بوتوليسم، انواع و علل مختلف آن را بشناسید.

بوتولیسم نوعی بیماری نادر اما جدی است که در اثر سموم ناشی از باکتری به نام کلوستریدیوم بوتولینوم رخ می دهد. این باکتری به طور طبیعی در بسیاری از مکان ها وجود دارد ولی فقط از طریق زخم یا مواد غذایی آلوده می تواند وارد بدن شده و شخص را مبتلا کند. باکتری کلوستریدیوم بوتولینوم دارای پوشش مقاومی است که باعث می شود باکتری در شرایط سخت هم زنده بماند.

سه شکل شایع Botulism عبارتند از:

• بوتولیسم ناشی از غذا. باکتری های مضر در محیط هایی مانند کنسروهای غذای خانگی که دارای اکسی‍ژن کمی هستند، رشد کرده و سم تولید می کنند.
• بوتولیسم ناشی از زخم. بوتولیسم زخم زمانی رخ می دهد که باکتری کلستریدیوم بوتولینم​ از طریق زخم به بدن راه پیدا کرده و باعث ابتلا فرد به عفونت های خطرناکی شود.
• بوتولیسم نوزادان. این بیماری شایع ترین شکل بوتولیسم است که با رشد اسپورهای باکتریایی کلستریدیوم بوتولینوم در روده کودک آغاز می شود. این بیماری معمولا بین سنین 2 ماه تا 8 ماهگی در نوزادان رخ می دهد.

انواع مختلف بوتولیسم بسیار کشنده بوده و ابتلا به آنها به عنوان فوریت های پزشکی شناخته می شود.

علائم بوتولیسم ناشی از غذا

علائم و نشانه های بوتولیسم ناشی از غذا معمولا بین 12 تا 36 ساعت پس از ورود سم به بدن شروع می شود. اما بسته به میزان سم مصرفی، شروع علائم ممکن است از چند ساعت تا چند روز باشد. علائم و نشانه های Botulism ناشی از غذا عبارتند از:

• فلج و تشنج
• تنگی نفس
• درد شدید شکم
• افتادگی پلک ها
• خشک شدن دهان
• تاری دید و یا دوبینی
• حالت تهوع، استفراغ
• مشکل در بلع یا گفتار
• ضعف در دو طرف صورت

علائم بوتولیسم زخم

علائم بوتولیسم زخم در حدود 10 روز پس از ورود سم به بدن ظاهر می شود. علائم و نشانه های بوتولیسم زخم شامل موارد زیر است:

• تشنج
• تنگی نفس
• تاری و یا دو بینی
• افتادگی پلک ها
• مشکل در بلع یا گفتار
• ضعف در دو طرف صورت

همچنین زخم آلوده به بوتولیسم ممکن است قرمز و متورم به نظر برسد.

بوتولیسم نوزادان

اگر بوتولیسم نوزاد مربوط به مصرف غذا مانند عسل باشد، علائم معمولاً طی 18 تا 36 ساعت پس از ورود سم به بدن کودک آغاز می شود. علائم و نشانه ها عبارتند از:

• تشنج
• خستگی
• تحریک پذیری
• افتادگی پلک ها
• مشکل مکیدن یا تغذیه
• گریه ضعیف و بی صدا
• یبوست که اغلب اولین علامت است.
• حرکات فلاپی به دلیل ضعف عضلات و مشکل در کنترل سر

معمولاً با بوتولیسم علائم و نشانه های خاصی رخ نمی دهد. به عنوان مثال، بوتولیسم به طور کلی فشار خون یا ضربان قلب را افزایش نداده و یا باعث ایجاد تب یا سرگیجه نمی شود. با این حال، Botulism زخم ممکن است در برخی موارد همراه با تب باشد.

علت ابتلا به بوتولیسم غذایی

باکتری بوتولنیوم نسبت به شرایط بد بسیار مقاوم بوده و در محیط های فاقد اکسیژن می تواند به سرعت رشد کند. منبع بوتولیسم غذایی غالباً غذاهای کنسرو شده مانند میوه ها، سبزیجات و ماهی ها هستند که در منزل مصرف می شوند. با این حال، این بیماری ممکن است به دنبال مصرف فلفل های تند (چیلیس) و سیب زمینی های پخته شده که شرایط نگهداری مناسبی نداشته اند، نیز رخ بدهد.

به محض اینکه غذای حاوی سم را می خورید، عملکرد عصب مختل شده و سم تولید شده باعث فلج شدن بدن می شود.

علت ابتلا به بوتولیسم زخم

وقتی باکتری کلستریدیوم بوتولنیوم از طریق یک زخم وارد بدن می شود  می تواند به سرعت تکثیر شده و سم تولید کند. در دهه های اخیر بوتولیسم زخم در افرادی که هروئین تزریق می کنند، افزایش یافته است. در حقیقت، این نوع بوتولیسم بیشتر در افرادی که هروئین قیر سیاه تزریق می کنند، دیده می شود.

علت ابتلا به بوتولیسم نوزادان

منبع بوتولیسم نوزاد ممکن است ناشی از مصرف عسل باشد، اما گاهی نیز به دلیل قرار گرفتن نوزاد در معرض خاک آلوده به باکتری رخ می دهد. باکتری کلستریدیوم بوتولنیوم در روده نوزادان به سرعت رشد کرده و تکثیر می شود. این باکتری می تواند سم زیاد و کشنده ای را در دستگاه گوارش نوزاد تولید کند.

آیا سم بوتولینوم فوایدی دارد؟

بله. ممکن است تعجب کنید که چطور ممکن است چنین ماده سمی مفید باشد. اما دانشمندان دریافته اند که اثر فلج کننده سم بوتولینوم در شرایط خاص آن را برای برخی از درمان های پزشکی مفید می کند.

از سم بوتولینوم برای پیشگیری از انقباض عضلات زیر پوست، بلفارواسپاسم، سردردهای شدید، میگرن مزمن و همچنین کاهش چین و چروک صورت استفاده می شود. با این حال، در موارد نادر عوارض جانبی مانند فلج عضله  نیز وجود دارد. این وضعیت زمانی رخ می دهد که سم بوتولیسم به مقدار بیش از حد مورد نیاز در ناحیه تحت درمان استفاده شود. به همین علت برای پیشگیری از عوارض ناخواسته، هرگونه عمل زیبایی با بوتاکس را حتماً  توسط پزشک متخصص انجام دهید.

عوارض بوتولیسم

سم بوتولینوم از آنجا که بر کنترل عضلات در سراسر بدن تأثیر می گذارد، می تواند عوارض زیادی را ایجاد کند. یکی از مهمترین خطرات این است که فرد قادر به نفس کشیدن نخواهد بود. در واقع خفگی شایع ترین علت مرگ در Botulism است. سایر عوارض، معمولا با درمان های توان بخشی تا حدودی برطرف می شوند، از جمله:

• تنگی نفس
• مشکل در بلعیدن
• ضعف طولانی مدت
• مشکل صحبت کردن

پیشگیری از بوتولیسم غذایی

بوتولیسم بیماری بسیار خطرناکی است که ابتلا به آن معمولا با خطر تشنج و مرگ همراه است. روش های مختلفی وجود دارد که به کمک آنها می توانید خطر ابتلا به انواع Botulism را کاهش دهید. از جمله:

جوشاندن کنسرو قبل از مصرف

برای اینکه از نابود شدن میکروب های بوتولیسم در غذا، مطمئن شوید باید هنگام تهیه کنسرو در خانه حتما از تکنیک های مناسب زیر استفاده کنید:

• بسته به نوع غذا، کنسروها را به مدت 20 تا 100 دقیقه با دمای 121 درجه سانتیگراد بپزید.
• جوشاندن این غذاها را به مدت 10 دقیقه ادامه دهید.

ذخیره سازی مناسب غذا

• روغن های آغشته به سیر یا گیاهان را در یخچال نگهداری کنید.
• اگر قوطی کنسرو برآمده است یا غذا بوی بدی می دهد، به هیچ وجه از آن استفاده نکنید. با این حال، در بسیاری از موارد طعم و بو نمی تواند نشان دهنده وجود باکتری بوتولینوم در غذا باشد. زیرا برخی از سویه ها باعث بوی بد یا تغییر طعم غذا نمی شوند.
• اگر سیب زمینی ها را قبل از پخت داخل فویل بسته بندی کردید، آنها را گرم بخورید. در صورتی که قصد نگهداری سیب زمینی را دارید آن را در یخچال نگهداری کنید. قرار دادن سیب زمینی پیچیده شده در فویل در دمای اتاق باعث رشد و تگثیر باکتری بوتولینوم در سیب زمینی می شود.

پیشگیری از بوتولیسم نوزادان

برخی انواع عسل ها حاوی باکتری Botulism هستند. این باکتری توسط زنبورها به عسل منتقل می شود. به همین علت برای کاهش خطر بوتولیسم نوزادان، از دادن عسل حتی به مقدار خیلی کم به کودکان زیر 1 سال خودداری کنید.

پیشگیری از بوتولیسم زخم

اغلب افرادی که به بوتولیسم زخم مبتلا می شوند به انواع مواد مخدر به خصوص هروئین اعتیاد دارند. برای پیشگیری از بوتولیسم زخم و سایر بیماریهای منتقله از طریق خون، هرگز داروهای خیابانی را تزریق یا استنشاق نکنید.

تشخیص بوتولیسم

برای تشخیص Botulism ، پزشک علائم مختلف بیماری مانند ضعف عضلانی، فلج، افتادگی پلک و یا ضعیف شدن صدا را بررسی می کند. پزشک همچنین در مورد غذاهایی که طی چند روز گذشته خورده اید سوالاتی را از شما می پرسد. در برخی موارد پزشک زخم های احتمالی بدن شما را بررسی می کند. زیرا ممکن است بدن شما از طریق زخم در معرض باکتری قرار گرفته باشد.

در موارد بوتولیسم احتمالی نوزاد، پزشک در مورد غذاهایی مانند عسل که کودک اخیرا خورده است سوالاتی را از شما می پرسد. همچنین علائمی مانند دچار یبوست، تحریک پذیری و مشکل در مکیدن و تغذیه نیز می تواند به تشخیص بوتولیسم در نوزادان کمک کند.

تجزیه و تحلیل خون، مدفوع یا استفراغ برای اثبات سم ممکن است به تایید تشخیص بوتولیسم نوزاد یا غذا کمک کند. اما از آنجا که این آزمایشات ممکن است روزها به طول انجامد، معاینه پزشک اصلی ترین راه برای تشخیص بوتولیسم است.

درمان بوتولیسم

بوتولیسم جزء بیماری های خطرناک بوده و یک فوریت پزشکی است. برای درمان بوتولیسم ناشی از غذا، پزشک گاهی اوقات با تحریک استفراغ و دادن داروهایی برای ایجاد حرکات روده، دستگاه گوارش را از سم بوتولیسم پاک می کند. اگر به بوتولیسم زخم مبتلا باشید، پزشک ابتدا سم بوتولینوم را از ترشحات زخم جدا کرده و سپس بافت آلوده را با جراحی از بین می برد.

آنتی توکسین

اگر بوتولیسم ناشی از غذا یا زخم بوتولیسم به موقع تشخیص داده شد، استفاده از آنتی توکسین تزریقی خطر عوارض بیماری را کاهش می دهد. آنتی توکسین خود را به سمی که هنوز در جریان خون شما وجود دارد، متصل کرده و از آسیب سم به سیستم عصبی بدن پیشگیری می کند.

با این حال، آنتی توکسین نمی تواند صدمه ای که در اثر سم به بدن وارد شده است، را جبران کند. خوشبختانه در بسیاری از موارد اعصاب دوباره احیا می شوند. بسیاری از افراد به طور کامل بهبود می یابند، اما ممکن است روند بهبودی ماه ها طول کشیده و درمان توانبخشی طولانی تر شود.

نوع دیگری از آنتی توکسین، معروف به گلوبولین ایمنی بوتولیسم، برای درمان نوزادان استفاده می شود.

آنتی بیوتیک ها

برای درمان بوتولیسم زخم معمولا داروهای آنتی بیوتیک توصیه می شود. اما با این حال، این داروها برای انواع دیگر بوتولیسم مناسب نیستند زیرا می توانند سرعت انتشار سموم را تسریع کنند.

کمک به تنفس

اگر در اثر مسمومیت غذایی با بوتولیسم دچار مشکلات تنفس شده اید، احتمالاً به توصیه پزشک باید به مدت چندین هفته از یک دستگاه تهویه مکانیکی یا ونتیلاتور استفاده کنید. این دستگاه اثرات سم را به تدریج کاهش می دهد. در این روش لوله ای از بینی یا دهان وارد مجاری تنفسی شما می شود. سپس دستگاه ونتیلاتور هوا را از طریق این لوله ها وارد ریه های شما می کند.

توانبخشی

مسمومیت با سم Botulism در اغلب موارد باعث دشواری بلع و گفتار می شود. به همین علت ممکن است برای بهبود گفتار، بلع و سایر عوارض احتمالی به چندین جلسه درمان توانبخشی نیاز داشته باشید.

چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟

نشانه های بوتولیسم معمولا 12 ساعت پس از مصرف غذای آلوده مشخص می شود. این علائم در برخی افراد زودتر ظاهر شده و در برخی دیگر ممکن است حتی تا چند روز طول بکشد. هر چه نشانه های بوتولیسم شدیدتر باشد میزان خطر مرگ در این بیماری بیشتر خواهد بود. بوتولیسم از فردی به فرد دیگر مسری نیست، اما با این حال برای شخص مبتلا بسیار خطرناک است. بنابراین اگر مشکوک به Botulism هستید، باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. در هنگام مراجعه تمام داروهای مصرفی خود را به همراه برده و در مورد ویتامین ها یا مکمل هایی که مصرف می کنید به پزشک خود اطلاع دهید. با این حال در اغلب موارد، برای معالجه فوری به بیمارستان اعزام خواهید شد. در بیمارستان چندین پزشک از جمله متخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست) و همچنین متخصص بیماری های عفونی همراه با معاینات فیزیکی، علائم شما را بررسی می کنند.

درمان زودهنگام احتمال زنده ماندن شما را افزایش داده و خطر ابتلا به عوارض بیماری را کاهش می دهد.