طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، بیش از ۳۸ میلیون نفر در جهان با ویروس HIV زندگی می‌کنند و هر سال حدود ۱٫۳ میلیون مورد جدید ابتلا ثبت می‌شود.
اگرچه درمان آنتی‌رتروویروسی (ART) توانسته تا نرخ مرگ‌ومیر ناشی از ایدز را در دو دهه اخیر تا بیش از ۵۰ درصد کاهش دهد؛ اما همچنان این بیماری درمان قطعی ندارد و بیماران باید تا پایان عمر دارو مصرف کنند.
در این میان، مطالعات نوین روی پیوند سلول‌های بنیادی، امید تازه‌ای را در میان جامعه علمی برانگیخته است. مواردی از درمان طولانی‌مدت یا حتی حذف نشانه‌های ویروس در بدن بیماران گزارش شده که چشم‌انداز جدیدی برای مقابله با HIV ترسیم می‌کند.
این دستاوردها، اگرچه محدود و پرهزینه‌اند؛ اما نشان می‌دهند پژوهش در زمینه سلول‌های بنیادی می‌تواند به کشف کلید درمان قطعی HIVمنجر شود؛ موضوعی که اکنون در کانون توجه مراکز تحقیقاتی بزرگ قرار دارد.
موفقیت‌های ثبت‌شده در درمان HIV با سلول‌های بنیادی
- سلول‌های بنیادی به دلیل توانایی بی‌نظیرشان در تبدیل به انواع سلول‌های بدن، به ابزاری جذاب برای درمان بیماری‌های صعب‌العلاج تبدیل شده‌اند. در حوزه HIV چند مورد مشهور توجه جهانی را جلب کرده است: تیموتی ری براون (بیمار برلینی) نخستین فردی بود که پس از دو پیوند سلول‌های بنیادی برای درمان سرطان خون، بیش از ۱۳ سال بدون نشانه‌های HIV زندگی کرد.
- آدام کاستلیو (بیمار لندنی) نیز پس از یک پیوند، ART را در سال ۲۰۱۷ متوقف کرد و اکنون بیش از ۴ سال است که عاری از نشانه‌های بیماری است.
- در نیویورک، زنی میانسال با پیوند سلول‌های بند ناف و سلول‌های بنیادی خویشاوندش، یک سال و نیم پس از توقف ART نشانه‌ای از ویروس ندارد.
این نمونه‌ها هرچند نادر به دانشمندان نشان داده‌اند که حذف پایدار HIVاز بدن امکان‌پذیر است؛ به شرطی که شرایط اهدا، نوع درمان و پاسخ بدن بیمار دقیقاً کنترل شود.
چالش‌ها و محدودیت‌های پیوند سلول‌های بنیادی در HIV
با وجود امیدهای تازه، پیوند سلول‌های بنیادی هنوز راه‌حل فراگیر HIV نیست. نخست این روش پرریسک است؛ سلول‌های اهداشده می‌توانند بدن گیرنده را به‌عنوان عامل خارجی شناسایی و به بافت‌های او حمله کنند (بیماری پیوند علیه میزبان). دوم، بیماران در فاصله آماده‌سازی و دریافت پیوند، به‌شدت در معرض عفونت قرار می‌گیرند.
سوم، هزینه سنگین و نیاز به تجهیزات پیشرفته باعث می‌شود این روش برای میلیون‌ها مبتلا در سراسر جهان قابل اجرا نباشد. نمونه شکست‌خورده بوستون در سال ۲۰۱۲ نیز هشدار داد که حتی پس از پیوند، احتمال بازگشت ویروس وجود دارد؛ بنابراین دانشمندان این رویکرد را نه به‌عنوان درمان استاندارد، بلکه به‌عنوان یک «پروتکل پژوهشی» دنبال می‌کنند.
با این حال، همین مطالعات در حال روشن کردن مسیرهای نوآورانه‌ای است؛ مثلاً ترکیب سلول‌های بنیادی با ویرایش ژن یا داروهای جدید که شاید در آینده به درمان ایمن‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تر HIV منجر شود.
