سنگ کیسه صفرا

کیسه صفرا یک اندام کوچک و گلابی شکل در سمت راست شکم،درست زیر کبد می‌باشد که مایع گوارشی به نام صفرا را در روده کوچک آزاد می‌کند. سنگ کیسه صفرا، رسوبات مایع گوارشی هستند و از اندازه یک دانه ماسه تا اندازه یک توپ گلف می‌توانند تشکیل شوند. افرادی که علائم سنگ کیسه صفرا را داشته باشند، معمولاً نیاز به عمل جراحی کیسه صفرا دارند. سنگ‌های صفراوی که علایمی ایجاد نمی‌کنند به طور معمول نیازی به درمان ندارند.

سنگ کیسه صفرا بیشتر در زن‌ها و از سن 40 سال به بالا تشکیل می‌شود و در زنان دوبرابر مردان تشکیل می‌شود.

علائم سنگ کیسه صفرا

اگر سنگ کیسه صفرا در مجاری قرار بگیرد و باعث انسداد شود، علائم و نشانه‌های حاصله ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• درد ناگهانی و شدید در قسمت فوقانی راست شکم
• درد ناگهانی و شدید در مرکز شکم، درست زیر استخوان سینه
• کمر درد بین تیغه‌های شانه
• درد در شانه راست
• حالت تهوع یا استفراغ

درد سنگ کیسه صفرا ممکن است چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد.

زمان مراجعه به پزشک

در صورت بروز علائم جدی سنگ کیسه صفرا، مانند:

• درد شکم آنقدر شدید است که نمی‌توانید آرام بنشینید.
• زرد شدن پوست و سفیدی چشم (زردی)
• تب بالا با لرز

علت سنگ کیسه صفرا

هنوز علت اصلی شکل‌گیری سنگ‌های کیسه صفرا مشخص نیست. پزشکان فکر می‌کنند که سنگ‌های صفراوی ممکن است در موارد زیر حاصل شود:

1. صفرا حاوی کلسترول بیش از حد باشد: به طور معمول، صفرا حاوی مواد شیمیایی کافی برای حل کلسترول دفع شده از کبد است. اما اگر کبد بیشتر از حد معمول کلسترول خود را از دست بدهد، ممکن است کلسترول اضافی به کریستال و در نهایت به سنگ تبدیل شود.

2. صفرا حاوی بیلی‌روبین زیاد باشد: بیلی‌روبین یک ماده شیمیایی است که با تجزیه سلول‌های قرمز خون در بدن تولید می‌شود. شرایط خاص از جمله سیروز کبدی، عفونت‌های مجاری صفراوی و برخی از اختلالات خونی باعث می‌شود کبد بیش از حد بیلی‌روبین تولید شود. بیلی‌روبین اضافی به تشکیل سنگ کیسه صفرا منجر می‌شود.

3. کیسه صفرا به درستی خالی نمی‌شود: اگر کیسه صفرا به طور کامل یا به اندازه کافی خالی نشود، ممکن است صفرا بسیار غلیظ شده و در تشکیل سنگ‌های صفراوی نقش داشته باشد.

انواع سنگ کیسه صفرا

انواع سنگ کیسه صفرا عبارتند از:

سنگ‌های صفراوی کلسترول: متداول‌ترین نوع سنگ کیسه صفرا، به نام سنگ کیسه صفرا کلسترول است، اغلب به رنگ زرد ظاهر می‌شود. این سنگ‌های صفراوی عمدتاً از کلسترول حل نشده تشکیل می‌شوند، اما ممکن است حاوی اجزای دیگری نیز باشند.

سنگ‌های صفراوی رنگدانه: این سنگ‌های قهوه ای تیره یا سیاه وقتی شکل می‌گیرند که صفرا حاوی بیلی‌روبین زیاد باشد.

عوامل خطر سنگ کیسه صفرا

عواملی که ممکن است خطر سنگ کیسه صفرا را افزایش دهند عبارتند از:

• اضافه وزن یا چاقی
• بی تحرکی
• رژیم غذایی پرچرب
• رژیم غذایی کم فیبر
• سابقه خانوادگی
• دیابت
• برخی از اختلالات خونی، مانند کم خونی سلول داسی یا لوسمی نوعی سرطان خون
• رژیم های سخت غذایی و کاهش وزن زیاد
• ابتلا به بیماری کبد
• مصرف داروهای حاوی استروژن، مانند داروهای ضد بارداری خوراکی یا داروهای هورمون درمانی
• حاملگی: در طی سه ماهه ی سوم بارداری، به علت تغییر در ترکیب ذخیره ی اسید صفراوی و ظرفیت حمل کلسترول صفرا، کلسترول افزایش قابل توجهی پیدا می کند .که این خود به تشکیل سنگ کیسه صفرا کمک می کند.

عوارض سنگ کیسه صفرا

عوارض سنگ صفرا ممکن است شامل موارد زیر باشد:

التهاب کیسه صفرا

• سنگ کیسه صفرا که در گردن کیسه صفرا قرار می‌گیرد می‌تواند باعث التهاب کیسه صفرا (کوله سیستیت) شود.
• کوله سیستیت می‌تواند باعث درد و تب شدید شود.

انسداد مجرای صفراوی مشترک

• سنگ‌های صفراوی می‌توانند لوله‌ها (مجاری) را که از طریق آن ها صفرا جریان می‌یابد، از کیسه صفرا یا کبد به روده کوچک را مسدود کنند.
• این انسداد میتواند به درد شدید، زردی و عفونت مجرای صفراوی منجر شود.

انسداد مجرای لوزالمعده

• مجرای لوزالمعده لوله‌ای است که از لوزالمعده جریان دارد و درست قبل از ورود به اثنی عشر به مجرای صفراوی مشترک متصل است.
• ترشحات لوزالمعده که به هضم غذا کمک می‌کند، از مجرای لوزالمعده جریان می‌یابد.
• سنگ کیسه صفرا می‌تواند باعث انسداد مجرای لوزالمعده شود که می‌تواند منجر به التهاب لوزالمعده (پانکراس) شود.
• پانکراتیت باعث درد شدید و مداوم شکم می‌شود و معمولاً نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد.

سرطان کیسه صفرا

• در افرادی که سابقه سنگ کیسه صفرا دارند، خطر ابتلا به سرطان کیسه صفرا افزایش می‌ یابد.
• سرطان کیسه صفرا بسیار نادر است.

پیشگیری سنگ کیسه صفرا

اگر می‌خواهید خطر سنگ کیسه صفرا را کاهش دهید:

وعده‌های غذایی را از دست ندهید.

• سعی کنید هر روز به وعده‌های غذایی معمول خود بپردازید.
• پرش وعده‌های غذایی یا حذف آن می‌تواند خطر سنگ صفرا را افزایش دهد.
• با هدف از دست دادن 1 یا 2 پوند (حدود 0.5 تا 1 کیلوگرم) در هفته.به آرامی‌ وزن خود را کم کنید.
• اگر نیاز به کاهش وزن دارید، رژیم غذایی سخت نگیرید و سعی کنید به آرامی وزن کم کنید.
• کاهش سریع وزن می‌تواند خطر سنگ صفرا را افزایش دهد.

غذاهای پر فیبر بیشتری بخورید.

• غذاهای غنی از فیبر مانند میوه، سبزیجات و غلات کامل را در رژیم غذایی خود قرار دهید.
• چاقی و اضافه وزن باعث افزایش خطر سنگ کیسه صفرا می‌شود.
• برای کاهش وزن سالم تلاش کنید با کاهش تعداد کالری‌هایی که می‌خورید و میزان فعالیت بدنی دریافت می‌کنید.
• پس از رسیدن به وزن سالم، با ادامه رژیم غذایی سالم و ادامه ورزش، برای حفظ وزن خود تلاش کنید.

درمان سنگ کیسه صفرا

بسیاری از افراد مبتلا به سنگ کیسه صفرا برای خارج کردن کیسه صفرا عمل جراحی می‌کنند.

دو نوع عمل جراحی مختلف وجود دارد.

کوله سیستکتومی‌لاپاروسکوپی

• این روش رایج تر است.
• جراح وسایل، یک نور و یک دوربین را از طریق چندین برش کوچک در شکم عبور می‌دهد
• پزشک قسمت داخلی بدن را در مانیتور ویدیویی مشاهده می‌کند.
• یک عمل سرپایی است که معمولا بیمار همان روز از بیمارستان مرخص می‌شود.

کوله سیستکتومی‌ باز

• جراح برای برداشتن کیسه صفرا، برش‌های بیشتری در شکم ایجاد می‌کند.
• چند روز پس از عمل در بیمارستان می‌مانید.

مزایا و معایب روش‌های جراحی

مهم‌ترین سؤالی که در زمینه جراحی برای بیماران مطرح می‌شود، مزایا و معایب استفاده از این روش‌هاست. البته نباید انتظار داشته باشیم لاپاراسکوپی بدون عارضه باشد و هیچ مشکلی برای فرد ایجاد نکند، ولی در مقایسه با اعمال جراحی باز عوارض بسیار کمتری ایجاد خواهد کرد. به عنوان مثال چسبندگی یکی از مشکلاتی است که پس از عمل جراحی باز ممکن است برای فرد ایجاد شود، اما در لاپاراسکوپی چون شکم باز نمی‌شود، در معرض هوای محیط قرار نمی‌گیرد و بافت بدن با لوازمی‌که هنگام عمل استفاده می‌شود تماس ندارد، چسبندگی خیلی کمتری ایجاد می‌کند.

یکی از فواید لاپاراسکوپی کوچک بودن اسکار عمل (جای زخم) است.

به عنوان مثال اگر عمل جراحی مجرا های کیسه صفرا به روش جراحی باز انجام شود، باید برش جراحی حداقل به اندازه هفت تا هشت سانتی‌متر ایجاد شود، اما در این روش با دو سوراخ نیم سانتی‌متری تا حداکثر یک سانتیمتری می‌توان عمل را انجام داد. با توجه به این که در روش لاپاراسکوپی اسکار عمل کوچک‌تر از جراحی باز است، انتظار می‌رود عوارض و مشکلات پس از عمل نیز کمتر باشد. این مسئله هم از نظر زیبایی به نفع بیمار است و هم به او کمک می‌کند پس از جراحی خیلی سریع‌تر به زندگی روزمره برگردد و کارهای عادی را از سر بگیرد.

احتمال عفونت نیز در لاپاراسکوپی بسیار کمتر است.

همچنین در روش جراحی باز، داخل شکم به خوبی روش لاپاراسکوپی روشن نمی‌شود و چون اعضای بدن روی هم قرار گرفته‌اند، ممکن است خیلی از بافت‌ها به‌خوبی دیده نشود، اما این مشکلات در لاپاراسکوپی وجود ندارد. البته باید گفت دمیدن گاز داخل شکم که در روش لاپاراسکوپی انجام می‌شود، برای برخی افراد خطرناک است، بنابراین افرادی که زمینه بیماری‌های قلبی یا تنفسی دارند، نباید از این روش استفاده کنند. بنابراین لاپاراسکوپی برای افرادی که مشکل خاصی ندارند، سالم و در سنین مناسب هستند، هیچ گونه مشکلی ایجاد نمی‌کند.

با توجه به این که این روش ممکن است برای برخی افراد و به خصوص مبتلایان به بیماری‌های خاص، دردسرساز شود، باید نسبت به این مورد نیز دقّت داشته باشید. انجام عمل جراحی به روش لاپاراسکوپی در سنین بالای ۶۰ سال چندان مناسب نیست. البته افرادی که تصمیم می‌گیرند از این روش استفاده کنند، باید به یک پزشک متخصصی مراجعه کنند که در این زمینه تبحّر و مهارت دارد. پزشکی که عمل لاپاراسکوپی را انجام می‌دهد، حتماً باید دوره‌های خاصی را گذرانده و در این زمینه مهارت کافی داشته باشد، چون این عمل بر خلاف این‌که برای بیمار راحت و به نفع اوست، برای پزشک جراح کاری نسبتاً دشوار است.

درمان سنگ صفرا بدون جراحی

اگر پزشک احساس کند که نیازی به عمل جراحی ندارید، ممکن است داروهای فنوتیول تجویز کند. این داروها باعث حل سنگ‌های کلسترول می‌شود. اسهال خفیف می‌تواند یک عارضه جانبی باشد. نکته منفی استفاده از هر دو دارو این است که شاید سال‌ها مجبور به استفاده از آن شوید تا سنگ‌ها به طور کامل حل شود، که ممکن است پس از قطع مصرف دارو بازگردد.

درمان های خانگی سنگ‌های صفراوی

1- غذاهای بیشتری را که از نظر فیبر سرشار هستند، بخورید، مانند: میوه، سبزیجات، لوبیا و نخود فرنگی.

2- در درجه اول گوشت قرمز، بیشترین خطر را برای سنگ‌های صفراوی دارند و در مصرف گوشت قرمز، کله پاچه، جگر نباید زیاده‌روی شود و غذا‌های چرب مانند تخم مرغ، کتلت، کباب کوبیده و املت درد سنگ را بیشتر می‌کنند.

3- کربوهیدراتهای تصفیه شده: در حالی که کربوهیدرات‌ها بیشتر غذاهایی را که انسان‌ها می‌خورند تشکیل می‌دهند، کربوهیدرات های تصفیه شده ممکن است خطر ابتلا به بیماری کیسه صفرا را افزایش دهند. کربوهیدراتهای تصفیه شده شامل قند و شیرین کننده، آرد، غلات تصفیه شده و نشاسته هستند. آن ها بیشتر در کالاهای پخته شده از جمله کوکی‌ها و کیک‌ها و کلوچه همچنین در آب نبات، شکلات، نوشابه و غذاهای مغزدار و سرخ شده یافت می‌شوند.

4- مصرف روزانه “یک لیوان آب سیب طبیعی مخلوط‌ شده با دو تا سه قاشق غذاخوری روغن زیتون” می‌تواند کمک شایانی به درمان سنگ کیسه صفرا داشته باشد همچنین مصرف روزانه “سرکه‌انگبین طبی” (جوشانده سرکه طبیعی انگور، عرق نعنا با عسل) نیز برای درمان مفید است.

5- از چربی‌های ناسالم مانند مواردی که اغلب در دسرها و غذاهای سرخ شده وجود دارد، خودداری کنید.

6- افراد دارای سنگ کیسه صفرا و یا مستعد به ابتلا، بهتر است از چربی های گیاهی و غیراشباع به ویژه روغن زیتون به عنوان جایگزینی برای چربی های حیوانی استفاده کرده، و غذاهای گیاهی را به میزان بیشتری در رژیم غذایی خود بگنجانند.

7- غلات کامل، سبوس و نان های سبوس دار باید در رژیم غذایی این افراد گنجانده شود، زیرا سبوس این خاصیت را دارد که به مواد صفراوی ریخته شده به روده متصل شده و سپس آن ها را از بدن دفع کند همانطورکه توضیح داده شد، در حالت عادی کلسترول موجود در مواد صفراوی پس از ریخته شدن به روده، دوباره به سمت کبد برگشته تا در ساخت اسید صفراوی به طور مجدد شرکت کند.

در این حالت کبد مجبور است از کلسترول موجود در خون برداشت کند که این خود باعث کاهش کلسترول خون از یک طرف و کاهش کلسترول موجود در صفرا از طرف دیگر می شود.

8- چربی های قابل رویت باید به طور کامل از گوشت پاک شود و غذاها بیش تر از طریق پخت کردن و برشته کردن تهیه شوند.

9- سوسیس، ماهی کنسرو شده، سس های خامه دار و مایونز نیز باید محدود شود.

10- پروتئین دریافتی نیز باید از طریق شیرکم چرب، پروتئین های گیاهی، سفیده تخم مرغ، گوشت های کم چرب (مثل ماهی)، تامین شوند.

11 -امروزه ثابت شده است که، مصرف ویتامین های گروه B به ویژه B6 اسیدفولیک و B12 نقش مهمی در حذف چربی ها در بدن بازی می کنند.

12- برخی تحقیقات نشان داده اند که نوشیدن قهوه کافئین دار خطر ابتلا به سنگ‌های صفراوی را در آقایان و خانمها کاهش می‌دهد.

13- در یک مطالعه، زنانی که حداقل یک وعده غذایی بادام زمینی در روز می‌خورند، در مقایسه با زنانی که به ندرت بادام زمینی یا کره بادام زمینی می‌خورند، احتمال بروز سنگ کیسه صفرا 20 درصد کمتر در زنانی هست که بادام زمینی نمی خورند.

14- به نظر می‌رسد که چربی‌های اشباع شده از جمله امگا 3 به سالم نگه داشتن کیسه صفرا و خطر ابتلا به مشکلات کیسه صفرا را کاهش می‌دهد. این چربی‌ها معمولاً در ماهی‌های دارای آب سرد، آجیل‌هایی مانند گردو، دانه‌هایی مانند تخم کتان و روغن‌های ماهی یا تخم کتان مشاهده می‌شود.

15-غذاهای سرشار از کلسیم: کیسه صفرا سالم توسط یک رژیم غذایی سرشار از کلسیم مانند سبزیجات برگ، کلم، ساردین و کلم بروکلی حمایت شود. محصولات لبنی کلسیم زیادی نیز دارند، اما همچنین می‌توانند چربی بسیار بالایی داشته باشند.

16- به نظر می‌رسد افرادی که ویتامین C بیشتری در خون دارند، کمتر مشکلات کیسه صفرا را تجربه می‌کنند.

ویتامین C با خوردن یک رژیم متنوع حاوی بسیاری از میوه‌ها و سبزیجات به راحتی به دست می‌آید. همچنین در اکثر بازارها به راحتی به عنوان یک مکمل نیز یافت می‌شود، اما مکمل‌ها همان مزایای سلامتی را با دریافت مواد مغذی از مواد غذایی ندارند. برای کسانی که مشکلات کیسه صفرا را خفیف دارند، یک رژیم غذایی مایع و آسان برای هضم می‌تواند در خانه انجام شود تا سعی در کاهش علائم شود. این معمولاً با مایعات از جمله آب مرغ، مایع سبزیجات و سبزیجات تازه و آبدار شروع می‌شود.