مونوکسید کربن، قاتل خاموش

مونوکسید کربن یک قاتل خاموش است. نه بو، نه مزه و نه صدا دارد. نه انسان و نه حیوانات نمی توانند کربن مونوکسید موجود در محیط را تشخیص دهند. مونوکسید کربن، یک گاز کشنده است. مونوکسید کربن یا CO محصول جانبی فرآیند احتراق است. تمام وسایل خانگی گاز سوز مستعد انتشار گاز کشنده کربن مونوکسید هستند. به همین دلیل باید نسبت به استاندارد بودن و ایمنی وسایل گاز سوز خانگی مطمئن بود. هر خانه ای باید دارای زنگ خطر و هشدار دهنده مونوکسید کربن باشد.

هموگلوبین، مولکولی در گلبول های قرمز خون است که اکسیژن را از ریه ها به بافت های سراسر بدن منتقل کرده و دی اکسید کربن را از بافت ها به سمت ریه ها برمی گرداند.

کربن مونوکسید بیش از 200 برابر آسان تر از اکسیژن به هموگلوبین متصل می شود، بنابراین در صورت وجود مونوکسید کربن در محیط، اکسیژن نمی تواند به هموگلوبین متصل شود. در واقع تمام جایگاه های اتصال با مونوکسید کربن جایگزین می شود.

در نتیجه سلول های بدن از اکسیژن محروم شده و قسمت های آسیب دیده می میرند. بدن انسان به اکسیژن نیاز دارد، اما هیچ نیازی به مونوکسید کربن ندارد. تنفس مونوکسید کربن‌ نه تنها بی فایده، بلکه برای بدن کشنده است. افرادی که در معرض مونوکسید کربن قرار می گیرند، دچار مشکلات و علائمی مانند سرگیجه می شوند. ولی نمی دانند به چه علت دچار این علائم شده اند.

علائم مسمومیت با مونوکسید کربن

شایعترین علائم مسمومیت با کربن مونوکسید شامل سردرد، سرگیجه، ضعف، ناراحتی معده، استفراغ، درد قفسه سینه و گیجی است. علائم مسمومیت با گاز CO اغلب همانند علائم “آنفولانزا” توصیف می شوند. تنفس مقدار زیادی گاز کربن مونوکسید در بیداری می تواند باعث مرگ شود. در خواب، در صورت مسمومیت با گاز کربن مونوکسید، افراد بدون بروز علائم می میرند.

فرد مسموم با مونوکسید کربن ممکن است در ابتدا تصور کند که به آنفولانزا مبتلا شده است. اگر چندین نفر به طور همزمان در یک ساختمان دچار علائم یکسانی شوند، احتمالا به گاز گرفتگی مبتلا شده اند. اگر این اتفاق بیفتد، همه وسایل آشپزی و گرمایشی باید خاموش شده و همه پنجره ها باز شوند و با اورژانس و فوریت های پزشکی تماس گرفته شود.

هرچه فرد مدت بیشتری در معرض مونوکسید کربن قرار بگیرد، علائم شدید تری از خود نشان می دهد.

در طی چند ساعت اولیه مسمومیت با مونوکسید کربن، ممکن است علائم زیر بروز پیدا کنند:

• مشکلات بینایی
• مشکلات حافظه
• از دست دادن تعادل
• در نهایت از دست دادن هوشیاری

اگر علائم خفیف باشند، احتمال بهبودی کامل بسیار زیاد است.

حتی ماه ها پس از استنشاق گاز مونوکسید کربن، ممکن است علائم آن هر از چند گاهی بروز کند. برخی از این علائم عبارت اند از:

• گیجی
• مشکلات حافظه
• مشکلات هماهنگی

همچنین مسمومیت جدی با گاز CO می تواند مشکلات طولانی مدت از جمله آسیب قلبی را ایجاد کند.

افراد مبتلا به مشکلات قلبی یا تنفسی بیشتر از سایرین تحت تاثیر عوارض مونوکسید کربن قرار می گیرند. زنان باردار، نوزادان و کودکان و خردسالان نیز مستعد بروز عوارض شدید هستند.

حیوانات خانگی نیز به سرعت نسبت به مسمومیت با گازCO واکنش نشان می دهند. اگر حیوان خانگی به طور ناگهانی بیمار شود یا به طور غیرمنتظره ای بمیرد، و علت خاصی برای مرگ حیوان خانگی وجود نداشته باشد، باید مسمومیت با گاز مونوکسید کربن به عنوان یکی از علائم احتمالی بروز مرگ، رد شود.

علل بروز مسمومیت با گاز مونوکسید کربن

لوازم خانگی، مانند اجاق گاز، دیگ های بخار، سیستم های گرمایش مرکزی، بخاری، آبگرمکن و آتش سوزی های ناشی از سوختن گاز، روغن، زغال سنگ و چوب ممکن است منابع احتمالی تولید گاز CO باشند. تولید مونوکسید کربن در اثر سوختن ناقص انجام‌ می شود.

همچنین به کار انداختن موتور اتومبیل در یک فضای بسته می تواند باعث مسمومیت با CO شود. اگر لوازم خانگی به خوبی سرویس شده و ایمن باشند، باید فقط مقادیر بسیار ناچیزی از گاز CO را تولید کنند. استفاده از وسایل قدیمی و عدم سرویس دهی مداوم آنها منجر به افزایش خطر انتشار CO می شود.

برخی از دلایل دیگر انتشار و تجمع گاز CO ، عبارتند از:

• ذغال گاز مونوکسید کربن تولید می کند.
• کشیدن سیگار باعث افزایش سطح CO در خون می شود.
• دودکش های مسدود شده می توانند باعث عدم دفع گاز مونوکسید کربن شوند.
• محلول های پاک کننده رنگ و برخی دیگر از مواد شیمیایی می توانند باعث مسمومیت شوند.
• روشن کردن موتور اتومبیل در یک گاراژ بسته می تواند در مدت 10 دقیقه مقادیر کشنده ای از گازCO را تولید کند.
• فرآورده هایی که حاوی متیلن کلراید (دی کلرومتان) هستند باید با احتیاط مورد استفاده قرار گیرند، زیرا متیلن کلراید می تواند به CO تبدیل شود.

تشخیص مسمومیت با مونوکسید کربن

برای تشخیص مسمومیت احتمالی با گاز مونوکسید کربن، باید با علائم‌ آن آشنا باشید. برخی از علائم مسمومیت با این گاز عبارت اند از:

• بروز علائم مشابه در افراد حاضر در یک محیط
• بروز علائم در یک محیط خاص و بهبود آن ها هنگام دوری از آن محیط
• علائم فصلی، که ممکن است توسط یک سیستم گرمایش مرکزی ایجاد شود.

ممکن است یک پزشک برای تشخیص مسمومیت با گاز کربن مونوکسید تست آزمایش خون تجویز کند. همچنین احتمالا انجام تست الکتروکاردیوگرام نیز نیاز باشد.

درمان مسمومیت با کربن مونوکسید

اولین کاری که باید انجام داد، دور شدن از منبع تولید گاز مونوکسید کربن است. سپس باید به ارزیابی علائم خود بپردازید. اگر علائم شدید باشد، شاید فرد به بستری در بیمارستان نیاز داشته باشد. درمان در بیمارستان شامل استنشاق هوای حاوی 100 درصد اکسیژن از طریق ماسک برای تسریع در تولید اکسی هموگلوبین است. اکسی هموگلوبین به مرور زمان جایگزین کربوکسی هموگلوبین خواهد شد.

اگر پزشک مشکوک به آسیب عصبی بوده یا فرد در معرض مسمومیت شدید باشد، ممکن است اکسیژن درمانی هایپرباریک یاHBOT تجویز شود. این روش جبران کمبود اکسیژن ناشی از مسمومیت با گاز CO ، خون را با اکسیژن خالص اشباع می کند.

روشHBOT ممکن است برای بیمارانی که اکسیژن رسانی آنها کاهش یافته یا قطع شده است، بیماران در کما، افرادی با سابقه از دست دادن هوشیاری، کسانی که ECG  غیر طبیعی دارند یا فعالیت مغزی آنها کاهش یافته است و نیز زنان باردار تجویز شود.

عوارض مسمومیت با گاز مونوکسید کربن

عوارض مسمومیت با گاز CO می تواند جدی و مزمن باشد. در اثر مسمومیت با مونوکسید کربن ممکن است آسیب مغزی رخ دهد. همچنین مسمومیت با این گاز ممکن است باعث بدتر شدن تدریجی حافظه و تمرکز شود. به ندرت، مسمومیت با گاز CO می تواند علائمی مشابه بیماری پارکینسون ایجاد کند. این علائم شامل سفتی عضلات، حرکات کند و لرزش است.

در اثر مسمومیت با گاز مونوکسید کربن، آسیب قلبی، از جمله بیماری کرونر قلب، می تواند بوجود آید. به خصوص اگر فرد به صورت طولانی مدت در معرض گاز مونوکسید کربن قرار گیرد، احتمال بروز این آسیب ها بیشتر است. در زنانی که دچار مسمومیت شدید با گاز CO  می شوند، ممکن است بی اختیاری ادرار ایجاد شود.

پیشگیری از مسمومیت با گاز مونوکسید کربن

با توجه به عوارض شدید مسمومیت با مونوکسید کربن، مهم است که با روش های پیشگیری از مسمومیت با گاز مونوکسید کربن آگاه باشید. برای جلوگیری از نشت احتمالی این گاز، موارد زیر را رعایت کنید:

• در استفاده از لوازم گاز سوز احتیاط کنید.
• در محیط خانه از ذغال برای پخت و پز و تولید گرما استفاده نکنید.
• از حرارت اجاق گاز برای گرم کردن محیط خانه تان استفاده نکنید.
• از باز بودن راه خروج محصولات احتراق لوازم گاز سوز مطمئن شوید.
• در وسایل نقلیه موتوری، هر ساله سیستم اگزوز وسیله نقلیه را بررسی کنید.
• هنگام استفاده از محصولی که حاوی متیلن کلراید است، از ماسک استفاده کنید.
• حداقل یک بار در سال دودکش ها را بررسی کرده و آن ها را ایمن سازی کنید.
• ماشین و لوازم موتوری بنزین سوز را در محیط بسته ای مانند گاراژ روشن نگه ندارید.
• ضروری است که در هر خانه ای از هشدار دهنده های مونوکسید کربن‌ برای آگاهی سریع از نشست این گاز استفاده شود.
• لوازم خانگی گاز سوز را به طور منظم سرویس کنید. تامین ایمنی لوازم خانگی گاز سوز برای پیشگیری از نشت گاز مونوکسید کربن ضروری است.

به طور معمول قرار گرفتن در معرض غلظت 1 تا 70 ppm گاز کربن مونوکسید به طور معمول هیچ آسیبی در پی نخواهد داشت، اما افراد مبتلا به مشکلات قلبی ممکن است دچار درد قفسه سینه شوند. غلظت بیش از 70 ppm ممکن است علائم قابل توجهی ایجاد کند و اگر غلظت مونوکسید کربن به بیش از 150 تا 200 ppm برسد، ممکن است منجر به گیجی، بیهوشی و حتی مرگ شود. باید در مکان های خواب از این دستگاه هشدار دهنده استفاده کرد.

ضروری است که از یک‌ دستگاه هشدار دهنده وجود کربن مونوکسید در خانه تان و به خصوص در محل هایی که می خوابید، استفاده کنید. برای داشتن بهترین عملکرد، به صورت منظم باتری دستگاه هشدار دهنده را تعویض کنید. دستگاه هشدار دهنده را در جایی قرار دهید که در صورت هشدار بتواند شما را از خواب بیدار کند. هر پنج سال یکبار دستگاه هشدار دهنده تان را تعویض کنید.

وسایل گازسوز را به طور منظم سرویس دهی کنید.

سیستم گرمایشی، بخاری، آبگرمکن و هر وسیله گازسوز، روغن سوز یا زغال سنگ سوز خود را هر ساله توسط یک تکنسین واجد شرایط سرویس کنید. هنگام خرید لوازم گازسوز یا بنزینی حتما به علامت استاندارد کالا توجه داشته باشید.

هر ساله دودکش وسیله گازسوز را چک یا تمیز کنید. دودکش ها می توانند توسط زباله یا هرگونه شی خارجی دیگر مسدود شوند. انسداد دودکش می تواند باعث تجمع CO  در داخل خانه و ایجاد مسمومیت شود.

هرگز از اجاق گاز برای گرم کردن خانه استفاده نکنید. شعله اجاق گاز در طولانی مدت باعث تولید مقدار قابل توجهی گاز مونوکسید کربن و نهایتا ایجاد مسمومیت می شود. هرگز ذغال را در داخل خانه نسوزانید. سوختن زغال چوب باعث تولید کربن مونوکسید می شود.

با رعایت تمام نکات ایمنی می توان از نشت و بروز مسمومیت ناشی از کربن مونوکسید پیشگیری کرد.

در صورت ابتلا به هر یک از علائم مسمومیت با گاز کربن مونوکسید، باید سریع با اورژانس تماس بگیرید. درمان زودهنگام و به موقع با موفقیت بیشتری همراه خواهد بود.

گاز کربن مونوکسید در کجا یافت می شود؟

هر زمان که شما از اتومبیل یا کامیون، موتور های کوچک، اجاق گاز، فانوس، کوره یا شومینه استفاده می کنید، در واقع باعث تولید مونوکسید کربن می شوید. کربن مونوکسید می تواند در محیط داخلی و بسته خانه جمع شده و افراد و حیواناتی را که تنفس می کنند مسموم کند.

چه کسانی در معرض مسمومیت با CO قرار دارند؟

همه انسان ها و موجودات دارای ریه در معرض مسمومیت با CO قرار دارند. نوزادان، سالمندان، افراد مبتلا به بیماری مزمن قلبی، مبتلایان به کم خونی یا مشکلات تنفسی به احتمال زیاد در اثر مسمومیت با گاز کربن مونوکسید علائم شدید تری را نشان خواهند داد.