آنچه در مورد آزمایش لیپاز باید بدانید!

آزمایش لیپاز (Lipase) که به عنوان آزمایش لیپاز سرم نیز شناخته می شود، به پزشک نشان می دهد که آیا سطح لیپاز بالا است یا خیر. سطوح بالای لیپاز در خون  نشان دهنده وجود مشکل در پانکراس یا ابتلا به بیماری التهابی دیگری است. همچنین پزشک معمولا همزمان با آزمایش لیپاز، سطح آنزیم دیگری به نام آمیلاز را نیز بررسی می کند. بررسی سطح آنزیم آمیلاز در خون اطلاعات بیشتری را در اختیار پزشک قرار داده و به تشخیص اختلال پانکراس کمک می کند.

اگر پزشک در مورد ابتلا یک بیمار به پانکراتیت مشکوک باشد، یک آزمایش خون ساده برای بررسی سطوح بالای لیپاز در خون تجویز می کند. لیپاز یکی از آنزیم های مهمی است که توسط لوزالمعده برای کمک به هضم چربی ها تولید می شود. همچنین لیپاز نوعی آنزیم محلول در آب است که تری گلیسریدها را به گلیسرول و اسید چرب تبدیل می کند. این عمل مهم لیپولیز نام دارد. در واقع در عمل لیپولیز چربی ها به واحدهای کوچکتر شکسته می شوند تا روده بتواند آنها را جذب کند. هر گونه التهاب یا آسیب به پانکراس می تواند باعث انتشار لیپاز در جریان خون شود.

پانکراتیت حاد معمولاً در نتیجه سوء مصرف الکل یا انسداد مجرای صفراوی رخ می دهد. بررسی دقیق تاریخچه بیمار و مطالعات آزمایشگاهی مناسب به پزشک کمک می کند تا علت بیماری را به طور دقیق شناسایی کند. اندازه گیری سطح آمیلاز و لیپاز سرم بهترین راه برای تأیید تشخیص پانکراتیت حاد است. همچنین سونوگرافی و توموگرافی کامپیوتری نیز روش های دیگری هستند که می توانند به پزشک در انتخاب بهترین رویکرد درمانی کمک کنند. شناسایی سریع بیمارانی که نیاز به مراقبت های ویژه یا مشاوره تخصصی دارند بسیار مهم است. درمان هایی مانند ساکشن معده و یا مصرف آنتی کولینرژیک ها می تواند علائم بیماری یا نیاز بستری شدن در بیمارستان را در بیماران مبتلا به پانکراتیت حاد کاهش دهد. با مراقبت های خوب و مناسب، اکثر بیماران روند بهبودی خوبی دارند.

مطالعه بیشتر: غذاهای مناسب برای سلامت پانکراس

چه زمانی به آزمایش لیپاز نیاز داریم؟

افزایش بروز پانکراتیت، همراه با گزینه های درمانی جدید، چالشی را برای پزشکان ایجاد می کند. بررسی ها نشان می دهد که بین سال های 1960 و 1980، بروز پانکراتیت حاد 10 برابر افزایش یافته است. نرخ مرگ و میر بیماران در اثر ابتلا به پانکراتیت به 2 تا 9 درصد می رسد. مراجعه به موقع به مراکز درمانی باعث می شود تا پزشک بتواند بهترین رویکرد درمانی را انتخاب کند. اگرچه پانکراتیت حاد دلایل متعددی دارد، ولی شایع ترین علل آن سوء مصرف الکل و انسداد مجاری صفراوی مربوط به سنگ کلیه هستند. این دو وضعیت 60 تا 80 درصد از کل موارد پانکراتیت حاد را به خود اختصاص می دهد.

بیماران مبتلا به پانکراتیت حاد همراه با درد خفیف یا شدید در پهلو، پشت یا هر دو به پزشک مراجعه می کنند. درد به صورت ثابت وجود دارد و زمانی که بیمار به پشت خوابیده است بدتر می شود. هنگامی که بیمار در وضعیت نشسته قرار می گیرد، ممکن است درد کمی کاهش بیابد. مصرف یک وعده غذایی سنگین اغلب باعث ایجاد درد می‌شود. تهوع و استفراغ در 75 تا 90 درصد بیماران وجود دارد. پانکراتیت صفراوی معمولاً در افراد مسن رخ می دهد.

عوارض پانکراتیت حاد در عرض دو هفته پس از شروع درد رخ می‌دهد. عفونت ثانویه پانکراس شایع ترین علت مرگ در پانکراتیت حاد است که 70 تا 80 درصد مرگ و میرها را به خود اختصاص می دهد. عوارض اغلب به صورت نارسایی سیستم های قلبی عروقی، ریوی و کلیه ظاهر می شود. عوارض قلبی عروقی اغلب به شکل کاهش مقاومت عروقی است. نارسایی ریوی به شکل بیماری بسیار خطرناک سندرم دیسترس تنفسی ظاهر می شود. نارسایی حاد کلیوی یکی دیگر از عوارض پانکراتیت حاد است که با افزایش دو برابری کراتینین مشخص می شود.

مطالعه بیشتر: علت بالا رفتن کراتینین چیست؟

به طور کلی اگر فرد علائم اختلال لوزالمعده یا بیماری پانکراتیت را نشان دهد، معمولاً پزشک آزمایش لیپاز را تجویز می کند.

برخی از مهمترین این علائم عبارتند از:

• کمر درد
• کاهش وزن
• کمبود اشتها
• مدفوع چرب
• افزایش ضربان قلب
• درد شدید در قسمت بالای معده
• حالت تهوع با یا بدون استفراغ

پزشک ممکن است برای کمک به تشخیص بهتر آزمایش آمیلاز را در کنار آزمایش لیپاز تجویز کند. نتایج آزمایش آمیلاز نشان می دهد که آیا فرد به بیماری پانکراس مبتلا است یا خیر.

بین 50 تا 90 درصد بیماران علائم اسپاسم عضلات شکم همراه با درد در قسمت چپ بدن دارند. علائم دیگر تب، تاکی کاردی و یرقان یا زردی است. اغلب بیمار در هنگام مراجعه بی قرار و دچار کم آبی بدن هستند.

پزشک پس از تشخیص،  می‌تواند از آزمایش‌های لیپاز و آمیلاز برای نظارت بر درمان بیماری استفاده کند. مزایای آزمایش آمیلاز این است که به سرعت انجام می شود، نتایج به راحتی به دست می آیند و کم هزینه است.

مطالعه بیشتر: آزمایش خون پانکراتیت چیست؟

آزمایش لیپاز چگونه انجام می شود؟

آزمایش Lipase که برای بررسی بیماری های لوزالمعده انجام می شود، مانند هر آزمایش خون ساده دیگری است. تکنسین ابتدا نواری را دور بازوی بیمار می بندد تا خون در داخل رگ جمع شود. سپس تکنسین یک ورید را انتخاب می کند، ناحیه با کمک الکل ضدعفونی می شود و سپس با یک سرنگ کوچک خون می گیرد. هنگامی که سوزن داخل یا خارج پوست می شود ممکن است کمی احساس سوزش کنید. این سوزش معمولا کمتر از پنج دقیقه طول می کشد. سپس تکنسین نمونه خون را به آزمایشگاه می فرستد، جایی که سطح لیپاز اندازه گیری و آنالیز می شود.

زمان دریافت نتایج بسته به امکانات آزمایشگاه متفاوت است. پزشک آزمایشگاه معمولا به صورت تخمینی به شما اطلاع می دهد که چه زمانی می توانید نتایج را دریافت کنید.

به طور کلی انجام آزمایش خون خطر بسیار کمی دارد. ممکن است در نقطه ای که سرنگ وارد شده، درد خفیف یا کبودی داشته باشید، اما بیشتر علائم به سرعت از بین می روند. آنزیم لیپاز را می توان در ادرار نیز اندازه گیری کرد. آزمایش ادرار لیپاز معمولاً در هر زمانی از روز انجام می شود و نیاز به آمادگی خاصی ندارد.

مطالعه بیشتر: آزمایش خون و 10 مورد از مهمترین آن

آمادگی قبل آزمایش لیپاز چیست؟

آزمایش Lipase نیاز به آمادگی چندانی ندارد. در این آزمایش نیز مانند هر آزمایش پزشکی دیگری باید توصیه ها و دستورالعمل های پزشک خود را دنبال کنید. پزشک معمولاً از شما می‌خواهد که برای مدت زمان مشخصی، معمولاً بین 8 تا 12 ساعت، قبل از آزمایش از خوردن یا نوشیدن هر چیزی به جز آب خودداری کنید.

در صورت مصرف هر گونه دارو یا مکمل حتما موضوع را به پزشک خود اطلاع دهید. زیرا برخی از داروها می توانند در نتایج آزمایش لیپاز اختلال ایجاد کنند.

نتایج آزمایش لیپاز چه چیزی را نشان می دهد؟

محدوده های معمولی برای نتایج آزمایش، بسته به عوامل زیر متفاوت است:

• سن
• روش تست
• سابقه سلامت
• رابطه ی جنسی

به دلیل واریانس، بهتر است که نتایج را با پزشک خود در میان بگذارید. زیرا ممکن است همین نتیجه در یک فرد نشان دهنده وجود مشکل باشد ولی در فرد دیگر خیر.

سطح Lipase در نتایج آزمایشگاه معمولاً بر حسب واحد در لیتر (U/L) خون نشان داده می شود.

همچنین محدوده های معمولی می تواند به دلیل سطح امکانات آزمایشگاهی متفاوت باشد. در برخی از مراکز، محدوده لیپاز مرجع برای بزرگسالان زیر 60 سال 10-140 U/L است. برای بزرگسالان بالای 60 سال، محدوده طبیعی 24-151 U/L در نظر گرفته می شود. اگر سطح لیپاز یک فرد بسیار بالا و 3 تا 10 برابر مقدار مرجع باشد می تواند نشان دهنده ابتلا فرد به پانکراتیت حاد باشد.

مقدار لیپاز در خون معمولا بسیار اندک است. آسیب دیدن سلول های لوزالمعده باعث افزایش سطح غلظت لیپاز در خون می شود. به طوری که گاهی مقدار لیپاز در خون در عرض 3 تا 6 ساعت به حدود سه برابر می رسد. سطوح بالای لیپاز ممکن است تا ۲ هفته همچنان بالا باقی بماند. همچنین سطوح بالای لیپاز می تواند نشان دهنده مشکلات دیگری مانند کلیه ها یا روده باشد.

مطالعه بیشتر: لیپاز بالای شیر مادر

خطرات بالا یا پایین بودن سطح لیپاز

آنزیم لیپاز در خون معمولا سطح ثابت و اندکی دارد. بنابراین هر گونه سطوح غیرمعمول لیپاز که بسیار بالا یا پایین باشد، می تواند نشان دهنده وجود یک بیماری یا مشکل در بدن باشد.

به عنوان مثال پایین بودن سطوح لیپاز به طور قابل توجهی آسیب دائمی به سلول های پانکراس تولید کننده لیپاز را نشان می دهد. این وضعیت می تواند ناشی از اختلالات طولانی مدت، مانند پانکراتیت مزمن یا فیبروز کیستیک باشد.

افزایش سطح لیپاز می تواند نشان دهنده ابتلا به تعدادی از بیماری های زیر باشد، مانند:

• سیروز
• نارسایی کلیه
• بیماری سلیاک
• پانکراتیت حاد
• زخم لوزالمعده
• سرطان پانکراس
• سنگ کیسه صفرا
• گاستروانتریت یا التهاب ویروسی معده
• کوله سیستیت یا التهاب ناگهانی کیسه صفرا
• وجود هر گونه مشکل در روده، مانند انسداد روده

بیماری ها و افزایش سطح لیپاز

آزمایش لیپاز عموما برای تشخیص بیماری های لوزالمعده به کار می رود. اما با این حال بیماری های دیگری نیز هستند که می توانند سطح لیپاز خون را به طرز قابل توجهی افزایش دهند. بنابراین بالا بودن سطح لیپاز خون همیشه به معنای ابتلا به مشکلات لوزالمعده نیست.

بیماری های خاصی که می توانند منجر به سطوح بالای لیپاز شوند، عبارتند از:

• انسداد روده
• بیماری سلیاک
• التهاب غدد بزاقی
• سرطان پانکراس
• بیماری زخم معده
• التهاب کیسه صفرا
• بیماری های کلیوی
• انسداد مجرای پانکراس
• پانکراتیت یا تورم پانکراس حاد یا مزمن

همچنین مصرف برخی از داروها نیز ممکن است منجر به افزایش سطح لیپاز شود. از جمله:

• کدئین
• مورفین
• ایندومتاسین
• داروهای کولینرژیک
• دیورتیک های تیازیدی
• برخی از قرص های ضد بارداری

چگونه سطح لیپاز را کاهش دهیم؟

پس از اینکه پزشک علت افزایش سطح لیپاز را تشخیص داد، درمان هایی را برای کاهش سطح لیپاز تجویز می کند.

پانکراتیت حاد یکی از شایع ترین مشکلات مرتبط با سطوح بالای لیپاز در خون است. در صورت مراجعه به موقع به پزشک و تشخیص بیماری در مراحل اولیه، درمان شامل موارد زیر خواهد بود:

• تزریق مایعات داخل وریدی
• شروع یک رژیم غذایی ملایم
• تجویز داروهایی برای کنترل درد

پزشک همچنین هرگونه بیماری زمینه‌ای مانند سنگ‌های صفراوی یا افزایش سطح کلسیم که باعث ابتلا به پانکراتیت می شوند، را درمان می‌کند. مصرف برخی از داروها می توانند باعث ابتلا به پانکراتیت حاد شوند. در این صورت پزشک نوع یا مقدار مصرف دارو را تغییر می دهد.

بیمار می تواند با رعایت یک رژیم غذایی مناسب و اجتناب از مصرف الکل خطر ابتلا به پانکراتیت حاد را تا حد بسیار زیادی کاهش دهد.

اگر افزایش سطح لیپاز در اثر ابتلا به پانکراتیت حاد و یا هر بیماری زمینه‌ای دیگری باشد، پیگیری درمان باعث می شود سطح انزیم دوباره به محدوده معمولی بازگردد.

سخن آخر

به طور کلی لیپاز نوعی پروتئین است که توسط پانکراس، اندامی که در نزدیکی معده قرار دارد، ساخته می شود. لیپاز در هضم چربی ها به بدن کمک می کند. وجود مقدار کمی لیپاز در خون طبیعی است. اما، سطوح بالای لیپاز می تواند به معنای ابتلا به پانکراتیت، التهاب لوزالمعده یا نوع دیگری از بیماری پانکراس باشد. آزمایش خون رایج ترین روش برای اندازه گیری سطح لیپاز در خون است. اما آزمایش لیپاز با نام های لیپاز سرم و LPS نیز شناخته می شود.

آزمایش لیپاز یک آزمایش نسبتا غیر تهاجمی است و هیچ عارضه ای برای سلامت افراد ایجاد نمی کند. نتایج آزمایش می‌تواند در تشخیص پانکراتیت حاد و سایر مشکلات مؤثر بر پانکراس به پزشک کمک کند. تشخیص و درمان پانکراتیت حاد در مراحل اولیه می تواند از مزمن شدن این بیماری پیشگیری کند.