌خوانید که باید آن را به خاطر بسپارید، در اصل حافظه کوتاه مدت شما است که شروع به کار می‌کند.

شما می‌توانید به کمک تکرار، اطلاعات مورد نیاز را در حافظه کوتاه مدت خود نگه دارید. به عنوان مثال، اگر نیاز به یادآوری رشته‌ای از اعداد دارید، ممکن است تا زمانی که آنها را در جایی یادداشت نکنید، نیاز باشد که آنها را با خود تکرار کنید. با این حال، اگر از شما خواسته شود که آن اعداد را حدود 10 دقیقه پس از یادداشت کردن آنها به خاطر بیاورید، به احتمال زیاد نمی‌توانید.

حافظه کاری یا فعال

حافظه کاری به عنوان یکی از انواع حافظه نوعی حافظه است که شامل اطلاعات فوری و اندکی است که فرد به طور فعال هنگام انجام وظایف شناختی از آن استفاده می‌کند. در حالی که برخی از کارشناسان حافظه فعال را چهارمین نوع متمایز از حافظه می‌دانند، با این حال حافظه فعال می‌تواند در طبقه بندی، زیر مجموعه حافظه کوتاه مدت قرار گیرد.

در بسیاری از موارد، حافظه کاری و حافظه کوتاه مدت حتی به جای یکدیگر استفاده می‌شوند. با این حال برخی افراد تمایل دارند که این حافظه را بخشی مستقل فرض کنند.

حافظه بلند مدت

ما اکثریت قریب به اتفاق خاطرات زندگی‌مان را در حافظه بلند مدت خود ذخیره می‌کنیم . هر خاطره‌ای را که بتوانیم پس از 30 ثانیه به خاطر بیاوریم، می‌توانیم به عنوان بخشی از حافظه بلند مدت خود حساب کنیم. این خاطرات از نظر اهمیت متفاوت هستند.

اطلاعات و خاطرات حافظه بلند‌ مدت از یادآوری نام چهره یک فرد در کافی شاپ مورد علاقه شما تا سایر اطلاعات مهم مانند تولد یک دوست یا همسر یا آدرس خانه متفاوت است. هیچ محدودیتی برای اینکه حافظه بلند مدت ما تا چه مدت و به چه اندازه‌ای اطلاعات را ذخیره کند، وجود ندارد.

در واقع ما می‌توانیم حافظه بلند مدت را به دو دسته اصلی تقسیم کنیم: حافظه بلند مدت آشکار و ضمنی.

حافظه بلند مدت آشکار یا آگاهانه

حافظه بلند مدت آشکار به عنوان یکی از انواع حافظه، شامل اطلاعاتی است که ما آگاهانه و عمداً برای یادآوری آنها زمان صرف می‌کنیم. حافظه آشکار می‌تواند شامل اطلاعاتی مانند تاریخ تولد بهترین دوست یا شماره تلفن خود فرد باشد. این اطلاعات در اغلب موارد شامل نقاط عطف مهم زندگی فرد می‌شود.

مواردی مانند رویدادهای دوران کودکی، تاریخ فارغ التحصیلی، یا کارها و اطلاعات آکادمیکی که در مدرسه آموخته‌اید، بخشی از حافظه بلند مدت آشکار هستند. به طور کلی، خاطرات آشکار یا آگاهانه می‌توانند اپیزودیک یا معنایی باشند. خاطرات اپیزودیک در قسمت‌های خاصی از زندگی شکل گرفته است (مثلاً اولین باری که دوچرخه سواری کردید یا اولین روز مدرسه).

به طور کلی خاطرات معنایی شامل حقایق کلی و پاره‌هایی از اطلاعات است که در طول سال‌ها شکل پیدا کرده‌اند. به عنوان مثال، وقتی یک مسئله را به صورت تصادفی در حین پر کردن جدول کلمات متقاطع به یاد می‌آورید، آن خاطره را از حافظه معنایی خود به آگاهی انتقال می‌دهید.

مشکلاتی مانند ابتلا به بیماری آلزایمر وجود دارند که به شدت بر حافظه بلند مدت آشکار تأثیر می‌گذارند.

حافظه بلند مدت ضمنی یا ناخودآگاه

فرد نمی‌تواند در حافظه بلند مدت ضمنی یا ناخودآگاه خود به اندازه حافظه بلند مدت آشکار دخالت داشته باشد. خاطرات ضمنی به طور ناخودآگاه شکل می‌گیرند و ممکن است بر نحوه تفکر و رفتار فرد تأثیر بگذارند. هنگامی که ما در حال یادگیری مهارت‌های حرکتی مانند راه رفتن یا دوچرخه سواری هستیم، حافظه ضمنی نیز در ماجرا درگیر می‌شود.

در صورتی که در 10 سالگی یاد گرفتید که چگونه دوچرخه سواری کنید ولی در ۲۰ سالگی نیز مجدداً شروع به دوچرخه سواری کنید، حافظه ضمنی به شما کمک می‌کند تا نحوه دوچرخه سواری را دوباره به خاطر بیاورید. به این ترتیب با وجود اینکه چند سال از آخرین دوچرخه سواری شما گذشته است، با این حال می‌توانید دوباره دوچرخه سواری کنید‌.

چرا انواع حافظه وجود دارند؟

به طور کلی انواع حافظه دارای وظایف مهمی هستند. همه این حافظه‌ها عملکردهای مختلفی دارند. حافظه کوتاه مدت به شما این امکان را می‌دهد که اطلاعات را در یک لحظه پردازش و درک کنید. وقتی یک پاراگراف از یک کتاب را می‌خوانید و آن را درک می‌کنید، این حافظه کوتاه مدت شما است که به شما کمک می‌کند.

با ارزش ترین و مهم ترین خاطرات شما در حافظه بلند مدت نگهداری می‌شوند. حافظه بلند مدت شما نحوه راه رفتن، صحبت کردن، دوچرخه سواری و انجام فعالیت‌های روزانه را در خود نگهداری می‌کند. علاوه براین حافظه بلند مدت به شما این امکان را می‌دهد که تاریخ رویدادها و حقایق مهم را به خاطر داشته باشید و به خاطر بیاورید.

در فعالیت‌های روزمره، مطمئناً بیشتر از هر بخشی، به حافظه بلند مدت خود متکی هستید. از بیدار شدن از خواب و مسواک زدن گرفته تا سوار شدن به اتوبوس برای رفتن به محل کار و بازگشت به خانه، یادآوری همه این مراحل توسط حافظه بلند مدت شما به انجام می‌رسد‌. بدون وجود حافظه بلند مدت، زندگی بسیار دشوار و حتی غیر ممکن می‌شود‌.

نحوه ذخیره اطلاعات و خاطرات در مغز

خاطرات در سه مرحله مجزا در ذهن ما ایجاد می‌شوند. فرآیند ذخیره اطلاعات با رمزگذاری شروع می‌شود. رمزگذاری روشی است که به کمک آن محرک‌ها و اطلاعات خارجی به مغز انسان وارد می‌شوند. این فرآیند می‌تواند از طریق هر یک از حواس پنج گانه انسان رخ دهد.

مرحله بعدی شامل ذخیره سازی است. در طول این مرحله، اطلاعاتی مانند اطلاعات حافظه حسی و کوتاه مدت که دریافت می‌کنیم، به طور خلاصه ذخیره می‌شوند. علاوه براین اطلاعات می‌توانند به طور دائمی، مانند اطلاعات حافظه بلند مدت، ذخیره شوند. مرحله آخر فراخوانی است.

یادآوری یا فراخوانی، شامل توانایی ما برای بازیابی اطلاعاتی است که قبلاً در ذهن ما ذخیره شده‌اند. از جمله این فرآیندها شامل نحوه تبدیل حافظه حسی به حافظه کوتاه مدت یا حافظه کوتاه مدت به حافظه بلند مدت است. به کمک فراخوانی می‌توانیم از اطلاعاتی که قبلا در حافظه بلند مدت خود ذخیره کرده‌ایم، استفاده کنیم.

آیا می‌توان انواع حافظه را بهبود بخشید؟

شکایت از ضعف حافظه یکی از پرتکرارترین مشکلاتی است که افراد با آن درگیر هستند. وقتی می‌خواهیم اطلاعاتی را که رمزگذاری و ذخیره کرده‌ایم به خاطر بیاوریم ولی نمی‌توانیم این کار را انجام دهیم، در واقع حافظه‌مان از کار افتاده است. خبر خوب این است که می‌توان حافظه خود را بهبود بخشید و مشکلات فرآیند رمزگذاری، ذخیره و به خاطر آوردن اطلاعات را کاهش داد. به طور خلاصه، نکات زیر می‌توانند به شما در بهبود حافطه‌تان کمک کنند:

مراقب سلامتی بدن خود باشید. اگر با مصرف یک رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم و خواب کافی از بدن خود مراقبت کنید، سلامت مغز خود را بهبود می‌بخشید. این مسئله به شما کمک می‌کند تا خاطرات را بهتر پردازش کنید و به یاد آورید. به ذهن خود ورزش بدهید. روش‌های مختلفی وجود دارند که به کمک آنها می‌توان به ذهن خود تمرین داد تا بهتر از قبل عمل کند.

همچنین برای برنامه ریزی می‌توانید از تقویم استفاده کنید. در واقع با استفاده از تقویم‌ها و نرم افزارهای برنامه ریزی، فضای حافظه را در مغزتان افزایش می‌دهید تا چیزهای کوچکی مانند فهرست‌های خرید و زمان ملاقات را به خاطر بسپارید. سعی کنید که از نظر ذهنی فعال بمانید. خواندن، نوشتن و یادگیری مداوم به شما کمک می‌کند تا از نظر ذهنی فعال بمانید.

به طور کلی اگر بتوانید ذهن خود را به کار بگیرید، می‌توانید وضعیت مغزی خود را به خوبی بهبود ببخشید.